Όταν πηγαίνεις να μιλήσεις με τον νέο Πρόεδρο του ΔΣ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, «του μεγαλύτερου πολιτιστικού φορέα της χώρας», όπως θα τον ακούσεις να σου επαναλαμβάνει αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, η συνομιλία έχει ένα θεσμικό περίβλημα. Υπάρχει το πρωτόκολλο του πληθυντικού, ας πούμε. Το τηρήσαμε με τον Βασίλη Καραμητσάνη, τον 42χρόνο δικηγόρο που πρν τρεις μήνες ανέλαβε καθήκοντα σε μια θητεία που ολοκληρώνεται στο τέλος του 2021. Το τηρήσαμε με δυσκολία γιατί δε γνωριστήκαμε ένα συννεφιασμένο μεσημέρι στο γραφείο του στο ΚΠΙΣΝ, αλλά συναντιόμαστε κάθε χρόνο στην πανέμορφη Ερμούπολη της Σύρου. Με αφορμή το Animasyros, το φεστιβάλ για την «τέχνη της εμψύχωσης», όπως του αρέσει να αποκαλεί το animation, που έχει γίνει πια θεσμός στο τέλος κάθε Σεπτέμβρη. Η επιτυχία, άλλωστε, αυτού του περιφερειακού φεστιβάλ -όπως θα διαβάσετε παρακάτω- ήταν και το σημαντικότερο γαλόνι στο βιογραφικό που εκτιμήθηκε δεόντως από την Υπουργό Πολιτισμού για να τον διορίσει στη θέση του.
Σε μια χώρα που περισσότερο βαφτίζει παρά παράγει στελέχη σε όλους τους τομείς, και φυσικά στην πολιτιστική διαχείριση, ο Βασίλης Καραμητσάνης έχει ήδη κάτσει αρκετές φορές στην καρέκλα του προέδρου κι έχει υπάρξει μέλος επίσης αρκετών ΔΣ. Χαμογελώντας αναρωτιέμαι αν «παράγουμε περισσότερους προέδρους απ’ όσους μπορούμε να καταναλώσουμε». Κι εκείνος μπαίνει στην κουβέντα, εξηγώντας πως απέκτησε τη σημερινή του ιδιότητα: «Καταρχάς, η θέση μου είναι μη αμοιβόμενη κι εξαιρετικά τιμητική για μένα με δεδομένο ότι είμαι ένας άνθρωπος που δεν έχει μουσικές σπουδές παρόλο που η αγάπη μου για τη μουσική είναι πολύ μεγάλη, πόσω μάλλον στον συνδυασμό της με το θέατρο στην υψηλή τέχνη της όπερας. Μετά από την τετράχρονη πολύ στενή σχέση του φεστιβάλ Animasyros με την Εθνική Λυρική Σκηνή ήμουν ανάμεσα στα άτομα που προτάθηκαν για την ανανέωση του ΔΣ που ήθελε η πολιτική ηγεσία. Ένα πρωί με κάλεσε η Υπουργός Πολιτισμού, η Μυρσίνη Ζορμπά, στο γραφείο της και μου πρότεινε να είμαι πρόεδρος. Δέχθηκα χωρίς να το σκεφτώ καν. Ήταν κάτι που ήθελα, αλλά μιας και τα πράγματα στη ζωή έρχονται με την ωριμότητα που θέλουν εκείνα κι όχι με τη βιασύνη που θέλουμε εμείς, νόμιζα ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί σε μεταγενέστερο σημείο της ζωής μου».
Κάπως έτσι ξεκινήσαμε και είπαμε πολλά: για την σχέση των Ελλήνων με την όπερα, για το στοίχημα του «καλού μάνατζερ» και τη συμβίωση/συνεργασία του με τον «καλλιτέχνη», για την εξωστρέφεια που η ΕΛΣ θέτει ως επείγουσα προτεραιότητα αλλά για το τι σημαίνει να είσαι Πρόεδρος περά από το τιμητικό του τίτλου…
Ποια είναι τα καθήκοντα του Προέδρου του ΔΣ της Εθνική Λυρική Σκηνή; Μια τυπική μέρα σας στη δουλειά; Μοιράζω το χρόνο μου με το δικηγορικό γραφείο από το οποίο βιοπορίζομαι κι έχω σχεδόν καθημερινή παρουσία εδώ στο ΚΠΙΣΝ που συνεπάγεται αρκετό διοικητικό φόρτο και πολλές συναντήσεις. Βλέπω όποιον μου το ζητάει, η θέση αυτή είναι σε ένα δημόσιο οργανισμό κάτι που σημαίνει ότι οι ευθύνες ακρόασης είναι αυξημένες. Πάρα πολλά μέιλ, πάρα πολλά μίτινγκ και πάρα πολλά χαρτιά, αν και βασικός στόχος μας στο πρώτο εξάμηνο είναι να μειώσουμε σημαντικά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της Λυρικής και να γίνουμε πρότυπος πολιτιστικός οργανισμός και σε αυτόν τον τομέα.
