Η έλευση του νέου έτους θα βρει το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπό ελληνική προεδρία και με την προοπτική αυτή να πλησιάζει χρονικά, εχθές παρουσιάστηκε το σχετικό λογότυπο. Πέρα από τις αισθητικές προτιμήσεις, όσοι λίγοι εξακολουθούν ν’ ασχολούνται με τα ευρωπαϊκά πράγματα, στάθηκαν στους συμβολισμούς του -μάλλον καλαίσθητης λιτότητας- ιστιοφόρου με τ’ ανοιχτά πανιά, προσδοκώντας την καλοτάξιδη πορεία του Ενωσιακού εγχειρήματος με την Ελλάδα πηδαλιούχο. Χαρακτηριστικές είναι οι συνηθισμένες μεγαλοστομίες περί «κοινή[ς] πορεία[ς] δημοκρατίας και συμμετοχής, μια[ς] κοινή[ς] αναζήτηση[ς] για την ευημερία μέσω της ανάπτυξης και της απασχόλησης, [μέσα από ένα] ένα κοινό σκάφος κίνησης και ασφάλειας για το μέλλον». Στ’ αλήθεια όμως, υπάρχουν όντως πολλοί ανάμεσά μας που διατηρούν ανάλογες προσμονές σε σχέση με το ευρωπαϊκό εγχείρημα;
Η σιωπηρή αποδοχή…
«Η Ευρώπη είναι η Κοινή μας Αναζήτηση, Our Common Quest, Notre Quête Commune» επισημαίνει φιλόδοξα το μότο της Ελληνικής Προεδρίας, αλλά δύσκολα μπορεί να συγκινήσει, ακόμη και τους πλέον θετικά διακείμενους. Η ευρωπαϊκή δυναμική, με τα «πάνω» της και τα «κάτω» της μέσα στο χρόνο, σπάνια κινητοποίησε τους πολίτες των Κρατών-Μελών της Ε.Ε., εν τούτοις κατάφερε να δημιουργήσει συνθήκες, άλλοτε σιωπηρής κι άλλοτε πιο ηχηρής, αποδοχής της προοπτικής της ολοκλήρωσης. Σε κάποιες περιόδους τα κύματα διευρύνσεων και σε άλλες οι τάσεις εμβάθυνσης του Ενωσιακού project πέτυχαν να κερδίσουν, πλειονοτικά, την εμπιστοσύνη των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
…και το τέλος της
Η υπόσχεση της αναβαθμισμένης ευημερίας εντός των ευρωπαϊκών δομών, περισσότερο ή λιγότερο αληθής κατά καιρούς, έμοιαζε ν’ αρκεί για την απόσπαση της συναίνεσης των «από κάτω». Οι τελευταίοι με τη σειρά τους, παθητικά έστω, έδειχναν ν’ ανέχονται και σπάνια να στηρίζουν ενεργά, τις επιλογές των ελίτ. Έτσι, οι ημέρες περνούσαν και ο χρόνος έμοιαζε να κυλά υπέρ της, ενίοτε διστακτικής ενίοτε πιο «εμπροσθοβαρούς» διαδικασίας ολοκλήρωσης. Σήμερα, τόσο έπειτα από την εγκατάλειψη εκείνου που κάποτε ονομάστηκε, χωρίς να είναι, «Ευρωπαϊκό Σύνταγμα», όσο και μετά την τραγική εμπειρία της εξελισσόμενης υπερτριετούς κρίσης, όλα τα παραπάνω φαίνονται να χουν καταστεί παρελθόν.
Άρση εμπιστοσύνης
Στην πραγματικότητα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στις περισσότερες των περιπτώσεων ουδέποτε αποτέλεσε ζήτημα των «μαζών», επίδικο των ζυμώσεων των λαών της ηπείρου. Ο «εθνικός» τόνος για τα ευρωπαϊκά πράγματα πιο πολύ έφθανε ως απόηχος των διεργασιών στο κεντρικό επίπεδο των εσωτερικών πολιτικών σκηνών κάθε Κ-Μ, παρά ως προϊόν debates επί της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Για δεκαετίες, με σποραδικές διαφοροποιήσεις, οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης οδηγούσαν τ’ όχημα στον «αυτόματο πιλότο». Όταν, εξαιρετικά αραιά, κάποια ηγεσία ή μία επιμέρους κοινωνία διαφοροποιούνταν σημαντικά, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο το θέμα διευθετούταν και η πορεία συνεχιζόταν. Τα γεγονότα των τελευταίων ετών όμως, αφενός η δημοψηφισματική ετυμηγορία των Γάλλων και των Ολλανδών που ουσιαστικά «ενταφίασε» το κυρίαρχο τότε σχέδιο ολοκλήρωσης, αφετέρου το πολιτικό και οικονομικό «Βατερλό» στο επίπεδο διαχείρισης της τρέχουσας κρίσης, φαίνεται να χουν κλονίσει κατά πολύ κάτι που έστω και όχι φωναχτά διασφάλιζε το ενοποιητικό εγχείρημα, την εμπιστοσύνη.
