Τρίτη φορά που ξεκινώ να γράψω αυτό το κείμενο. Την πρώτη φορά, το ανέβαλλα περιμένοντας να δω πρώτα την παράσταση, ώστε να μπορώ να κάνω συγκεκριμένες αναφορές. Φευ, είχα κανονίσει να τη δω την Παρασκευή που μας πέρασε… Κατόπιν, ήρθε η εγκληματικά λανθασμένη απόφαση περί διακοπής των παραστάσεων. Κι ακολούθησαν οι τραγελαφικές ανακοινώσεις του Εθνικού Θεάτρου, του Υπουργείου Πολιτισμού κ.ο.κ. Για να είμαι ειλικρινής, η τελευταία αναβολή έγινε εν αναμονή κάποιας παραίτησης: περίμενα πως κάποιος θα ανελάμβανε την ευθύνη γι αυτό που συνέβη. Καθώς όμως μέχρι την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές τίποτα τέτοιο δεν έχει ανακοινωθεί, προχωρώ.
Θεωρώ αυτονόητη αξία την ελευθερία του λόγου, κι αυτή ήταν εξ αρχής ο μοναδικός στόχος των πυρών κατά της παράστασης, που προήλθαν από τις συνήθεις κατευθύνσεις: χρυσοπληρωμένους δημοσιογράφους που η σχέση τους με τον πολιτισμό είναι να κοιτούν με δέος τη Βίσση ή τον Ρέμο και να τους φιλοξενούν στο στούντιο μιλώντας τους σαν να είναι νομπελίστες, πολιτικοί που εξαγριώθηκαν με το πού δαπανάται το κρατικό χρήμα (ποιο άλλωστε θα γνώριζαν καλύτερα ένα τέτοιο θέμα από αυτούς;), κι άλλοι πολλοί έχοντες γνώση και άποψη για τον «απαράδεκτα φιλοτρομοκρατικό» χαρακτήρα μιας παράστασης που ουδέποτε είδαν – κάποιοι μάλιστα, ως γνωστόν, μίλησαν για «θεατρικό έργο του Ξηρού», «ταινία» κι άλλες φαιδρότητες. Κάποτε ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είχε πει πως η ελληνική αστική τάξη είναι υστερική, επειδή δεν μπορεί να ξεπεράσει το γεγονός πως πριν από μερικές δεκαετίες κινδύνεψε να χάσει την εξουσία.
Φοβάμαι όμως πως εδώ που έφτασαν τα πράγματα, το ζήτημα είναι ένα: το κατέβασμα της παράστασης. Η αμαχητί παράδοση στους φωνασκούντες. Η νίκη του σκοταδισμού έναντι του πολιτισμού. Σε άλλες χώρες της Ευρώπης, παραστάσεις όπως το Περί της Εννοίας του προσώπου του Υιού του Θεού του Ρομέο Καστελούτσι ή τυ Golgota Picnic του Ροδρίγο Γκαρσία – οι οποίες, ειρήσθω εν παρόδω, παίχτηκαν αμφότερες το Φεστιβάλ Αθηνών επί καρατομηθέντος, «υπόδικου» Γιώργου Λούκου χωρίς να ανοίξει μύτη – παίχθηκαν υπό ισχυρή αστυνομική προστασία, ενώ γύρω από το θέατρο ακροδεξιοί, χριστιανικές οργανώσεις και λοιποί «αγανακτισμένοι» λυσσομανούσαν κι εκτόξευαν αντικείμενα, δημιουργώντας αληθινούς κι όχι υποθετικούς κινδύνους για τη σωματική ακεραιότητα των θεατών. Κανείς όμως δεν διανοήθηκε τη ματαίωσή τους, γιατί, απλούστατα, κάτι τέτοιο θα ήταν τρομακτικό πλήγμα κατά της ελευθερίας της καλλιτεχνικής έκφρασης. O Μπερνάρ Μαρί Κολτές έγραψε το Ρομπέρτο Τσούκο, εμπνεόμενος από έναν κατά συρροή δολοφόνο που έδρασε ελάχιστα χρόνια πριν. Εννοείται πως το εν λόγω θεατρικό έργο κρίθηκε με καλλιτεχνικά κριτήρια, η παράσταση δεν απαγορεύτηκε από σεβασμό στη μνήμη ή τους συγγενείς των πολυάριθμων θυμάτων του δολοφόνου. Και, προσωπικά, δεν θα ξεχάσω ποτέ μια συγκλονιστική θεατρική στιγμή που έζησα εδώ στην Ελλάδα: στην ταράτσα του Bios, στην περίφημη Κατερίνη της ομάδας Blitz – και πάλι στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών επί Λούκου – ο Γιώργος Βαλαής απήγγειλε, υποστηρίζοντάς τον πλήρως (όπως ήταν θεατρικά σωστό) τον επικήδειο ενός προσώπου που ήταν προφανώς πολιτικό. Νιώθω ακόμα την ανατριχίλα που δοκίμασα όταν σε μια αποστροφή της ανάγνωσης του ντοκουμέντου – τη φράση «Πού είσαι Παπαδόπουλε!» – συνειδητοποίησα πως επρόκειτο για τον επικήδειο του δικτάτορα. Δεν θυμάμαι να υπήρξε κανείς που δεν κατάλαβε το πλαίσιο και κατηγόρησε τη συμπαθή ομάδα για φιλοχουντισμό, απαιτώντας το κατέβασμα της παράστασης…