Είστε 42 ετών. Πολύ νεός για Έλληνας σε μια τέτοια θέση ή πολύ κανονικός για τη συνήθη πρακτική στον υπόλοιπο κόσμο; Ζω σε μια μη κανονική χώρα, την οποία αγαπώ με πάθος κι όσες κατραπακιές κι αν δέχομαι από αυτή, όπως όλοι μας, η αγάπη δεν εξασθενεί. Με βάση το ελληνικό δεδομένο, ναι, είμαι νέος για τη θέση – με βάση τη δική μου προσωπική πορεία είμαι σχεδόν μεσήλικας (γέλια). Όποιος είναι 42 ετών, δεν είναι νέος. Νομίζω ότι σιγά σιγά σπάει το στερεότυπο που θέλει αυτές οι θέσεις να πληρώνονται αποκλειστικά από άνδρες μεγάλης ηλικίας. Υπάρχει και γυναικεία παρουσία στο ΔΣ και θα ήθελα πολύ να γίνει μεγαλύτερη.
Πώς σας φαίνεται ότι προεδρεύετε ενός ΔΣ στο οποίο είστε ο μόνος μη καλλιτέχνης; Στο ΔΣ είναι όλοι καλλιτέχνες εκτός από μένα, όντως. Δε μου φαίνεται παράδοξο. Και στην ΑΣΙΦΑ ΕΛΛΑΣ – Ένωση Κινουμένων Σχεδίων ήμουν ο μόνος μη animator κι έγινα πρόεδρος. Ξέρετε, είναι πολύ σημαντικό να μπορείς να προβάλλεις την κοινωνική διάσταση της θέσης σου. Εγώ δεν είμαι εδώ για να είμαι διακοσμητικός, ούτε για την καρέκλα. Αλλά, για να βοηθήσω να πάει παραπέρα αυτός ο οργανισμός και να αποτελέσει ζωτικό κομμάτι του νέου εθνικού αφηγήματος που χρειάζεται η χώρα. Σε αυτό το αφήγημα, οι παρασταστικές τέχνες είναι κατεξοχήν τρόπος δημιουργίας θετικής μαρτυρίας. Δεν είναι μάταιη η παρουσία μας στη χορεία των ευρωπαϊκών κρατών, όση απογοήτευση κι αν έχουμε συσσωρεύσει την τελευταία δεκαετία ή σε άλλες δύσκολες εποχές. Προσωπικά πιστεύω ότι μέσα από τη Λυρική μπορώ να κάνω πράξη αυτό που πιστεύω για τη χώρα.
Υπάρχει έλλειψη από καταρτισμένα στελέχη στην διοίκηση πολιτιστικών οργανισμών; Η Υπουργός μου είπε «είστε ένας πολιτιστικός διαχειριστής ενός οργανισμού που αποτελεί υπόδειγμα για δράση στην περιφέρεια» και γι’ αυτό με επέλεξε όπως μου ξεκαθάρισε από την αρχή. Την ίδια στιγμή, πρόσθεσε ότι υπάρχει ο άνθρωπος με το ονοματεπώνυμο Γιώργος Κουμεντάκης για τα καλλιτεχνικά και ότι δική μου δουλειά είναι να διοικήσω τον οργανισμό που σημαίνει: να διαχειριστώ με επάρκεια και φειδώ τους οικονομικούς πόρους, να αυξήσω τα παράλληλα έσοδα από εισιτήρια, χορηγίες, «ιδίους πόρους» και να φροντίσω να μεταφερθεί το μήνυμα της αποστολής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε όλη την κοινωνία. Αυτό δε σημαίνει με έναν μαγικό τρόπο να αγαπήσουν όλοι οι Έλληνες την όπερα, αλλά επειδή μας χρηματοδοτεί ακόμα κι ο τελευταίος φορολογούμενος στο Διδυμότειχο πρέπει να του δίνουμε μια εικόνα για το έργο που γίνεται εδώ και το πού πάνε τα χρήματά του.
