Ακόμα δυσκολεύομαι να πιστέψω πως η σφαγή συνέβη στ’ αλήθεια. Αρκούν λοιπόν μερικές σφαίρες προερχόμενες από ανεγκέφαλα κτήνη για να αφανιστούν οι αριστείς του πνεύματος; Δύσκολο να περιγράψει κανείς την αξία, την τεράστια σημασία ενός Wolinski, ενός Cabu, ενός Charb, σε κάποιον που δεν έτυχε να τους γνωρίζει – και μάλιστα σε ένα κείμενο που γράφεται μια τόσο τραγική στιγμή. Αυτοί οι άνθρωποι, αυτόκλητα, εκθέτοντας τον εαυτό τους σε ένα κίνδυνο που τώρα μόνο πιστοποιήθηκε πόσο μεγάλος ήταν, μόνοι απέναντι στον έξαλλο φανατισμό που οπλίζει τα χέρια άξεστων φονιάδων από τη μία και το φαρισαϊσμό στρατευμένων διανοουμένων και παρατάξεων από την άλλη, είχαν αναλάβει να υπερασπιστούν τις θεμελιώδεις αξίες των κοινωνιών στις οποίες ζούμε, και το πλήρωσαν με τη ζωή σους.
Ο Cabu, οκτώ χρόνια πριν, στο εξώφυλλο ενός ιστορικού τεύχους του Charlie Hebdo που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 2006, σκιτσάρισε τον Προφήτη Μωάμεθ, απελπισμένο, να κρατά το κεφάλι του φωνάζοντας «είναι δύσκολο να αγαπιέσαι από μαλάκες!» Προχθές, κάποιοι που ταυτίστηκαν από μόνοι τους με τους μαλάκες για τους οποίους μιλούσε, κι άρα ένιωσαν θιγόμενοι, θεώρησαν καλό να τον εκτελέσουν. Το Inrockuptibles, παραφράζοντας, έγραψε πως είναι δύσκολο να σε μισούν μαλάκες. Λίγες ώρες αργότερα όμως, πριν καν στεγνώσει το αίμα, κάποιοι – επίσης Ευρωπαίοι – είχαν αρχίσει και πάλι να μιλούν για «τα όρια της σάτιρας», για το «μήπως πρέπει να αποφεύγουμε να προκαλούμε το θρησκευτικό αίσθημα κάποιων μειονοτήτων», και με αυτό το σκεπτικό, αρνούνταν ακόμη και να αναδημοσιεύσουν τα επίμαχα σκίτσα του Charlie Hebdo. Να λοιπόν που ίσως και να μην «είμαστε όλοι Charlie» τελικά…
Θυμάμαι, σε μια από τις τελευταίες επισκέψεις μου στη Γαλλία, να θαυμάζω σιωπηλά το θάρρος των συντακτών του Charlie Hebdo (δεν δάγκωνα τη γλώσσα μου;). Ας μην ξεχνάμε: αυτός ο ακήρυχτος πόλεμος ξεκίνησε το 1989, όταν ο Σάλμαν Ρούσντι, συγγραφέας, διανοούμενος και πολίτης μιας κυρίαρχης χώρας της Δύσης, επικηρύχτηκε από έναν Ιρανό ιμάμη ονόματι Αγιατολαχ Χομεϊνί – και εξακολουθεί να ζει κρυμμένος μέχρι σήμερα, για να μην έχει την τύχη των δώδεκα θυμάτων της χτεσινής σφαγής. Οι κοινωνίες μας δεν έκαναν και πολλά γι αυτό. Κι οι αριστερές μας ιδεοληψίες δεν βοήθησαν. Όσο φροντίζαμε να μη μας αποκαλέσει κανείς ξενόφοβους, ρατσιστές, ισλαμοφοβικούς, τα περιστατικά πολλαπλασιάζονταν. Τώρα το αυγό έχει σκάσει και τα φιδάκια κόβουν βόλτες στις πόλεις μας. Κι επιβάλλεται να βρούμε το θάρρος να υποστηρίξουμε το αυτονόητο: πως οι μετανάστες είναι ευπρόσδεκτοι, αρκεί να είναι πρόθυμοι να μάθουν τη γλώσσα, και να σεβαστούν τους νόμους, τα ήθη και τις συνήθειες της χώρας που τους φιλοξενεί – κι αυτό δεν είναι διόλου δεξιά θέση. Αντ’ αυτού, δεν είναι εύκολο για ένα Γάλλο να περπατήσει στη Μπελβίλ μασουλώντας ένα κρουασάν ή ένα κομμάτι ψωμί τις ημέρες του Ραμαζανιού, χωρίς να ρισκάρει να τον προπηλακίσουν, να τον προσβάλλουν, να τον φτύσουν – ή και χειρότερα. Κι υπάρχουν προάστια του Λονδίνου όπου η Σαρία έχει σχεδόν επισήμως αντικαταστήσει τη βρετανική νομοθεσία. Κι οι υστερικοί ιμάμηδες αφήνονται ανενόχλητοι να συνεχίζουν τα μισαλλόδοξα κηρύγματά τους, σαν το κάλεσμα στη διάπραξη εγκλημάτων να αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμά τους.
