Όσοι εξακολουθούσαν να έχουν αμφιβολίες, έπαψαν να τις έχουν με λίγες εβδομάδες αναγκαστικού εγκλεισμού: δεν είναι η εξωτερική συνθήκη που κυρίως μας καθορίζει, είναι η εσωτερική. Πάντα αυτή ήταν. Και πάντα αυτή ήταν που συνέτεινε επίσης αποφασιστικά στη δημιουργία των ιδιαίτερων εξωτερικών συνθηκών της ζωής του καθενός μας, στη δημιουργία του μικρόκοσμου του καθενός μας, στο βαθμό προφανώς που το επιτρέπει ο μεγαλύτερος κόσμος στον οποίο μας έλαχε τοπικά και χρονικά να ζήσουμε.
Ό,τι ήσουν λοιπόν και πριν το λοκ ντάουν και την καραντίνα, ό,τι ήσουν και πριν από «όλο αυτό που ζούμε», είσαι και τώρα. Πιθανότατα μεγεθυμένο. Για κάποιο λόγο ήσουν έτσι πριν. Δεν ξεριζώθηκε ξαφνικά ο λόγος. Δεν άλλαξε το μέσα σου. Το ολόγυρά σου άλλαξε. Αιφνιδιασμένο το μέσα, αμύνεται απέναντι στην αναγκαστική αλληλεπίδραση με το εντελώς διαφορετικό ολόγυρα, στηριζόμενο ακόμη περισσότερο σε όσα πίστευε ως χθες, προσπαθώντας να έχει τον ίδιο τρόπο σκέψης και τον ίδιο τρόπο δράσης ή αδράνειας με χθες. Κι αν αναφορικά με τη δράση είναι αντικειμενικά αδύνατο να συνεχιστεί απαράλλακτη και πάλι, η εσωτερική σου συνθήκη θα προσπαθήσει να εφεύρει υποκατάστατα.
Με άλλα λόγια, αν ήσουν εργατικός ως workaholic άνθρωπος ως χθες, δεν θα βουλιάξεις ξαφνικά σε έναν καναπέ, δεν θα αρχίσεις ξαφνικά να κοιτάς τον τοίχο. Κάπως θα το διοχετεύσεις αλλιώς. Με λιγότερο πρακτικό αντίκρισμα ίσως; Ναι. Αλλά έχει τόση σημασία; Για το πρακτικό αντίκρισμα και μόνο, ήσουν όπως ήσουν ως τώρα; Και αν ήσουν αδρανής, αναβλητικός, τεμπέλης ως χθες, αν όλο έλεγες πότε θα βρω χρόνο ή πότε θα το πάρω απόφαση να κάνω το ένα ή το άλλο δημιουργικό πράγμα που είχα στο μυαλό μου, θα δεις ότι τώρα γίνεσαι ακόμη πιο αδρανής, ακόμη πιο αναβλητικός, ακόμη πιο τεμπέλης. Δεν σου έλειπε στα αλήθεια ποτέ ο χρόνος, ο χρόνος ποτέ δεν μας λείπει στα αλήθεια για όσα πραγματικά ποθούμε, για όσα πραγματικά μας καίνε. Η σύγκριση ανάμεσα στην πριν την καραντίνα διαχείριση του χρόνου μας και την μετά την καραντίνα διαχείριση του χρόνου μας, δείχνουν πως στην φράση «ο χρόνος που έχεις στη διάθεσή σου» είναι η διάθεση που έφτιαχνε, φτιάχνει και θα φτιάχνει τον χρόνο.
Αν το βασικό σου βλέμμα πάνω στη ζωή ήταν εγώ και το αίμα μου κι όλοι οι άλλοι είναι ξένοι, εγώ μπορώ να ζήσω μόνο με το αίμα μου και δεν έχω ανάγκη άλλον κανέναν, ακόμη περισσότερο θα το εφαρμόσεις τώρα: εμείς και μόνο εμείς που έχουμε σημασία – εσείς οι υπόλοιποι που περισσεύετε, εσείς οι υπόλοιποι που μπορούμε και χωρίς εσάς, εσείς οι υπόλοιποι που είστε αναλώσιμοι, προσωρινοί, δεύτεροι, απειλές.