Πώς τοποθετήστε στο στερεοτυπικό debate που θέλει τους καλλιτέχνες να παίρνουν όλες τις λάθος διοικητικές αποφάσεις και τους τεχνοκράτες μάνατζερ να απομαγεύουν το καλλιτεχνικό νόημα; Δεν πιστεύω στα στερεότυπα, ούτε λοιπόν σε εκείνο που λέει ότι καλλιτέχνες δεν μπορούν να είναι καλοί μάνατζερ. Τέτοιο διαχωρισμοί είναι τεχνητοί. Και οι διοικητικοί αγαπούν την τέχνη, ίσως και περισσότερο από τους επ’ αμοιβή καλλιτέχνες. Αλλά και οι καλλιτέχνες έχουν μέσα από την πορεία τους μια τεχνογνωσία παραγωγής αποτελέσματος. Το ξαναλέω, το καλύτερο παράδειγμα κάθεται στο διπλανό μου γραφείο και λέγεται Γιώργος Κουμεντάκης. Η διοικητική επάρκεια κρίνεται στο αποτέλεσμα, αντίθετα στην τέχνη, και ορθώς, υπάρχει υποκειμενικό κριτήριο. Αυτή είναι η διαφορά. Ας πούμε, εγώ βρήκα την Ευνοούμενη αριστούργημα αλλά είχα φίλους που είναι σινεφίλ και δεν τους άρεσε καθόλου.
Οι πρώτες προτεραιότητες του νέου ΔΣ; Οι πρώτες προτεραιότητές μας είναι η υποβοήθηση του καλλιτεχνικού έργου, ο εξορθολογισμός των διοικητικών πρακτικών όπως π.χ. το ξεκίνημα των ηλεκτρονικών πληρωμών, οι συνέργειες με πολιτιστικούς φορείς του εξωτερικού όπως η όπερα του Ισραήλ ή εκείνη του Κόβεντ Γκάρντεν. Μας ενδιαφέρει ο υπεύθυνος πολίτης και θέλουμε να έρθουμε πιο κοντά του. Και θέλουμε ο τρόπος διοίκησης να είναι απόλυτα δημοκρατικός, αξιοποιώντας το οπλοστάσιο που μας δίνει ο Νόμος.
Πάντως δεν είναι κι άσχημα να ξεκινά κανείς τη θητεία του με προίκα 20 εκατομμυρίων ευρώ… Είναι τιμή, προνόμιο και επίτευγμα των προκατόχων μου, η δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Μην ξεχνάμε ότι διαδέχθηκα τον Σάκη Θεοδωρόπουλο που είχε μια 9ετή θητεία. Μεγαλύτερη όμως ευθύνη είναι η υπογραφή της Υπουργού στον διορισμό μου.
Μια τόσο μεγάλη δωρεά σε συνδυασμό με τον «βασικό χρηματοδότη Έλληνα φορολογούμενο» δημιουργούν υποχρεώση διαφάνειας. Αυτό αυξάνει την γραφειοκρατία. Μήπως έτσι μειώνεται η ευελιξία; Ισχύει, αλλά ταυτόχρονα αυτές οι συνθήκες είναι που αναδεικνύουν και τον καλό διοικητή. Αυτό είναι το στοίχημά του. Να αντεπεξέρχεται σε ένα τέτοιο περιβάλλον και στις διεθνείς προκλήσεις. Εμείς δεν έχουμε να ανταγωνιστούμε κάποιον εγχώριο φορέα, αλλά την όπερα του Βουκουρεστίου, το Liceu στη Βαρκελώνη, βεβαίως και την Σκάλα του Μιλάνου – μακάρι κάποτε να φτάσουμε στο επίπεδό της ή σε εκείνο της Κωμικής Όπερας του Βερολίνου ή της English National Opera.
Έχουμε αρκετά εθνοτικά στοιχεία ενταγμένα στον εθνικό μας μύθο, αυτό που μας λείπει είναι ένας πολύ φυσιολογικός, αν και κάπως απαρνημένος, κοσμοπολιτισμός που είναι κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού. Από τις γιαγιάδες στη Λέσβο που μαγειρεύουν για τους πρόσφυγες στον Τσιτσιπά και τον Αντετοκούνμπο που μας εκπροσωπούν στα διεθνή σαλόνια.
