Μήπως από την εποχή του «Ο αποθανών δεδικαίωται» περνάμε σταδιακά στην εποχή του «Ο αποθανών ήταν μαλάκας»; Το φαινόμενο όμως δεν έχει μόνο να κάνει με την αποτίμηση της ζωής ενός ανθρώπου στα άκουσμα της είδησης του θανάτου του. Έχει εξίσου να κάνει με την αποτίμηση της προσωπικότητας ζώντων, που έχουν γίνει γνωστοί για άλλα πράγματα (καλλιτέχνες, αθλητές κλπ) και τους έχουμε στο μυαλό μας καταχωρημένους βάσει των επιτευγμάτων τους στον τομέα τους, και ξαφνικά σκάει είτε κάποια πληροφορία για κάτι που φέρονται να έκαναν στο παρελθόν, είτε κάποια δήλωση τους σε συνέντευξη, είτε κάποια ανάρτησή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
“Are you now or have you ever been a member of the communist party?”. Είσαι τώρα ή υπήρξες ποτέ σεξιστής, ομοφοβικός, τρανσφοβικός κ.ο.κ; Έχεις πει τώρα ή οποτεδήποτε στο παρελθόν κάτι μη πολιτικά ορθό; Αλλά το μη πολιτικά ορθό του σήμερα ήταν μη πολιτικά ορθό και χθες; Ή η πολιτική ορθότητα δεν ενδιαφέρεται για τέτοιες λεπτολογίες, εξετάζοντας λόγια και πράξεις ανθρώπων, ανεξαρτήτως της εποχής στην οποία μεγάλωσαν, των αντιλήψεων που τότε επικρατούσαν και του τότε δημοσίου διαλόγου; Τι γίνεται αν, σαν τον Αλέφαντο, έχεις μεγαλώσει σε μια εποχή που δεν υπάρχει καν η έννοια ομοφοβία; Θα πει κανείς, ότι και η λέξη να μην υπάρχει, υπάρχουν οι επιλήψιμες νοοτροπίες και συμπεριφορές που η έννοια καλύπτει. Και οι νοοτροπίες όμως δεν είναι αυτοφυείς. Διαμορφώνονται μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον.
Για να μιλήσω και προσωπικά, πλησιάζω τα πενήντα. Ξεκίνησα να γράφω στο ίντερνετ πριν δεκαπέντε χρόνια. Τόσο τα χρόνια που μεσολάβησαν, όσο και η καθημερινή τριβή μου με τα σόσιαλ μίντια, με έχουν κάνει να μεταβάλω την οπτική μου σε πολλά πράγματα. Φοβάμαι λοιπόν ότι αν ψάξω να δω τώρα τι έγραφα τα πρώτα χρόνια των μπλογκς, μπορεί να εντοπίσω εκεί και προσεγγίσεις που ίσως δεν θα ήταν τόσο άδικο να τις κατηγορήσει κανείς ως ομοφοβικές, προσεγγίσεις που εν πάση περιπτώσει θα μπορούσα άνετα να ειρωνευτώ σήμερα.
Στην επόμενη εποχή όλοι μπορεί να είμαστε σπισιστικά καθάρματα. Να ανεβαίνουν φωτογραφίες που τρώμε σουβλάκια ή σουβλίζουμε αρνιά και να λένε αυτό το σκουπίδι αγιογραφείτε;
Τον πάνω από ογδόντα ετών Νίκο Αλέφαντο όσο ήταν εν εν ζωή δεν τον πήγαινα – μάλλον το αντίθετο συνέβαινε. Αλλά όταν έμαθα για τον θάνατό του στεναχωρήθηκα, κι όχι μόνο σε ανθρώπινο επίπεδο. Σκέφτηκα ποιον πείραξε τελικά; Και πόσο αστείες μοιάζουν τελικά και οι ποδοσφαιρικές αντιπαλότητες και καφρίλες, μπροστά στον θάνατο; Σκέφτηκα ότι δεν ήταν ψηλά στην τροφική αλυσίδα, ένας ποδοσφαιράνθρωπος ήταν και προς τα τέλη μια καλτ τηλεπερσόνα. Και σε ένα ποδοσφαιρικό περιβάλλον δημοσιογράφων και λοιπών παραγόντων που κάνουν καριέρα με πρώτη ύλη μόνο τοξικότητα, ο Αλέφαντος έφτασε και λόγω γήρατος να φεύγει μακριά από την τοξικότητα και να ενσαρκώνει έναν κόσμο άκακης γραφικότητας. Κι όμως η τοξικότητα ήρθε από την πίσω πόρτα: όχι για Παναθηναϊκούς και Ολυμπιακούς, αλλά για πράγματα πολύ πιο σοβαρά. Ο Αλέφαντος είχε καταδικαστέες απόψεις. Και γιατί θα έπρεπε να τις μάθουμε τώρα, ήταν η πρώτη μου απορία. Τι είδους δικαστήριο συναποτελούμε, ώστε να τονίσουμε ότι δεν πρέπει να γίνονται παρεξηγήσεις κι ότι ιδεολογικά ο αποθανών ήταν μαλάκας, άρα δεν αξίζει τη συγκίνησή μας;
Θα ήταν μάλλον πιο τίμιο να εγκαλεί κάθε νέα εποχή την παλαιότερη για αντιλήψεις και συμπεριφορές που λογίζονται πια ως προβληματικές, από το να εφαρμόζει άνευ ετέρου τα κριτήριά της σε όσους έζησαν στην παλιά. Στην επόμενη εποχή όλοι μπορεί να είμαστε σπισιστικά καθάρματα. Να ανεβαίνουν φωτογραφίες που τρώμε σουβλάκια ή σουβλίζουμε αρνιά και να λένε αυτό το σκουπίδι αγιογραφείτε;
Από την άλλη προφανώς και ναι, αν ο Αλέφαντος μίλησε για κρεμάλες για τους γκέι στο Σύνταγμα, γιατί αυτό να αποσιωπηθεί και να μείνει χωρίς αντίλογο η μονομερής του αποθέωση; Κι εξίσου προφανώς ναι, έτσι εξισορροπείται η άλλη υπερβολή της αγιοποίησής του, και κάπως επιστρέφει πίσω μια πιο ισορροπημένη εικόνα.