Αν το βασικό σου βλέμμα πάνω στη ζωή ήταν ότι ανά πάσα στιγμή μπορούμε να πεθάνουμε, ότι όσο και να σχεδιάζεις και να προγραμματίζεις τα πράγματα τίποτα δεν σου εξασφαλίζει διαρκή σιγουριά και ασφάλεια, ότι θα έπρεπε να λογοδοτούμε περισσότερο στο παρόν απ’ όσο στο μέλλον, τώρα θα νιώσεις ακόμη πιο δικαιωμένος, τώρα θα νιώσεις ακόμη πιο φτερό στον άνεμο, τώρα θα νιώσεις ακόμη περισσότερο από ποτέ ότι αν ζεις μια ζωή με καθημερινή συνείδηση της θνητότητας και της φθοράς και της απώλειας, τότε ο θάνατος δεν είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να σου συμβεί, ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, το χειρότερο που μπορεί να σου συμβεί είναι να ζεις με άρνηση θανάτου αντί για κατάφαση ζωής, με άρνηση ζωής υπό τον φόβο κάθε κακού που μπορεί να σου συμβεί παίρνοντας την απόφαση να ζήσεις.
Αν το βασικό σου βλέμμα πάνω στη ζωή είναι να θεωρείς ότι η κοινωνία δεν σε κατάλαβε ποτέ, ότι οι άλλοι είναι σκληροί απέναντί σου, τώρα θα βρεις ακόμη περισσότερους τρόπους να πληγώνεσαι, τώρα θα βρεις ακόμη περισσότερα τρίγκερς εις βάρους σου αδικίας. Αν πέρασες μια ζωή τρομοκρατημένος και καθηλωμένος, τώρα ο τρόμος και η καθήλωσή σου θα φτάσει στο άκρο του, όχι επειδή στερείσαι αίφνης την ζωή που αγάπησες, αλλά επειδή φοβήθηκες εξαρχής να αγαπήσεις την ζωή, επειδή μια ζωή κρατήθηκες από τον φόβο. Αν πέρασες μια ζωή έτοιμος να υπακούσεις και να πειθαρχήσεις, τώρα θα γίνεις ακόμη φανατικότερος της πειθάρχησης και θα τα βάλεις με θυμό με τους ανυπάκουους άλλους. Αν πέρασες μια ζωή που μπέρδευες την έννοια της ζαβολιάς με την έννοια της ελευθερίας, τώρα θα νιώσεις ακόμη περισσότερο καταπιεσμένος, ακόμη περισσότερη ασφυξία από κάθε μέτρο που σε περιορίζει. Αν πέρασες μια ζωή μην μεμψιμοιρώντας και βρίσκοντας χαρές και απολαύσεις σε πράγματα μικρά κι ασήμαντα, θα εξακολουθήσεις ακόμη περισσότερο να βρίσκεις μικρές χαρές και μικρές απολαύσεις μέσα στη δυστοπία. Αν πέρασες μια ζωή που θεωρούσες τους γύρω σου ζώα, τώρα θα τους θεωρήσεις ακόμη περισσότερο κι εσένα ακόμη περισσότερο μοναχικό φάρο ορθού λόγου και διαύγειας. Αν ήσουν μια ζωή συνωμοσιολόγος, τώρα που πολύς κόσμος αναρωτιέται τι ακριβώς έχει γίνει, θα πας τις συνωμοσίες πολύ πιο πέρα, σε άλλες στρατόσφαιρες. Αν ήσουν μια ζωή μικρός απέναντι στην αναγνώριση του μεγέθους και της προσφοράς κάποιων ανθρώπων που απλά τα κατάφεραν στη ζωή περισσότερο από σένα, τώρα θα γίνεις ακόμη μικρότερος, τώρα θα ψάξεις να μετριάσεις, σχετικοποιήσεις, ειρωνευτείς, κατεδαφίσεις την προσφορά και το μέγεθός τους.
Αν είχες πάντα ανάγκη τους άλλους, θα τους έχεις τώρα μεγαλύτερη και οδυνηρότερη ανάγκη από ποτέ. Αν τελικά δεν είχες ποτέ ανάγκη κανέναν, τώρα θα νιώσεις πιο αυτάρκης από ποτέ, πιο δυνατός από ποτέ, πιο σκληρός από ποτέ.