Ξέρουμε ότι υπάρχει ένα τετραετές πλάνο με ορίζοντα το 1821 και τον «εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση». Με όσα έχουμε δει τα τελευταία χρόνια σε αυτή τη χώρα είναι άδικο να μας τρομάζει κάτι τέτοιο; Είναι σίγουρα η ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας το αφήγημα που χρειαζόμαστε; Καμία άλλη εθνική επανάσταση δε σόκαρε τις ζωές των άλλων ανθρώπων όσο η Ελληνική. Είναι σημαντικό να γιορτάσουμε τα 200 χρόνια της με τρόπο ανάλογο που τιμάται η Αμερικάνικη ή η Γαλλική Επανάσταση. Προσωπικά, είμαι αρχαιολάτρης αλλά με συγκινεί ιδιαίτερα η ιστορία της εποχής που συντίθεται το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Οι άνθρωποι που θυσιάστηκαν τότε, τελικά δικαιώθηκαν. Το 2021 προγραμματίζουμε, λοιπόν, πολλά πράγματα στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Όχι φυσικά με ρεβανσιστικό ή εθνικιστικό πρόσημο. Έχουμε το 7ο-8ο πιο ευπρόσδεκτο διαβατήριο στον κόσμο, αυτό κάτι σημαίνει και πρέπει να το αναδείξουμε. Έχουμε αρκετά εθνοτικά στοιχεία ενταγμένα στον εθνικό μας μύθο, αυτό που μας λείπει είναι ένας πολύ φυσιολογικός, αν και κάπως απαρνημένος, κοσμοπολιτισμός που είναι κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού. Από τις γιαγιάδες στη Λέσβο που μαγειρεύουν για τους πρόσφυγες στον Τσιτσιπά και τον Αντετοκούνμπο που μας εκπροσωπούν στα διεθνή σαλόνια.
Τέθηκε ο πολιτισμός σε δεύτερη μοίρα αυτήν την δεκαετία της κρίσης; Είμαστε στην έξοδο μιας δύσκολης περιόδου, δεν ξέρουμε αν θα μας βγάλει στον γκρεμό ή στο ξέφωτο. Ο πολιτισμός παρολ’ αυτά, στην περίοδο της κρίσης, δεν τέθηκε σε δεύτερη μοίρα γιατί στην Ελλάδα είναι πεδίο άσκησης πολιτικής και γιατί είμαστε μια χώρα πλημμυρισμένη από σημεία αναφοράς που αποτελούν παγκόσμια οικουμενικά ορόσημα.
Δεν είναι καθόλου ουτοπικό να μιλάμε για «όπερα για τις μάζες». Δε θα ξεχάσω ποτέ πριν 3-4 χρόνια, Χριστούγεννα με πολύ κρύο σε ένα Πεδίον του Άρεως σε άθλια κατάσταση, 6000 ανθρώπους να ακούνε όπερα μέσα στο πάρκο.
Τόσο στις πρώτες δικές σας συνεντεύξεις, όσο και σε εκείνες της προηγούμενης διοίκησης αλλά και του καλλιτεχνικού διευθυντή Γιώργου Κουμεντάκη κυριαρχεί η λέξη «εξωστρέφεια». Να την ορίσουμε; Εξωστρέφεια, λοιπόν. Θα πει: δικτύωση των εσωτερικών παραγωγών με καλλιτέχνες από το εξωτερικό που μας επισκέπτονται και μπορούν να δώσουν διαφορετικό ρυθμό στον βηματισμό μας/ μεταφορά των δικών μας παραγωγών σε στρατηγικά σημεία εκτός Ελλάδας/ κοινοποίηση της δράσης της ΕΛΣ σε ηλεκτρονικά αλλά και φυσικά δίκτυα προκειμένου να μάθουν ότι υπάρχουμε και λειτουργούμε σε πολύ υψηλό επίπεδο αλλά και να προσελκύσουμε χρηματοδότες – είναι στόχος μας να φέρουμε ακόμα περισσότερα χρήματα από την ιδιωτική αγορά/ σύμπραξη με άλλες τέχνες όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια π.χ. με το animation, είδαμε άλλωστε πρόσφατα και Το Αηδόνι του Αυτοκράτορα.