Κουραστική ανικανότητα
Ελάχιστες δόσεις αλήθειας να εντοπίζεται στο «φρέσκο» βιβλίο του πρώην ισπανού πρωθυπουργό Zapatero (http://www.tovima.gr/world/article/?aid=542557), δεν μένουν και πολλές αμφιβολίες για την πολιτική α-δεξιότητα των ευρωπαίων ηγετών. Παράλληλα όμως καταδεικνύουν και το πόσο ρηχές είναι οι μεγαλοστομίες σχετικά με την ευρωπαϊκή ενότητα, την κατανόηση, τη σύμπραξη, τον κοινό βηματισμό κ.ο.κ. Αν όμως την εποχή των «παχιών αγελάδων» ή έστω του εξειδανικευμένου πλέον πρόσφατου παρελθόντος, οι Έλληνες που ονειρεύονταν ακόμη τη «σύγκλιση», οι πρώην «Ανατολικοί» που έβρισκαν «πατήματα» για να συντηρούν τις φαντασιώσεις τους για τη Δυτική «Γη της Επαγγελίας» και οι ισχυρότεροι Ευρωπαίοι που έβλεπαν τις φούσκες του real estate, των χρηματαγορών κλπ να μοιάζουν ελαστικές ως προς τη διόγκωσή τους, εμφανίζονταν πρόθυμοι να γνέφουν συγκαταβατικά προς τη βερμπαλιστική κενολογία, σήμερα, όταν όλα τα παραπάνω έχουν εκλείψει, οι πομφόλυγες μοιάζουν, αν μη τι άλλο, κουραστικές.
«Αφυδατωμένες» προοπτικές
Οι Νότιοι βιώνουν για τα καλά το «να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι», την ώρα που οι Ιρλανδοί από «κέλτικες τίγρεις» μεταμορφώθηκαν σ’ εξαθλιωμένα «γατάκια», ενώ οι Γερμανοί εργαζόμενοι, έστω και από θέση ισχύος έναντι των υπολοίπων στην Ένωση, γνώρισαν τη λιτότητα πριν εκείνη γίνει ευρωπαϊκό trend. Οι Ιταλοί με τη σειρά τους είδαν τα όρια του τεχνοκρατισμού και οι Γάλλοι αναρωτιούνται γιατί ψήφισαν τον Hollande. Ακόμη και οι πιο αισιόδοξοι απ’ αυτούς δύσκολα θα έβλεπαν στην ΕΕ τη «σανίδα σωτηρίας». Εξάλλου, πρώτοι οι ηγέτες της Ευρώπης έδειξαν ότι η αλληλεγγύη αποτιμάται σ’ επιτόκια δανεισμού. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ καμία κοινωνία δε συσπειρώθηκε γύρω από το όραμα της… δημοσιονομικής προσαρμογής (sic).
Πολιτική σε χρονικό κενό
Σε κάθε περίπτωση, οι συζητήσεις για το πολυεπίπεδο δημοκρατικό έλλειμμα, τις περιφερειακές ανισότητες, τις διαρθρωτικές ανισορροπίες, τις ασύγχρονες πορείες κλπ προϋπήρχαν, όμως η κατάρρευση της «υπόσχεσης ευημερίας» εκ των πραγμάτων, μαζί ασφαλώς με άλλους παράγοντες, αφαίρεσε τη «νομιμοποιητική» βάση αποδοχής των «κακώς κειμένων». Οι στόχοι της Ελληνικής Προεδρίας, διατυπωμένοι στην εξαντλητικά τεχνική και αδιάφορη γλώσσα της Ένωσης, είναι τόσο άνευροι στη μεγαλοπρέπεια της εκφοράς τους που δεν πείθουν ούτε τους συγγραφείς τους. Αφετηριακά πάσχουν υποκρινόμενοι ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε που στα τμήματα Ευρωπαϊκών Σπουδών της ηπείρου κρίσιμο debate θεωρούταν η ομοσπονδιακή ή συνομοσπονδιακή αρχιτεκτονική της ολοκληροποιούμενης ΕΕ.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, πιο αντιπροσωπευτικό, γι’ αυτό το λογότυπο, θα ήταν το «πού πας καραβάκι με τέτοιον καιρό;»