Το αίσθημα ανασφάλειας που κορυφώθηκε στους Γάλλους μετά την επίθεση αναμένεται να ενισχύσει κι άλλο τα ποσοστά του Εθνικού Μετώπου, της απεχθέστερης, δηλαδή, για τους αδικοχαμένους σκιτσογράφους γαλλικής πολιτικής παράταξης.
Θυμάμαι τον Λόυντ Νιούσον των DV8 να μου λέει παλαιότερα ότι «οι ισλαμιστές, παντού στον κόσμο, όταν είναι μια μικρή μειοψηφία, είναι ήπιοι, ευπροσήγοροι, και μιλούν για ανεκτικότητα και κατανόηση∙ μόλις αποκτήσουν δύναμη, απαιτούν όλοι να σέβονται τις πεποιθήσεις τους, απαγορεύουν και διαδηλώνουν τι δεν πρόκειται να ανεχτούν».
Με τον ίδιο τρόπο που θεωρούμε αυτονόητο το να μη δεχόμαστε την ακροδεξιά ως συνομιλητή, έτσι οφείλουμε να κατανοήσουμε και πως η ανοχή προς τον ισλαμικό φονταμενταλισμό δεν οδηγεί πουθενά. Και στις δύο περιπτώσεις, πρόκειται για το σύνηθες σφάλμα της δημοκρατίας: δίνει τα όπλα στους ίδιους τους εχθρούς της για να την καταλύσουν. Είναι απίστευτη ειρωνεία πως τη δολοφονία των οξύτερων, πλέον ανελέητων σατιρικών, αυτών που δεν σέβονταν ποτέ την πολιτική ορθότητα (ούτε και τίποτε άλλο, άλλωστε: το μυθικό Hara-Kiri, προγονικό περιοδικό του Charlie Hebdo, είχε απαγορευτεί μετά από μια χοντρή πλάκα στο εξώφυλλό του, σχετική με το θάνατο του Ντε Γκωλ!), έσπευσαν να θρηνήσουν με κροκοδείλια δάκρυα οι χειρότεροι εχθροί και συχνοί στόχοι του: οι Γάλλοι ακροδεξιοί. Η μόνη σχεδόν πολιτική ηγέτης που έσπευσε να σπεκουλάρει πάνω στη σφαγή, ήταν η Μαρίν Λεπέν (ο άλλος, δυστυχώς, ήταν ο Αντώνης Σαμαράς). Καθόλου περίεργο: το αίσθημα ανασφάλειας που κορυφώθηκε στους Γάλλους μετά την επίθεση αναμένεται να ενισχύσει κι άλλο τα ποσοστά του Εθνικού Μετώπου – της απεχθέστερης, δηλαδή, για τους χαμένους σκιτσογράφους γαλλικής πολιτικής παράταξης. Κι αν παρατηρήσει κανείς πως ακόμα και οι καταδικαστικές δηλώσεις των πολιτικών για το έγκλημα γίνονται εν γένει με προσεκτικές διατυπώσεις και άτολμα, συγκρατημένα λογάκια, συνειδητοποιεί πως η παμπόνηρη ακροδεξιά σπεύδει να καλύψει το κενό.
Η μοναδική περίπτωση να μην αποβεί μάταιος ο χαμός αυτών των υπέροχων ανθρώπων, είναι να οδηγήσει σε μια πανευρωπαϊκή αφύπνιση σε σχέση με το φαινόμενο του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Όταν οι αρχές που διέπουν την αστική δημοκρατία, οι αρχές του διαφωτισμού και των ανθρώπινων δικαιωμάτων, μπαίνουν στο στόχαστρο των φανατικών μέσα στην ίδια τη χώρα όπου γεννήθηκαν, είναι φανερό πως δεν χωράει πια καμία αναβολή, καμία εθελοτυφλία ή ιδεολογική αγκύλωση. Κι αν αντιμετωπίσουμε την απειλή με τόλμη και καθαρό μυαλό, τότε ίσως να μας αξίζει να πούμε με ειλικρίνεια Je suis Charlie…
Υ.Γ. Δεν αντέχω να μην το πω: ήδη άρχισαν να ακούγονται στην Ελλάδα οι συνήθεις κραυγές των φωνασκούντων: «Να, ορίστε, και κάποιοι θέλουν να γίνει και τζαμί στην Αθήνα»! Είναι ΤΟΣΟ δύσκολο να σκεφτεί κανείς πως ΕΠΙΒΑΛΛΕΤΑΙ να γίνει τζαμί; Τζαμί με γνωστή διεύθυνση, με ιερείς των οποίων τα ονόματα θα είναι καταγεγραμμένα, και των οποίων τα κηρύγματα θα είναι γνωστά και δημόσια. Γιατί τζαμιά υπάρχουν ήδη στην Αθήνα: κρυφά, υπόγεια, ανεξέλεγκτα. Θέλει ιδιαίτερη φαντασία για να καταλάβει κανείς πως τα φονταμενταλιστικά καλέσματα βρίσκουν πιο πρόσφορο έδαφος σε μουσουλμάνους που αισθάνονται πως η θρησκευτική τους πίστη διώκεται;