Δημοκρατία έχουμε.
Λειψή, με ατέλειες, αστική αν θες, πάντως δημοκρατία. Μας πέφτει λόγος, πώς να το κάνουμε; Στη δημοκρατία πάντα μας έπεφτε λόγος· όποτε γίνονταν εκλογές λόγος καταλυτικός, λόγος που ανεβάζει και κατεβάζει κυβερνήσεις και δημοτικούς άρχοντες, όχι όμως μόνο στις εκλογές, και στον τρόπο άσκησης της εξουσίας από αυτούς που εκλέξαμε πάλι μας έπεφτε λόγος, λόγος κριτικός, λόγος ελέγχου, λόγος διαμαρτυρίας, λόγος που ακόμη κι αν δεν οδηγούσε τα πράγματα και συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις προς μια κατεύθυνση, τουλάχιστον προσπαθούσε να το κάνει, τουλάχιστον νομιμοποιούνταν να το κάνει. Νομιμοποιούνταν όχι μόνο με κάποια τυπική και αναγόμενη στον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος έννοια του όρου, αλλά εξίσου και περισσότερο με μια εσωτερικευμένη νομιμοποίηση: ο πολίτης σε μια δημοκρατία ξέρει ότι έχει δικαιώματα, ξέρει ότι δεν είναι υπήκοος αυταρχικού καθεστώτος, ξέρει ότι του πέφτει λόγος και ασκεί αυτό το δικαίωμά του στον λόγο και στην συνακόλουθη πράξη, ένα δικαίωμα που θεωρεί αυτονόητο.
Αν στη δημοκρατία πάντα μας έπεφτε λόγος, στον καιρό των σόσιαλ μίντια μας πέφτει περισσότερο παρά ποτέ.
Και τα τελευταία χρόνια, έχοντας μεταφερθεί στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο λόγος που μας πέφτει είναι δυνητικά τουλάχιστον καθημερινός, το κοινό στο οποίο απευθυνόμαστε είναι δυνητικά τουλάχιστον πολύ μεγαλύτερο από ό,τι ένας απλός πολίτης θα είχε σε οποιαδήποτε άλλη ιστορική εποχή, ο λόγος των ανθρώπων χωρίς αξιώματα έχει βρει πλατφόρμες έκφρασης, διάδρασης, διάδοσης. Αν στη δημοκρατία πάντα μας έπεφτε λόγος, στον καιρό των σόσιαλ μίντια μας πέφτει περισσότερο παρά ποτέ.
Εδώ να τα συζητήσουμε όλα, εδώ να τα καυτηριάσουμε όλα, εδώ να μην πέσει τίποτα κάτω: από το ξεβράκωμα των ματατζήδων ως τον στολισμό της Βασιλίσσης Σοφίας, από το ψεύτικο βιογραφικό του υφυπουργού του αποδήμου ελληνισμού ως τον αειθαλή διοικητή του περιφερειακού νοσοκομείου με τον οποίο ο Κυριάκος Μητσοτάκης φέρεται να «συνεφώνησε» προεκλογικά να ανταλλάξουν εκλογική πελατεία με οφίτσια. Αγαπητή εξουσία, σε μια δημοκρατία, και δη σε μια δημοκρατία που μπαίνει στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα κι οι πολίτες της είναι με ένα κινητό στο χέρι, μην ξεχνάς ότι ανά πάσα στιγμή ελέγχεσαι από τους πολίτες, μην ξεχνάς ότι είσαι ανά πάσα στιγμή υπόλογη, μην ξεχνάς ότι μας πέφτει λόγος -και δη λόγος σε συνεχή ροή- για το τι μπορείς και δεν μπορείς να κάνεις. Κι όχι μόνο αγαπητή εκτελεστική και νομοθετική εξουσία. Κι αγαπητή δικαστική: όταν πέρσι ξέσπασε η κατακραυγή για την καταδίκη της καθαρίστριας, βρέθηκε αμέσως από το δικαστικό σώμα η λύση.
Όσο κι αν ένα μείζον θεωρητικό πρόβλημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι η «λευκή επιταγή» με την οποία εκλέγονται οι κυβερνήσεις, χωρίς νομική υποχρέωση να τηρήσουν προεκλογικές δεσμεύσεις και προγράμματα βάσει των οποίων υποτίθεται ψηφίστηκαν, στην πράξη είναι πολιτικά υπόλογες, στην πράξη έχουν να αντιμετωπίσουν το πολιτικό κόστος των τυχόν ανακολουθιών τους καθώς και κάθε άλλης αστοχίας και αποτυχίας τους. Από τα πολύ μικρά ως τα πολύ μεγάλα, σε μια δημοκρατία μια κυβέρνηση μπορεί μεν να κάνει του κεφαλιού της, όχι όμως χωρίς να βρεθεί αντιμέτωπη με τις συνέπειες των επιλογών της. ‘Εχουμε δημοκρατία, είναι η ζωή μας και μας πέφτει λόγος. Τέλος.