Απλό το συμπέρασμα: η τέχνη κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Και πάντα με καλλιτεχνικά κριτήρια. Ακόμα κι αν αστοχεί ή αποτυγχάνει, δεν απαγορεύεται. Κι εδώ προκύπτει το προφανές ερώτημα: ποιος αποφάσισε το κατέβασμα της παράστασης; Κατά τα φαινόμενα ο, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Εθνικού, Στάθης Λιβαθινός. Μόνος του το αποφάσισε; Δεν γνώριζε εκ των προτέρων το περιεχόμενο της παράστασης; Δε νομίζω πως ο Διευθυντής αγνοούσε κάτι που όλοι ξέραμε πριν καν αρχίσουν οι παραστάσεις, δε νομίζω πώς δεν είχε αναλάβει την ευθύνη… Το ΔΣ του Εθνικού τον «αδειάζει», αλλά αυτό δεν αποτελεί έκπληξη δεδομένης της έντασης στις μεταξύ τους σχέσεις. Δέχτηκε πιέσεις; Και γιατί δεν παραιτήθηκε καταγγέλοντάς τες; Γιατί δε ζήτησε την προστασία και τη στήριξη των Αρχών του καλλιτεχνικού κόσμου και του κοινού ώστε να πραγματοποιηθούν οι μόλις 4 (!) τελευταίες προγραμματισμένες παραστάσεις; Αν κάποιος φοβάται, δεν αναλαμβάνει θέσεις ευθύνης. «Επιλέγουμε να σταματήσουμε τις παραστάσεις του έργου “Ισορροπία του Nash”, χωρίς επ’ ουδενί να παραιτούμαστε από το δικαίωμα, τώρα και στο μέλλον, της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης», αναφέρει η ανακοίνωση του Εθνικού. Λυπάμαι, κύριε Λιβαθινέ, αλλά ακριβώς αυτό κάνατε. Τώρα όλοι ξέρουν πως αρκεί να κάνουν αρκετό ντόρο, κι όποια παράσταση τους ενοχλεί θα κατέβει…
Οι μόνοι στους οποίους εγώ, τουλάχιστον, δεν δύναμαι να αποδώσω ευθύνες, είναι ο Ανέστης Αζάς κι ο Πρόδρομος Τσινικόρης. Ανέλαβαν εδώ κι ελάχιστους μήνες το βαρύ φορτίο της επανέναρξης της Πειραματικής σκηνής, κι από την πρώτη στιγμή εμφύσησαν φρέσκο αέρα στη θεατρική ζωή της Αθήνας δουλεύοντας ακατάπαυστα κι επιτυγχάνοντας πολλά. Προφανώς και θεωρούσαν δεδομένη την υποστήριξη της ηγεσίας του Εθνικού σε μια επιλογή που προφανώς και είχαν γνωστοποιήσει. Ειλικρινά εύχομαι να μην πληρώσουν αυτοί τη νύφη. Θα είναι απώλεια για τα θεατρικά μας πράγματα.
Την Παρασκευυή το βράδυ, στη συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από το Εθνικό Θέατρο, εθεάθη κι ο ίδιος ο Στάθης Λιβαθινός. Ειλικρινώς απόρησα: η διαμαρτυρία, αν δεν απατώμαι, ήταν ενάντια σε μια δική του απόφαση. Εκτός αν αυτό έγινε στο γνωστό πνεύμα των ημερών: σας προτρέπουμε να διαδηλώνετε κατά νομοσχεδίων που εμείς οι ίδιοι συντάσσουμε και ψηφίζουμε κλπ.
Το τι έχει ακουστεί αυτές τις μέρες, δεν λέγεται: μέχρι και ότι για όλα φταίει η συνάδελφος Ιωάννα Κλεφτόγιαννη, γιατί με τη συνέντευξή της με τον Σάββα Ξηρό πυροδότησε τις αντιδράσεις που ακολούθησαν. Αν δεν πρόκειται για εύλογο φθόνο για την εν λόγω αδιαμφισβήτητη δημοσιογραφική της επιτυχία, τότε η ιστορία μου θυμίζει τον αείμνηστο Πρωθυπουργό Γεώργιο Ράλλη, που από το βήμα της Βουλής είχε αναγνωρίσει τον υπεύθυνο για όλα τα δεινά της νεολαίας της χώρας στο πρόσωπο του …Λουκιανού Κηλαηδόνη! Θέλω να ελπίζω πως, αν μη τι άλλο, οι δημοσιογράφοι που δικαίως υπερασπίστηκαν τη συνάδελφο που αποκάλυψε τα οικονομικά ζητήματα στο Φεστιβάλ Αθηνών, θα σπεύσουν στο πλευρό της.
Και κάτι τελευταίο: νιώθω βαθιά απογοήτευση για τις ματαιωμένες ελπίδες που είχαμε από την ανάληψη του Υπουργείου Πολιτισμού από ένα πνευματικό άνθρωπο, από το χώρο, μάλιστα, της φιλοσοφίας – πόσο γρήγορα απώλεσε το κύρος του…. Η ανακοίνωσή του για το θέμα αποτελεί μνημείο πολιτικαντισμού και τήρησης ίσων αποστάσεων. Ως γνωστόν, η επίμαχη παράσταση βασιζόταν στους Δίκαιους του Αλμπέρ Καμύ. Ο ίδιος συγγραφέας, στο Μύθο του Σισύφου, έθετε με σαφήνεια, από τις πρώτες κιόλας γραμμές, ποιο είναι το βασικό ζήτημα της φιλοσοφίας. Αποκλείω λοιπόν ο ίδιος ο φιλόσοφος υπουργός να μην το γνωρίζει…