Podemos (Στα ελληνικά: Μπορούμε). Το κόμμα της Ισπανίας που θεωρείται η πολιτική έκφραση των indignados του 2011 ήρθε τέταρτο στις πρόσφατες ευρωεκλογές
Τις τελευταίες μέρες πήρα από την Μαδρίτη μια σειρά ανοιχτών επιστολών που κυκλοφορούν από χέρι σε χέρι, ή μάλλον από email σε email, μέσω φίλων. Παλιά θα τους λέγαμε ‘συντρόφους’, και ίσως μπορούμε ακόμη να το λέμε. Σε κάθε περίπτωση, οι επιστολές είναι συγκινητικές στην προσπάθειά τους να διατυπώσουν τον κίνδυνο που διατρέχει η ισπανική Αριστερά, ως μία ευρωπαϊκή Αριστερά: μία δηλαδή Αριστερά της οποίας η τύχη αφενός ‘παίζεται’ σαν ιδιόμορφη παρτίδα σκάκι και αφετέρου αφορά το εγχείρημα μιας δι-εθνικής συνθήκης αλληλεγγύης.
Η μεγαλύτερη ανησυχία που διατυπώνουν οι επιστολές είναι αν το παιχνίδι στην Ισπανία έχει ήδη κριθεί, οπότε ο βασιλεύς αποχώρησε μεν αλλά, όπως είχε πει παλιότερα ο δικτάτορας Φράνκο, ‘το σκοινί είναι καλά δεμένο.’ Το οποίο μεταφράζεται ως: ‘οι μηχανισμοί δουλεύουν άριστα, το σύστημα υποταγής που διαμόρφωσα λειτουργεί τέλεια και χωρίς εμένα, η κοινωνία που έστησα δεν θ’ αλλάξει.’ Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι πολιτικοί που κυβερνούν επί δεκαετίες την Ευρώπη, από τη Βρετανία ως την Ελλάδα, σκέφτονται παρόμοια: ας τη συνεχίσει τη δουλειά όποιος να ‘ναι, σημασία έχει να μην αλλάξει τίποτα. Και τώρα ας σκεφτούμε όλοι μαζί: ποιος μπορεί να παρέχει την εγγύηση ότι το σύστημα θα παραμείνει ως έχει στην ουσία του;
Απάντηση: μια διασπασμένη ή έστω συμβιβαστικής στρατηγικής Αριστερά. Κι εδώ εμφανίζεται ο φόβος όσων έχουν στηρίξει τις ελπίδες τους στο ισπανικό PODEMOS, ελληνιστί ‘Μπορούμε’. Όμως, μπορούν; Η συμβιβαστική στρατηγική οδηγεί μαθηματικά σε μορφώματα τύπου ΠΑΣΟΚ (χα), βρετανών Εργατικών (χα χα), και στην Ισπανία στο Partido Socialista Obrero Español, κοινώς PSOE (χα χα χα). Όσο για το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα (Partido Comunista), οι επιστολές εξηγούν ότι έχει χάσει την ιστορική του νομιμοποίηση και καλό θα ήταν να αυτό-διαλυθεί, σεβόμενο τις γενιές του 20ου αιώνα που θυσιάστηκαν για τις αξίες του, ώστε να μην καταλήξει σε αυτό ακριβώς που κατέληξε το ελληνικό ΚΚΕ (αλληλούια, που σε κάτι χρησιμεύει επιτέλους, σήμερις, το ελληνικό ΚΚΕ).
Παρακάμπτω τα όσα οι επιστολές λένε για τη σχέση αναρχικών και μαρξιστών – εκτός από το ότι, ιστορικά, οι μαρξιστές οφείλουν να ζητήσουν συγγνώμη από την αναρχική αριστερά (douze points!)- για να επικεντρωθώ στο καυτό θέμα: PODEMOS και ‘στρατηγικός’ λαϊκισμός. Το κοκτέιλ σερβίρεται και στην Ελλάδα, σε μεγάλες δροσιστικές ποσότητες. Η πτώση της μοναρχίας στην Ισπανία, σε περίπτωση που συμβεί μέσω δημοψηφίσματος, δεν θα είναι μία νίκη της Αριστεράς, αλλά απλώς σημείο των καιρών. Όλοι βλέπουμε ότι αυτό που κάνει η μοναρχία, ενεργή και μη (ποιόν να εννοώ άραγε;), είναι αυτό που κάνουν και οι μεγαλο-αστοί: business.
Ο ‘ηθικός καπιταλισμός’, που προσπαθούν να πλασάρουν οι κάθε εθνικότητας φιλελεύθεροι, δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός καταστολής του νέου φασισμού.