Τώρα αν αύριο, σε έναν μήνα ή σε έναν χρόνο, κηρυχθεί ένας πόλεμος, μια απόφαση που μπορεί, εκτός όλων των άλλων συνεπειών της, να στοιχίσει τη ζωή λίγων, περισσότερων ή πάρα πολλών ανθρώπων, αυτό είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο. Το ευαγγέλιό μας στην περίπτωση αυτή πάει να είναι το δημοκρατικό και γίνεται το εθνικό. Το ελληνικό κράτος θα σου πει, άκου αγαπητέ μου πολίτη, καλή και άγια η δημοκρατία, αλλά είναι για καιρό ειρήνης. Εδώ έχουμε να υπερασπιστούμε κάτι καλύτερο και αγιότερο: την πατρίδα μας. Δεν έχουμε τώρα καιρό για οποιαδήποτε άλλη διαδικασία, δεν θα ρωτήσουμε τη γνώμη σου πρώτα, είναι πρωτεύον να αρχίσουν οι εχθροπραξίες άμεσα και χωρίς καθυστερήσεις, έλα και φόρα τη στολή σου και πήγαινε να σκοτώσεις και να σκοτωθείς.
Το ελληνικό κράτος θα σου πει, άκου αγαπητέ μου πολίτη, καλή και άγια η δημοκρατία, αλλά είναι για καιρό ειρήνης. Εδώ έχουμε να υπερασπιστούμε κάτι καλύτερο και αγιότερο: την πατρίδα μας.
Έρχεται όμως πράγματι το εθνικό αφήγημα σε αντίθεση με το δημοκρατικό αφήγημα; Μήπως είναι συμπληρωματικά το ένα του άλλου; Νομίζω τίποτα από τα δύο. Νομίζω ότι το εθνικό αφήγημα αιωρείται σε μια άλλη σφαίρα, από την οποία επιθεωρεί το δημοκρατικό αφήγημα αφ’ υψηλού. Όση φθορά κι αν έχει υποστεί, παραμένει σε πολύ μεγάλο βαθμό στη σφαίρα του ταμπού, παραμένει σε πολύ μεγάλο βαθμό στη σφαίρα όχι μόνο εκείνου που καταλύει κάθε πολιτική διαμάχη, αλλά και στη σφαίρα εκείνου που καταλύει κάθε αμφισβήτησή του.
Γιατί εντάξει, η υφή και τα συστατικά του Μακεδονικού και ακόμη περισσότερο η υφή και τα συστατικά της λύσης που δόθηκε με τη Συμφωνία των Πρεσπών, ήταν τέτοια που επέτρεψαν λίγες δεκαετίες μετά να υπάρξουν ευρέως υποστηριζόμενες διαφορετικές οπτικές. Ακόμη κι εκεί βέβαια, το γεγονός ότι μια συμφωνία που άλλαζε τα πράγματα τόσο εξόφθαλμα υπέρ μας σε σχέση με το καθεστώς που είχε παγιωθεί, αντιμετωπίστηκε με τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε, φανερώνει πολλά. Όταν όμως έχουμε να κάνουμε με την Τουρκία, εκεί τι να αντιλέξει κανείς, πώς να το αντιλέξει, ο ήλιος βγαίνει από την ανατολή, δύει στη δύση, η Ελλάδα είναι η αδιαπραγμάτευτα καλή της υπόθεσης, η Τουρκία ο αδιαπραγμάτευτα διαχρονικός διάβολος δίπλα της.
Δεν είναι λοιπόν τόσο ότι εδώ παύει να μας πέφτει λόγος. Είναι ότι ο λόγος του αφηγήματος για τα εθνικά δίκαια της χώρας σε σχέση με τα τουρκικά εθνικά άδικα, με την τουρκική προκλητικότητα και επιθετικότητα έχει πέσει από πολύ ψηλότερα, έχει πέσει από πολύ παλιότερα, έχει εσωτερικευθεί πλήρως, έχει μεγαλώσει μέσα μας από παιδιά, μεγαλώσαμε μαζί του, μεγαλώνουν τώρα και τα παιδιά μας μαζί του. Αν θα φτάσουμε ποτέ στο σημείο να κληθούμε να σκοτώσουμε και να σκοτωθούμε εμείς ή τα παιδιά μας, θα το κάνουμε υπακούοντας τελικά σε αυτόν τον εσωτερικευμένο λόγο. Έχουμε ιερά και όσια, μας έλαχε μια πατρίδα, θα φανούμε αν χρειαστεί άξια τέκνα της. Δεν θα σκοτώσουμε και θα σκοτωθούμε μόνο για την Ελλάδα. Θα σκοτώσουμε και θα σκοτωθούμε και για το Δίκαιο. Η Ελλάδα είχε, έχει και θα έχει Δίκαιο και μόνο Δίκαιο. Το ίδιο ακριβώς θα σκέφτεται για τη δική του πατρίδα, έχοντας μέσα του τον λόγο που έχει πέσει από ψηλά, τόσο ο Τούρκος που θα σκοτώσουμε, όσο και ο Τούρκος που θα μας σκοτώσει.