Πώς φτάνουν όλα αυτά στο Διδυμότειχο; Με μικρότερης κλίμακας παραγωγές που ταξιδεύουν, με κοινωνικές κι εκπαιδευτικές δράσεις που ενσωματώνουν ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στην όπερα. Ας μην ξεχνούμε ότι με τη νέα δωρεά που πρόσφατα πήραμε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος μπορούμε να κάνουμε παραστάσεις να ταξιδέψουν στα μέρη που υπάρχει Απόδημος Ελληνισμός.
Με δεδομένη την ισχνή παράδοση της χώρα μας στην όπερα και την προβληματική θέση της τέχνης στην ελληνική εκπαίδευση, μήπως είναι λίγο ουτοπικό να κυνηγάμε έναν “opera for the masses” στόχο; Είμαστε τυχεροί γιατί η παράδοσή μας συνδέεται με την σπουδαιότερη λυρική καλλιτέχνιδα όλων των εποχών (σ.σ. μου δείχνει ένα κάδρο με την Μαρία Κάλλας). Παράλληλα, ας μην ξεχνάμε ότι από την Ελλάδα ξεκίνησαν καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας της όπερας, όπως η Αγνή Μπάλτσα, ο Κώστας Πασχάλης, ο Δημήτρης Καβράκος κ.ά.
Δεν είναι καθόλου ουτοπικό να μιλάμε για «όπερα για τις μάζες». Δε θα ξεχάσω ποτέ πριν 3-4 χρόνια, Χριστούγεννα με πολύ κρύο σε ένα Πεδίον του Άρεως σε άθλια κατάσταση, 6000 ανθρώπους να ακούνε όπερα μέσα στο πάρκο. Η όπερα μπορεί να μαγεύσει τους Έλληνες γιατί κομμάτια από τα εκφραστικά της μέσα και την «υπερβολή» της είναι κομμάτια της ελληνικής ψυχής. Προέρχομαι από ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, αλλά πολλές φορές αναρωτήθηκα γιατί μου αρέσει τόσο το bel canto ή ο βερισμός της ιταλικής όπερας. Είναι γιατί έχουν αυτές τις ψυχικές μεταβολές που μας ταιριάζουν. Για πολλούς, η όπερα είναι μια προσπάθεια αναβίωσης της αρχαίας τραγωδίας, εκεί που το επικό κομμάτι συναντά το λυρικό. Η κουλτούρα της αρχαίας τραγωδίας είναι που απεικονίζει και τον ελληνικό συναισθηματικό κύκλο. Ψυχικές πραγματικότητες όπως τα αδέρφια που αγαπιούνται και σκοτώνονται ή οι καλύτεροι φίλοι που γίνονται εχθροί, περνάνε μέσα από την όπερα και μπορούν να την κάνουν μαζική. «Ελληνικά» μαζική.
Ένα τρελό σας όνειρο για την ΕΛΣ… Είναι να γίνει προορισμός για τους opera lovers σε όλον τον κόσμο. Να συνδυάζουν την επίσκεψή τους σε αυτήν την πανέμορφη πόλη που λέγεται Αθήνα με μια αξιομνημόνευτη παράσταση.
Το 2021 λήγει η θητεία του ΔΣ. Ποια είναι τα 3-4 πράγματα που αν έχουν γίνει θα την καθιστούν επιτυχημένη… Όταν θα τελειώσει η θητεία η δική μου και του ΔΣ το 2021, θα είμαι ικανοποιημένος αν έχουν γίνει τα εξής: Έχουμε ανοίξει περισσότερο το ηχείο μας στο κοινό/ Έχουμε ενσωματώσει όλες τις καινοτομίες που μας προσφέρει η εγκατάστασή μας στο ΚΠΙΣΝ/ Έχουμε δρομολογήσει την επόμενη περίοδο ζωής του θεάτρου/ Έχουμε χαρίσει την αυτονόητη αισιοδοξία σε όσους ακολουθούν το όραμά μας, απαραίτητο καύσιμο για την επόμενη 100ετία μας.
Ας σπάσουμε στο φινάλε τον πληθυντικό, θα το παραμελήσεις τώρα το Animasyros; Όχι με τίποτα, το αγαπώ όπως ξέρεις εξισου και θέλω κάθε χρόνο να συναντιόμαστε σε αυτην την όμορφη γιορτή εκεί. Απλά είναι δύσκολο να κρατάς δύο καρπούζια στην ίδια μασχάλη και πρέπει να βρω λύσεις γι’ αυτό.