Ωστόσο, κάθε άνθρωπος αφενός είναι πολλά πράγματα μαζί και αφετέρου τα κυρίαρχα στοιχεία της προσωπικότητάς του, το τελικό του αποτύπωμα, δεν μπορεί να εξαρτάται από το τικάρισμα σε κουτάκια για τις απόψεις του, ωσάν η τελική απόφανση για το ποιος ήταν και τι ρόλο έπαιξε στη ζωή, να εξαρτάται από την χορήγηση πιστοποιητικού πολιτικά ορθών φρονημάτων και δη με αναδρομική ισχύ. Δεν μπορεί να συνοψίζεται, ή να ακυρώνεται, ή να αποτιμάται η ζωή κάποιου με κριτήριο το αν ήταν ομοφοβικός ή όχι, εκτός και αν ο ίδιος έχει κάνει παντιέρα την ομοφοβία του. Αν αυτό ήταν τόσο πρωταρχικό στοιχείο της προσωπικότητάς του, κάπως θα ήταν και κοινό κτήμα: ο Αλέφαντος ο ομοφοβικός.
Δεν μπορεί να συνοψίζεται, ή να ακυρώνεται, ή να αποτιμάται η ζωή κάποιου με κριτήριο το αν ήταν ομοφοβικός ή όχι, εκτός και αν ο ίδιος έχει κάνει παντιέρα την ομοφοβία του.
Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα. Σε αντίθεση με την ομοφοβία του Αλέφαντου -που κι εγώ και νομίζω και πολλοί άλλοι δεν είχαμε πάρει καν χαμπάρι- ο Βασίλης Τσιάρτας εδώ και καιρό έχει αρχίζει να καταχωρείται στο μυαλό μας ως αντιδραστικός. Αν λοιπόν ο Τσιάρτας απενεργοποιήσει σύντομα το κουμπί της μαλακίας και σταματήσει να πουλάει αντίδραση δημοσίως, όταν μετά από πολλές δεκαετίες πεθάνει από βαθύ γήρας, νομίζω ότι το δίκαιο θα είναι ο κόσμος να θυμάται πρωταρχικά τον ποδοσφαιριστή Τσιάρτα και να μην γίνει ανασκαφή αναρτήσεών του του 2020 και του 2019. Αν όμως ο Τσιάρτας συνεχίσει ακάθεκτος και κάνει μετά την ποδοσφαιρική και δεύτερη καριέρα ως αντιδραστικός, προφανώς και δεν θα θυμάται κανείς μόνο τον ποδοσφαιριστή. Γιατί αυτό θα τον καθορίζει πια, αυτό θα είναι το μαράζι του, αυτό θα είναι σημαντικό μέρος της ζωής του.
Το μέρος και το όλον και η μεγαλύτερη εικόνα του καθενός. Η Αdidas αγαπάει τη ΝIKE, τα Lidl τον Βασιλόπουλο, όλοι μαζί πολεμούν τον ρατσισμό και την ματσίλα. Και πάρα πολύ καλά κάνουν. Και εννοείται ότι τα μηνύματα που περνάνε με τις διαφημίσεις τους έχουν τη μεγάλη αξία τους. Και είναι εκατό τοις εκατό ωραίο ότι αλλάζει και έτσι η εποχή και μέσα από τέτοιου είδους καμπάνιες. Λέγοντας όμως ότι είναι εκατό τοις εκατό ωραίο, νομιμοποιείται ταυτόχρονα κανείς να παρατηρήσει ότι λίγα μόλις χρόνια πριν, οι πολυεθνικές των σνίκερς και των σούπερ μάρκετ θα κρίνονταν πολύ πιο αυστηρά και με σκεπτικισμό για τον γενικότερο ρόλο τους στο οικονομικό σύστημα και όχι νέτα – σκέτα αποθεωτικά. Κι αυτή η υποχώρηση της ταξικής ματιάς, συνιστά μια αλλαγή της εποχής μέσα στην αλλαγή της εποχής. Και κάπως έτσι ίσως ισχύει και το αντίστροφο από το προηγούμενο φαινόμενο: αν σου απονεμηθεί το πιστοποιητικό πολιτικώς ορθών φρονημάτων, ο υπόλοιπος ρόλος σου στην τροφική αλυσίδα, ο υπόλοιπος ρόλος σου στο σύστημα περνά σε δεύτερη μοίρα.