Αυτό που δεν είναι διόλου σαφές, και το οποίο η ισπανική Αριστερά (όσο και η ελληνική) πρέπει να διαπραγματευτεί αρκετά σοβαρά, είναι πώς θα αποτραπεί η περαιτέρω άνοδος του νέου φασισμού, ο οποίος είναι ακριβώς αυτό: νέος, δυναμικός, εκσυγχρονισμένος, τύπου ‘lifestyle’, με πλήρη κατανόηση των μίντια και της περιρρέουσας ιδεολογίας. Υπάρχει αυτός ο νέος φασισμός, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και λαοί που θυμούνται ακόμη την φρίκη των εμφυλίων πολέμων και ενεργούν με βάση αυτή την ιστορική μνήμη. Δύσκολη η εξίωση. Η λογική λέει ‘ας ρίξουμε νερό στο κρασί μας.’ Το μπλουζάκι, φορεμένο από δεκαεξόχρονο wind-surfer που είδα στο λιμάνι της Πάρου το καλοκαίρι, έλεγε πάντως ‘Greekz only!’ Άρα, πόσο νερό ρίχνουμε ακριβώς; Και για να αποφύγουμε, είπαμε, τι; Επισημαίνω ότι στην Ισπανία ελληνίδα φίλη πήγε σε κομμωτήριο και άκουσε ‘αυτοί που δεν αντέχω είναι οι Κολομβιανοί και οι Έλληνες.’ Δεν θα πω τι έχω ακούσει προσωπικά, για να μην κοκκινήσουμε.
Όσοι ψήφισαν PODEMOS, διάβασα πάντως, δεν είχαν ως αίτημα μόνο την παλινόρθωση της κοινωνικής πρόνοιας. Γιατό αυτό το ευαγγελίζονται κι άλλοι πολλοί. Κάποιοι από τους υποστηρικτές του PODEMOS γνωρίζουν ότι ο ‘ηθικός καπιταλισμός’, που προσπαθούν να πλασάρουν οι κάθε εθνικότητας φιλελεύθεροι, δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός καταστολής του νέου φασισμού. Κατά το γνωστό ρητό, τα εργαλεία του αφεντικού δεν είναι φτιαγμένα για να γκρεμίσουν το σπίτι του αφεντικού. Στην Ισπανία, όπως και εδώ, απαιτούνται εργαλεία μακροπρόθεσμης χρήσης, όχι βρεμένη άμμος προς εποχιακή κάλυψη της κάθε τρύπας που μας άφησαν δεκαετίες πολύ προ της ‘κρίσης’. Τα κύριο εργαλείο είναι μια νέα συνείδηση της Αριστεράς που θα διαμορφωθεί με βάση το ερώτημα: ποιοί είναι οι νέοι ‘εργάτες’; Μπορούμε να διαφοροποιούμε ακόμη ‘εργάτες’, ‘εργαζόμενους’ και τις ορδές ‘ανέργων’ οι οποίοι, σύμφωνα με τα παλιό jargon, είναι πλέον μία διαταξική ομάδα, στην οποία μετέχουν επίσης οι ‘μικροαστοί και – κραυγή μάλλον ευχάριστης έκλπληξης!- η ‘μεσαία’ τάξη;
Συνεπώς, διαβάζω στις ισπανικές επιστολές και επικροτώ, το PODEMOS αντί να είναι στρατηγικά λαϊκιστικό, οφείλει ίσως να αναγνωρίσει ότι είναι ένα κόμμα της μεσαίας τάξης, της οποίας μεταβάλεται ο ιστορικός ρόλος, και να μην έχει τύψεις για το γεγονός. Δεν είναι ντροπή να υποστηρίζεσαι από ψηφοφόρους με πανεπιστημιακή μόρφωση, ειδικά όταν έχουν ιστορικά μετατραπεί σε επισφαλείς εργάτες. Ή εργαζόμενους – μην τα χαλάσουμε στα ψιλά. Το θέμα είναι ότι γρήγορα, παρά αργά, γιατί λιώνουν και οι πάγοι της Ανταρκτικής, θα πρέπει να τεθεί ένα όριο στο πόση ‘ιδιοκτησία’ και ‘παραγωγή’ θα είναι επιτρεπτή. Ας πούμε ότι θα υπάρξει ένα φυσικό όριο, και ότι οι στρατηγικοί συμβιβασμοί του PODEMOS, και κάθε αδερφού κόμματος με τα ίδια διλήμματα, θα προκύψουν από αυτό. Προς το παρόν ωστόσο, στην Ευρώπη, διαμορφώνεται η ρητορική ότι ο καπιταλισμός επέζησε της κρίσης. Η ρητορική έχει μια δόση αλήθειας, αλλά το θέμα είναι πώς θα επιζήσουμε εμείς, όχι ο καπιταλισμός.
Στην τελική άρα ευθεία – του σκοινιού που έχει παρατεντωθεί, Señor Franco– το θέμα δεν είναι αν η εποχή είναι επαναστατική αλλά το πώς γίνεται (παραφράζω Σιμόν ντε Μποβουάρ). Αν και, όπως διαβάζω στις ισπανικές επιστολές, υπάρχει και η άποψη ότι ‘δεν θα φτιάξουμε σοσιαλισμό. Θα μπούμε σε αυτόν, μαζί, βήμα βήμα, και θα κλείσουμε πίσω μας την πόρτα.’ Μπορούμε;
H Άντζελα Δημητρακάκη είναι συγγραφέας και καθηγήτρια Ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου