Την Πέμπτη 22 Οκτώβρη, λίγο μετά τη 1 το μεσημέρι, κι ενώ είχαμε εισέλθει για δύο περίπου εβδομάδες στους νωχελικούς ρυθμούς της αργόσυρτης και κάπως φαιδρής απόπειρας των χρυσαυγιτών για ευνοϊκότερη μεταχείριση, η Μαρία Λεπενιώτη κήρυξε τη λήξη της σπουδαιότερης δίκης της μεταπολίτευσης μ’ ένα αποτέλεσμα που αναλογεί στην ιστορικότητα της.
Ο επίλογος θα γράφει τη βαρυσήμαντη αναγνώριση του εγκληματικού χαρακτήρα της ναζιστικής οργάνωσης, την καταδίκη της ηγεσίας και των μελών της και την απόφαση οι 39 εξ αυτών να οδηγηθούν στη φυλακή. Τι κι αν η εισαγγελέας δε λογάριασε ούτε το προσωπικό της νομικό κεφάλαιο και προσπάθησε μέχρι τέλους να παραπλανήσει με ανυπόστατα επιχειρήματα την έδρα και την κοινή γνώμη, τι κι αν ο κρατικός μηχανισμός που για δεκαετίες τους παρείχε κάλυψη, φρόντισε να χάσει μέσα από τα χέρια του τον υπαρχηγό της Χρυσής Αυγής και να θολώσει τα νερά με ανακοινώσεις που δεν πείθουν ούτε τους πιο πιστούς τηλεθεατές των δελτίων ειδήσεων.
Η λύτρωση επήλθε, χωρίς να σημαίνει ότι θα περάσουν απαρατήρητες οι τρικλοποδιές που στήθηκαν στο δρόμο της. Κι είναι πικρή, γιατί κάθε λύτρωση που οφείλεται στο αίμα και τη θυσία ανθρώπων, δε μπορεί παρά μαζί με τη χαρά να προκαλεί και τον αναγκαίο αναστοχασμό γι’ αυτό που συνέβη και την απαραίτητη αφύπνιση για το μέλλον.
Δεν αξίζει, εξάλλου, σ’ αυτό τον αγώνα που δόθηκε να εκτονωθεί μόνο στο εφήμερο της μιντιακής ειδησεογραφίας. Οι κόποι του, οι διεργασίες του, οι ανακαλύψεις του, τα συμπεράσματα του πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο μιας πιο βαθιάς επεξεργασίας που θα διατρέξει το κοινωνικό σώμα και θα μας φτάσει σε μια συλλογική βελτίωση και ωρίμανση. Γιατί ισχύει στο ακέραιο ότι η Χρυσή Αυγή υπέστη ένα συντριπτικό πλήγμα αλλά οι ιδεολογίες που συνθέτουν το φασισμό υποβόσκουν στις τρύπες αλλά και στο κέντρο του δημόσιου βίου.
Γι’ αυτό το λόγο επέλεξα να κάνουμε την αποτίμηση με το Θεόδωρο Θεοδωρόπουλο, εκ των δικηγόρων της Πολιτικής Αγωγής, έναν άνθρωπο με μεγάλη εμπειρία και σπάνια ευρυμάθεια που λειτούργησε επί πεντέμισι χρόνια σ’ ένα συγκερασμό πραότητας και οξύνοιας και που συμπύκνωσε το απόσταγμα της πορείας του σε μια συγκλονιστική αγόρευση υψηλής νομικής, κοινωνικοπολιτικής και πολιτισμικής αξίας. Πρέπει να αναδειχθεί η αναντικατάστατη συνεισφορά της δικηγορικής ομάδας που αποτέλεσε τη φωνή των θυμάτων της ναζιστικής βίας μέσα στο δικαστήριο, μιας ομάδας που εργάστηκε εθελοντικά και υποδειγματικά έχοντας απέναντι της έναν στρατό δικηγόρων που εγκολπωνόταν ενίοτε τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά των εντολέων τους.
Τα κατάφεραν χάρη στη μεθοδικότητα τους και την αταλάντευτη πεποίθηση τους ότι είχαν το δίκιο με το μέρος τους. Ένα κλείσιμο, λοιπόν, που ισοδυναμεί με το άνοιγμα μιας καινούργιας μέρας, όχι εφησυχασμού, μα ανάτασης και αυτοπεποίθησης.
Ποιο είναι το πρώτο συναίσθημα για την ολοκλήρωση της δίκης; Παρόλο που μπορούμε να πούμε ότι ήταν λογικό να αναμένουμε μια τέτοια απόφαση με βάση το τεράστιο αποδεικτικό υλικό που συμπίπτει με το περί δικαίου αίσθημα του λαού μας, υπάρχει ένα αίσθημα περισυλλογής και χαράς ειδικότερα έχοντας μπροστά μου τη συγκίνηση της Μάγδας. Είναι λοιπόν μια μέρα νίκης, μαζί κι ελπίδας ότι τον επόμενο καιρό θα κρατήσουμε αυτή τη νίκη, θα τη βαθύνουμε και θα συμβάλλουμε στο να κατανοήσει ακόμα περισσότερο ο κόσμος το γεγονός που εξελίχθηκε αυτά τα πεντέμισι χρόνια.
Τώρα αν αναλύσουμε την απόφαση στο σύνολο της και στις λεπτομέρειες της, δηλαδή εκκινώντας από την ενοχή για την εγκληματική οργάνωση και φτάνοντας μέχρι τις ποινές, τα ελαφρυντικά και τις αναστολές, πως την αποτιμάτε;Αντικειμενικά πρόκειται για μια ιστορική απόφαση. Είναι σημαντικό γιατί αφαιρεί την πολιτική αμφίεση από τη Χρυσή Αυγή έτσι ώστε να παρουσιάζεται ολόγυμνος ο εγκληματικός χαρακτήρας της. Η καταδίκη για τις επιμέρους συνεξεταζόμενες πράξεις στο βαθμό που οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν και για ένταξη στην εγκληματική οργάνωση, αποδεικνύει ότι δεν επρόκειτο περί μεμονωμένων περιστατικών, οι δράστες των οποίων ενήργησαν ως ιδιώτες αλλά για οργανωμένες πράξεις μέσα στα πλαίσια της ναζιστικής οργάνωσης για την εφαρμογή των καταστατικών σκοπών της που δεν ήταν άλλοι, παρά η τρομοκρατική επιβολή επί των αντιφρονούντων, των κομμουνιστών, των ιδεολογικώς αντιπάλων, των αντιφασιστών και οποιουδήποτε σκέφτεται διαφορετικά.
Σπεύδω να πω ότι θεωρήσαμε πως δεν ήταν ορθή η μετατροπή της κατηγορίας για την υπόθεση των συνδικαλιστών του ΠΑΜΕ από απόπειρα ανθρωποκτονίας σε επικίνδυνη σωματική βλάβη εναντίον τριών και σε απλή για τους υπόλοιπους. Υπήρχαν τα στοιχεία για να κριθεί κι εκεί η πράξη ως απόπειρα ανθρωποκτονίας. Παρά λοιπόν αυτό το γεγονός, δύο εκ των τεσσάρων κατηγορουμένων για αυτή την υπόθεση καταδικάστηκαν για ένταξη στην εγκληματική οργάνωση, ως επιβεβαίωση ότι και αυτή η επίθεση έγινε στα πλαίσια του σχεδιασμού της Χρυσής Αυγής. Στο επίπεδο των ποινών με βάση τον νέο Ποινικό Κώδικα, οι ποινές για την ηγεσία ήταν προς τα ανώτατα όρια εξαιρουμένου του Ματθαιόπουλου. Οι ποινές των υπολοίπων για ένταξη, πέραν του Ρουπακιά, κινήθηκαν είτε με την αναγνώριση ελαφρυντικών είτε χωρίς, προς τα χαμηλότερα όρια. Η αναγνώριση ελαφρυντικών σε κάποιους ήταν εξ αντικειμένου επιεικής. Ο δε σχηματισμός της συνολικής ποινής ήταν ακόμα πιο επιεικής, για παράδειγμα στον Πανταζή που κατηγορούνταν για την επίθεση στους συνδικαλιστές, για την επίθεση στους Αιγύπτιους και για ένταξη, επιβλήθηκε τελικά ποινή καθείρξεως 10 ετών και 24 μηνών.
Πλην όμως η απόρριψη των αιτημάτων αναστολής (εκτός από 12) αποκρυσταλλώνει την κρίση του δικαστηρίου ότι η βαρύτητα του κατηγορητηρίου δε μπορεί να παραγνωριστεί. Δεν είναι μια εγκληματική οργάνωση που έχει σκοπό την πώληση λαθραίων τσιγάρων. Όσο σοβαρή και να ναι μια τέτοια δραστηριότητα, οι επιπτώσεις της είναι περιορισμένες. Εάν υλοποιούνταν οι επιδιώξεις της εγκληματικής οργάνωσης της Χρυσής Αυγής, τα αποτελέσματα θα ήταν ακόμα πιο καταστροφικά από αυτά που ήδη ζήσαμε. Ο αρχηγός τους είχε πει ότι ο σκοπός είναι η ανάληψη της εξουσίας και η κατάργηση της δημοκρατίας. Κατά συνέπεια, όπως αναφερόταν και στο παραπεμπτικό βούλευμα, ο σκοπός ο τελικός της ναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης ήταν η επιβολή του πολιτικού της προγράμματος μέσα από την τρομοκρατική βία και η ακύρωση των στοιχειωδών δικαιωμάτων του λαού. Αυτό το αισθάνθηκε ο λαός και γι’ αυτό είχε δικαίωμα να εκφράσει τη γνώμη του. Δεν πρέπει να εφησυχάσουμε, ούτε να αφήσουμε τους δράστες ελεύθερους, γιατί το μήνυμα που θα έβγαινε θα ήταν ότι κάποιος άλλος μπορεί χωρίς επιπτώσεις να πραγματοποιήσει στο μέλλον παρόμοιες ενέργειες.
Πως εξηγείτε την επιμονή της εισαγγελέως μέχρι και την τελευταία στιγμή, μέχρι και το στάδιο των αναστολών, στην ηπιότερη μεταχείριση των κατηγορουμένων; Θεωρείτε ότι απηχεί κάτι περισσότερο από μια προσωπική εσφαλμένη ανάγνωση των συμβάντων; Η εισαγγελική πρόταση βρισκόταν σε πλήρη αντίθεση με το αποδεικτικό υλικό και εξ αντικειμένου σε συμφωνία με τους υπερασπιστικούς ισχυρισμούς των κατηγορουμένων, οι οποίοι δεν έπαψαν να εκθειάζουν την εισαγγελική πρόταση. Δε μπορεί κανείς να αποκλείσει ότι τέτοιες σκέψεις και τέτοια λογική εμφιλοχωρούν σε κοινωνικά στρώματα ενδεχομένως και σε θεσμούς της Πολιτείας. Όμως κατά τη γνώμη μου η εισαγγελική πρόταση μπροστά στην αποδεικτική διαδικασία δεν έχει κανένα έρεισμα. Εν τέλει τα επιχειρήματα των συνηγόρων της Πολιτικής Αγωγής αποδείχθηκαν αξιόπιστα και έγιναν δεκτά από το δικαστήριο. Από τη στιγμή που η πρόταση της ήταν ότι δεν υπάρχει εγκληματική οργάνωση κι ύστερα από τους επαίνους που εκφράστηκαν από την πλευρά των κατηγορουμένων, βρέθηκε σε μια θέση που κάθε κίνηση της την οδηγούσε σε ακόμα μεγαλύτερη απόσταση με το περί δικαίου αίσθημα του κόσμου κι έτσι ανέλαβε το ρίσκο και τις συνέπειες που νομικά και ουσιαστικά είχε μια τέτοια πρόταση που δε στηριζόταν στα αποδεικτικά στοιχεία.
Για την υπόθεση της επίθεσης στους συνδικαλιστές του ΠΑΜΕ, από τα στοιχεία και τις μαρτυρίες που εισφέρθηκαν στο δικαστήριο προέκυψε ότι υπήρχαν εργοδότες στη Ναυπιγοεπισκευαστική Ζώνη που ήταν σε ανοιχτή συνομιλία με τους χρυσαυγίτες και τοποθετούνταν φιλικά απέναντι τους. Επίσης, είχαμε έναν παράδοξα μεγάλο αριθμό κοινοβουλευτικών ερωτήσεων των βουλευτών της οργάνωσης για διευκολύνσεις υπέρ των εφοπλιστών. Αναφέρω ενδεικτικά αυτά τα δύο παραδείγματα για να ρωτήσω ένα θα έπρεπε να διερευνηθούν ποινικά ή τουλάχιστον να αποκαλυφθούν δημόσια οι χρηματοδότες και όσοι υποστήλωσαν οικονομικά την εγκληματική οργάνωση;Ένα είναι το δεδομένο, η Ναυπιγοεπισκευαστική Ζώνη ήταν και είναι ένας χώρος οικονομικής ισχύος. Εκεί οι εργαζόμενοι με το σωματείο τους κατάφεραν με σκληρούς αγώνες σαν καταγράψουν σημαντικές κατακτήσεις στο επίπεδο των μισθών και των συνθηκών εργασίας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης έγινε μια πάλη ανάμεσα σε εργοδότες και εργαζόμενους, οι εργοδότες προσπαθούσαν να ρίξουν το βάρος της κρίσης στους εργαζόμενους και οι εργαζόμενοι αμύνονταν. Σ’ αυτή την πάλη και αποδείχθηκε στο δικαστήριο, οι εργοδότες αρχικά προσπάθησαν να αποδώσουν στο συνδικάτο ότι είναι υπαίτιοι της κρίσης λόγω απεργιών. Η όλη προσπάθεια ποινικοποίησης του συνδικάτου απέτυχε. Το 2012 που η Χρυσή Αυγή έγινε κοινοβουλευτική δύναμη μάθαμε ότι υπήρξε επαφή μεταξύ ηγεσίας Χρυσής Αυγής και συγκεκριμένων εργοδοτών να αναλάβουν αυτοί να ξεμπερδέψουν με το συνδικάτο. Φτάνουμε στο καλοκαίρι του 2013 που στελέχη της οργάνωσης προαναγγέλλουν την επίθεση με δημόσιες ομιλίες. Έτσι στις 12 του Σεπτέμβρη δύο τμήματα από 25 και 25 άτομα κρατώντας σιδηρολοστούς και ιδιοκατασκευές επιτέθηκαν στο ΠΑΜΕ λέγοντας «τελειώσατε, τώρα κουμάντο κάνουμε εμείς». Την επόμενη της επίθεσης κατηγορούσαν τα θύματα ως συκοφάντες και ψεύτες. Ήταν μια οργανωμένη επίθεση νύχτα με φονικά εργαλεία, με εξουδετέρωση δυνατοτήτων διαφυγής, με χτύπημα στο κεφάλι είχε ως σκοπό να σκοτώσει ανθρώπους για να βγει το μήνυμα. Ότι αφού μπορούμε να τα βάλουμε μ’ αυτούς και να τους κερδίσουμε, μπορούμε να τα βάλουμε με όλους για να επικρατήσει ο τρόμος. Έγιναν δεκάδες κοινοβουλευτικές ερωτήσεις. Φτιάχτηκε ένα ψευτο- σωματείο που υποσχέθηκαν ότι θα μειώσουν τα μεροκάματα και δε θα κάνουν απεργίες. Η υιοθέτηση των εργοδοτικών αιτημάτων αποδεικνύει ότι στόχος ήταν με την εξόντωση των αγωνιζόμενων εργατών, η άνευ εμποδίων λειτουργία της Ζώνης προς όφελος των εργοδοτών. Όταν η Χρυσή αυγή αναλαμβάνει να υλοποιήσει το στόχο των εργοδοτών γίνεται για να διευκολυνθούν οικονομικά οι εργοδότες κι εκείνοι να συγκεντρώσουν πολιτική ισχύ με παράλληλα ενδεχομένως και οικονομικά οφέλη. Αυτό ενώ κατατέθηκε δε διερευνήθηκε ποτέ, δεν κλήθηκε κανένας από αυτούς να δώσει μια εξήγηση. Έπρεπε να διερευνηθεί, διότι είναι αδύνατο η ναζιστική εγκληματική να μην είχε ενισχυθεί ποικιλοτρόπως από την πλευρά εκείνων που θα επωφελούνταν από την επίτευξη του στόχου.
Στην εγκληματική δράση της οργάνωσης, μπορούμε να εντοπίσουμε μια αλληλουχία κλιμάκωσης της βίας που ξεκινάει με τις επιθέσεις εις βάρος μεταναστών και καταλήγει το Σεπτέμβρη του 2013 στη δολοφονία του Παύλου Φύσσα; Ο ελληνικός Σεπτέμβρης της Χρυσής Αυγής, που εκτυλίχθηκε ανεμπόδιστα από τους φορείς που θα έπρεπε να την ελέγξουν και ενώ λίμναζαν σωρεία δικογραφιών στα συρτάρια, αντικατοπτρίζει μια αίσθηση ακαταδίωκτου της οργάνωσης, ότι μπορεί να τα βάλει με οποιονδήποτε και με το μετανάστη και με τον ιδεολογικό αντίπαλο. Μάλιστα έφτασε στις 15 Σεπτεμβρίου στο Μελιγαλά να αμφισβητήσει το μονοπώλιο της εθνικής μνήμης από την πλευρά του συντηρητικού κόσμου. Ήταν μεθυσμένη κι αισθάνθηκε ότι μπορεί να προχωρήσει. Μη ξεχνάτε ότι χρησιμοποιούσε δημοσίως τόσο τον εμπρηστικό λόγο που κωδικοποιείται ως ρητορική μίσους και δε δίστασε να προβεί σε δημόσια θέα σε αξιόποινες πράξεις, όπως η επίθεση στην Κανέλλη. Τα γεγονός ότι γρονθοκοπεί στην τηλεόραση , ότι πάει ο Κασιδιάρης στην Κρήτη και λέει «θα έχεις νεκρούς μέχρι το βράδυ», ότι μέσα στη Βουλή προσβάλλει βάναυσα με άθλιες εκφράσεις τον κοινοβουλευτικό τότε εκπρόσωπο της Νέας Δημοκρατίας δεν είναι μια τυχαία συμπεριφορά. Δημοσίως χρησιμοποιεί τη βία για να παραλύσει τη δύναμη αντίστασης των ανθρώπων. Στον Άγιο Παντελεήμονα με ελάχιστες δυνάμεις και με τη βοήθεια της αστυνομίας κατάφερε να επιβάλλει τον τρόμο. Μην το υποτιμάει κανένας. Ο Χίτλερ το 1928 είχε 2,7 % και σε λίγα χρόνια έφτασε να έχει πλειοψηφία.
Το τέλος της δίκης σε συνδυασμό και με όσα έχουν προηγηθεί σηματοδοτεί και το τέλος της Χρυσής Αυγής; Αυτή τη στιγμή έχει διασπαστεί σε τρία κομμάτια. Μάλιστα είδαμε συναγωνισμό εντυπώσεων πρόσφατα μεταξύ Λαγού και Κασιδιάρη. Ο Λαγός με την πρόταση εξαίρεσης που κατέθεσε εμφανίστηκε δήθεν να αντιπαρατίθεται με το πολιτικό σύστημα και είχε κερδίσει στο ναζιστικό χώρο κάποιες εντυπώσεις. Αυτό οδήγησε προφανώς και τον Κασιδιάρη να έρθει προχθές και να πει ότι το δικαστήριο δεν αξιολόγησε ένα συνταρακτικό κατά τη γνώμη του στοιχείο που δεν το είχε αξιολογήσει κι εκείνος επί πεντέμισι χρόνια και το οποίο είναι άνευ σημασίας και από άποψη ουσίας και χρονικότητας. Έχουν υποστεί ένα πλήγμα, υπάρχουν τάσεις συρρίκνωσης , όμως, δε μπορεί να υπάρξει επανάπαυση γιατί έχω την απόλυτη πεποίθηση ότι η κρίση που συνεχίζεται, οι αιτίες που προκαλούν τις ανισότητες και την απόγνωση μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν ως απόπειρα χειραγώγησης της αγανάκτηση του κόσμου προς τη ναζιστική πλευρά. Υπάρχουν σκόρπιες ναζιστικές δυνάμεις με οργάνωση και στόχους που δεν πρέπει να αγνοηθούν.
Ζητήματα όπως παλιότερα το Μακεδονικό και στις μέρες μας το κίνημα αμφισβήτησης της ύπαρξης της πανδημίας Covid-19 και των μέτρων περιορισμού της, παρατηρείτε ότι αξιοποιούνται από τον ακροδεξιό λαικισμό για να αποκτήσει ξανά ακροατήριο; Σίγουρα ο μυστικισμός και ο ανορθολογισμός αποτελούν πρόσφορα εδάφη και δυστυχώς καλλιεργούνται και από τοποθετήσεις επισήμων φορέων της Πολιτείας. Περιπτώσεις ιεραρχών που δηλώνουν ότι δε θα δεχθούν πιστούς με μάσκες στην εκκλησία ή επιστημόνων που ισχυρίζονται ότι η θεία κοινωνία δε συνιστά κανέναν κίνδυνο για τη μετάδοση του ιού ευνοούν τον επικίνδυνο ανορθολογισμό που διεισδύει σε κάποια απελπισμένα στρώματα της κοινωνίας. Από τέτοιες περιστάσεις οι φασίστες κερδίζουν δυνάμεις. Παίζουν με τα θρησκευτικά αισθήματα του κόσμου, μιλούν για ορθοδοξία και είναι λυπηρό που τους πιστεύουν κάποιοι, αφού η βασική τοποθέτηση της Χρυσής Αυγής ήταν παγανιστική. Έλκονται από τύπους όπως ο Τραμπ και ο Μπολσονάρο. Γενικότερα ταυτίζονται με οτιδήποτε αντιδραστικό.
«Δεν αρκεί μόνο η συρρίκνωση της Χρυσής Αυγής. Χρειάζεται να μην υιοθετηθούν τα συνθήματα και η ρητορική τους από άλλους, γιατί αυτό επιδρά στη συνείδηση του κόσμου και διαμορφώνει ένα υλικό έτοιμο να στραφεί υπέρ του ναζισμού.»
Το τελευταίο διάστημα, λίγο πριν την 7η Οκτώβρη και μέχρι σήμερα, υπάρχει ένας καταιγισμός δηλώσεων για την καταδίκη της Χρυσής Αυγής, μαζί κι ένας διαγκωνισμός για το ποιος συνέβαλλε σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Βλέπετε σε ορισμένες από αυτές τις φωνές προσπάθειες οικειοποίησης μιας νικηφόρας έκβασης που είναι κυρίως απότοκο των τεκμηρίων της δικαστικής διαδικασίας και της εργασίας του αντιφασιστικού κινήματος εντός και εκτός δικαστικής αίθουσας; Γιατί έγιναν 20 μέρες πριν την απόφαση αυτές οι δηλώσεις και δε γινόνταν ας πούμε το 2015 ή το 2016. Γιατί; Η απάντηση πρέπει να είναι κατηγορηματική. Το ενοχοποιητικό υλικό ήταν αναμφισβήτητο και δε μπορούσε να παραμεριστεί από κανέναν – εκτός από την κυρία εισαγγελέα, Παράγοντες έμπειροί στη διαχείριση των κοινωνικών ζητημάτων το διέκριναν και θέλησαν προβλέποντας αυτό που επέρχεται, να συνδεθούν με μια ιστορική απόφαση και να αντλήσουν το όποιο όφελος από το φως και το κύρος της. Αυτή νομίζω είναι η εξήγηση. Βεβαίως, ο λαός έχει εμπειρία και γνώση και για τις ουδέτερες τοποθετήσεις του παρελθόντος, και για τη σοβαρή Χρυσή Αυγή και για τις ίσες αποστάσεις, και για επισκέψεις σε διάφορα νησιά με παρουσία υποδίκων βουλευτών της Χρυσής Αυγής. Δεν ξεχνάει λοιπόν ο κόσμος και θα αξιολογήσει τη στάση του καθενός τη στιγμή που εκδηλώθηκε και για το σκοπό που εκδηλώθηκε. Ας κρατήσουμε το θετικό περά από τις όποιες ιδιοτελείς σκέψεις διαφόρων να οικειοποιηθούν ένα ιστορικό αποτέλεσμα που συνέβαλλαν άλλοι με πρώτη την οικογένεια του Παύλου Φύσσα, με την επαγρύπνηση και την υψηλή συνειδητοποίηση του λαού μας, με τη συμβολή δημοσιογράφων, δικηγόρων κλπ. Αφού τόσοι πολλοί πια μιλούν ότι η ναζιστική οργάνωση είναι εγκληματική οργάνωση, αφού έχουμε μια ομόθυμη καταδίκη τουλάχιστον από δω και στο εξής να το πράξουν και για όποια αντίστοιχα φαινόμενα ενδεχομένως εμφανιστούν. Δεν αρκεί μόνο η συρρίκνωση της Χρυσής Αυγής. Χρειάζεται να μην υιοθετηθούν τα συνθήματα και η ρητορική τους από άλλους, γιατί αυτό επιδρά στη συνείδηση του κόσμου και διαμορφώνει ένα υλικό έτοιμο να στραφεί υπέρ του ναζισμού. Ας αφήσουν το διαγκωνισμό και ας κοιτάξουν να μην της μοιάζουν.
Στην αγόρευση σας σταθήκατε αρκετά στην ανάλυση του πως ένας «κανονικός» άνθρωπος μπορεί εντασσόμενος στη φονική μηχανή του φασισμού να μετεξελιχθεί σε κομμάτι της. Και σκέφτομαι ότι αυτό αποτυπώνει ένα θεωρητικό δίλημμα που αντιμετώπισε η προηγούμενη γενιά στοχαστών στην προσπάθεια της να επεξεργαστεί θέματα όπως το Ολοκαύτωμα και ο ναζισμός. Ήταν δύο οι βασικές αντιλήψεις, από τη μια ότι αυτά τα συμβάντα ήταν μοναδικά στην ιστορία και από την άλλη ότι ήταν οριακές μεν αλλά σύμφυτες εκφάνσεις με τη νεωτερική βαρβαρότητα και άρα μπορούν να ξανασυμβούν. Συντάσσομαι οπωσδήποτε με τη δεύτερη. Ο φασισμός δεν έρχεται από το πουθενά, δεν είναι ένα ξάφνιασμα της ιστορίας, γεννιέται στις συνθήκες της συγκεκριμένης κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης. Δε μπορείς να τον καταπολεμήσεις αγνοώντας τις αιτίες που τον προκαλούν. Μπορείς να περιορίσεις τη δύναμη του αλλά το βασικό είναι η αναγνώριση των αιτιών που τον παράγουν. Εγώ αναφέρθηκα και στην αγόρευση στον Τραβέρσο που έχει ασχοληθεί με το φαινόμενο, χρησιμοποίησα την ανάλυση του που υποστηρίζει ότι δεν εκτροχίασε ο ναζισμός την κανονική πορεία της ιστορίας, απλώς ο Χίλτερ τράβηξε στα άκρα την εγγενή βία του καπιταλισμού. Η καταπολέμηση του ναζισμού πρέπει να μη στοχεύει μόνο στις τραχείς εκφάνσεις του. Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να μπούμε σε μια τροχιά συνειδητοποίησης ώστε να αντιμετωπίσουμε το φασισμό μια για πάντα μέσα από την εξουδετέρωση των αιτίων του. Αντιλήψεις για φυλετική καθαρότητα δεν είχε μόνο η ναζιστική Γερμανία, συστηματοποίησε απόψεις που υπήρχαν σε φορείς της επιστημονικής κοινότητας. Μπορεί να έρθει με το ίδιο όνομα, μπορεί με άλλο. Μπορεί να οικειοποιηθεί αιτήματα για να συγκινήσει τις μάζες. Εδώ γίνεται μια μάχη για τον εποικισμό της μνήμης. Θέλω να πιστεύω ότι ο μεγάλος αντίκτυπος αυτής της ιστορικής απόφασης θα ενεργοποιήσει επιστήμονες, διανοούμενους, τον ίδιο τον αγωνιζόμενο άνθρωπο για να μη συμβιβαστεί με ημίμετρα στην αντιμετώπιση του ναζισμού αλλά να επιδιώξει το συντριπτικό περιορισμό του μέχρι την κατάργηση. Πρέπει να εμπεδώσουμε το σπουδαίο ρόλο που διαδραματίζει η ένταξη στην οργάνωση. Εκεί είναι που μετατρέπεται ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας σε θηρίο. Ήρθαν ,για παράδειγμα, άνθρωποι που κατέθεσαν για το Μπούκουρα ότι είναι καλύτερος άνθρωπος του κόσμου. Όταν τους ανέγνωσαν οι δικηγόροι δηλώσεις του , είπαν αποκλείεται να τα είπε ο Στάθης αυτά. Το λέγανε οι λατίνοι «Οι συγκλητικοί είναι καλοί άνθρωποι, η Σύγκλητος κακό θεριό». Η από την αντίστροφή πλευρά, στη «Δεσποινίς Τζούλια» του Στρινμπεργκ, η κόρη του κόμη είναι ερωτευμένη με τον υπηρέτη. Στο τέλος του έργο λέει «δως μου μια εντολή και θα το κάνω». Αυτός απαντάει «δε μπορώ, έξαλλου φόρεσα τα ρούχα του υπηρέτη». Μπαίνοντας το πλαίσιο της στολής του υπηρέτη, έμπαινε στο πλαίσιο της μη αυτοπεποίθησης. Μπαίνοντας στη ναζιστική οργάνωση ο «άλλος» γίνεται πράγμα. Θυμάστε πως τους αποκαλούσαν; «Κατσαρίδες», «υπάνθρωπους», «σκουπίδια». Όταν πιστέψεις ότι οι άλλοι είναι υπάνθρωποι τότε αποβάλλεις τις ηθικές αναστολές και τους σκοτώνεις, γιατί η ζωή τους δεν έχει αξία.
Έχουμε παρακολουθήσει τα τελευταία δύο χρόνια στη δημόσια σφαίρα γεγονότα μιας πρωτόγνωρης βαναυσότητας με την οποία δεν ήμασταν εξοικειωμένοι. Μπορώ να ανακαλέσω τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου με τη μέθοδο του λιντσαρίσματος μέσα μεσημέρι, τη δολοφονία ενός 14 χρονου κοριτσιού Ρομά και το χειροκρότημα της τοπικής κοινωνίας στο δράστη έξω από το δικαστήριο ή ακόμα και τους ανθρώπους που προπηλάκισαν βάρκα προσφύγων στη Σκάλα Συκαμιάς εμποδίζοντας βρεγμένους πρόσφυγες να βγουν στη στεριά. Πιστεύετε ότι η φανερή και οργανωμένη φασιστική βία απενεχοποίησε την κοινωνική αγριότητα; Η απενεχοποίηση είναι η λέξη κλειδί. Ο Ιων Φιλίππου ή αλλιώς Γιάννης Περδικάρης, από τους ιδεολόγους ναζιστές της Χρυσής Αυγής, στο βιβλίο του «Χρυσή Αυγή: Πολιτικός Οδοδείκτης», γράφει ότι όντως η Χρυσή Αυγή απενεχοποίησε το ναζισμό στην Ελλάδα. Εκμεταλλεύτηκαν την ύπαρξη προβλημάτων για να πραγματοποιήσουν ένα βασικό αξίωμα της ναζιστικής ιδεολογίας, το οποίο στο δικαστήριο ανέπτυξε ο καθηγητής Γιώργος Μαργαρίτης και ο Δημήτρης Κουσουρής, την ενοχοποίηση του θύματος. Κι εδώ είναι η τρομερή δύναμη της ισχύουσας κατάστασης πραγμάτων. Προκαλεί πόλεμο στο Ιράκ, στη Συρία, στη Λιβύη για τους γεωπολιτικούς λόγους ή εκμεταλλεύεται τις πρώτες ύλες χωρών με εγκάθετους κάποιες διεφθαρμένες ελιτ. Ο κόσμος δε μπορεί να ζήσει σε τέτοιες συνθήκες. Άρα είναι φυσική ανάγκη να φύγει ο κόσμος. Οι ροές έχουν συγκεκριμένη αιτία και το ξέρουμε. Ταυτόχρονα όμως καταφέρνουν όσοι τις προκαλούν να διαχειρίζονται και τα αποτελέσματα των ενεργειών τους. Στην Ελλάδα γνωρίζουμε καλά ότι οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες θέλουν να φύγουν. Τι θα έπρεπε λοιπόν να γίνει; Να δώσουν ταξιδιωτικά έγγραφα για να μπορέσουν να φύγουν και όσο διάστημα ζουν εδώ να είναι σε συνθήκες ανθρώπινες. Υπάρχουν οικήματα που έχουν κατασχέσει οι τράπεζες και είναι αναξιοποίητα, να δοθούν για φιλοξενία, να αναλάβουν οι γιατροί τη φροντίδα των ασθενών και να τους επιτρέψουν να φύγουν. Αντί να οργανώσουμε μια αντίδραση για τις αιτίες, στρεφόμαστε κατά του αδύναμου δίνοντας διέξοδο σε ένστικτα που μπορεί να ικανοποιούν συγκυριακά αλλά δε δίνουν λύσεις.
Σκέφτομαι ότι υπάρχουν σίγουρα για σειρά από συνθήκες κρισιακές όπως η οικονομική εξαθλίωση που μπορεί να ανοίξουν χώρο στη φασιστική ιδεολογία. Πέρα από αυτά, μήπως πρέπει να παραδεχτούμε ότι ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας υπερασπίζεται τη μελανή όψη της ιστορικής μνήμης; Υπάρχει η ένδοξη ιστορική μνήμη της Αντίστασης ή του αντιδικτατορικού αγώνα που συγκροτήθηκαν πλατιά και πλειοψηφικά. Υπάρχει, όμως, και αυτό το σκοτεινό, μειοψηφικό και συχνά απωθημένο κομμάτι του ένοπλου δωσιλογισμού, της συνεργασίας με τους ναζί, της λευκής τρομοκρατίας, της χούντας. Είναι μια συνισταμένη του φασιστικού φαινομένου; Ασφαλώς. Ένας συνήγορος υπεράσπισης κατά τη διάρκεια της δίκης, είπε ότι η δημοκρατία μια φορά κινδύνεψε, το 45-49. Μές στο μυαλό του δεν υπήρχε κίνδυνος της δημοκρατίας από τον Μεταξά που την κατήργησε, από τη γερμανική κατοχή ή τη δικτατορία της 21ης του Απρίλη. Πράγματι υπάρχει ένας σημαντικός μικρός αριθμός ανθρώπων που εμπνέονται από τα ιδανικά αυτών των σχημάτων. Οι ίδιοι και οι απόγονοι τους διαχέονταν στους υπάρχοντες πολιτικούς σχηματισμούς έχοντας κυβερνητική φιλοδοξία. Στη φάση της κρίσης λόγω και των προβλημάτων που υπήρχαν σε αυτούς τους πολιτικούς σχηματισμούς, η στάση τους εξελίχθηκε σε ψήφο ή σε ένταξη στη ναζιστική οργάνωση. Υπήρχε και υπάρχει. Η Χρυσή Αυγή κατάφερε ως οργάνωση λόγω και της ανεκτικότητας του κρατικού μηχανισμού να απεγκλωβίσει την επιθέτικότερη εκδήλωση τέτοιων ιδεών. Υπάρχουν ευθύνες, όμως. Γιατί η Πολιτεία δίνει τις 32 δικογραφίες μετά τη δολοφονία Φύσσα; Γιατί αυτές δε διερευνώνται όπως το αίμα του Παύλου και η αντίσταση του λαού επέβαλλαν; Είναι φοβερή η σχέση της οργάνωσης εκείνη την περίοδο με θύλακες του κρατικού μηχανισμού και της Αστυνομίας. Μόνο το γεγονός ότι, όπως φαίνεται, από τη συνομιλία Πατέλη – Λαγού στις 19 Σεπτεμβρίου έχει τη δικογραφία στα χέρια του ο Λαγός, αρκεί. Πως γίνεται; Από πού αντλούσε ο Ρουπακιάς την πεποίθηση να πει «είμαι δικός σας»; Του άφησαν το τηλέφωνο για να συνομιλήσει 6 φορές με τον Πατέλη και πόσους άλλους. Πως μπορεί να δικαιολογηθεί; Τα τεράστια ποσοστά στα εκλογικά τους τμήματα; Πως γίνονταν αυτά τα πράγματα; Μια εγκληματική οργάνωση η όποια έχει τη συνδρομή της Αστυνομίας, κατά τη γνώμη μου, ανήκει στο υψηλότερο σκαλί της κλίμακας επικινδυνότητας των εγκληματικών οργανώσεων.
« Θέλω, επίσης, να μνημονεύσω το αξιοθαύμαστο θάρρος πολλών μαρτύρων και μη φαντάζονται μερικοί ότι ήταν εύκολο. Καθόλου εύκολο. Ιδιαίτερη συμβολή ήταν της Ειρήνης, του Τάκη και της Μάγδας. Ήταν η φωνή που μας ενέπνευσε. »
Ήταν τραυματική αυτή η μακροχρόνια δικαστική διαδικασία; Να μιλήσουμε για τη Μάγδα, να έρχεται και να βλέπει το δολοφόνο του παιδιού της ή τους ομοίους του να της λένε «που είναι ο Παύλος σου τώρα», ναι ήταν τραυματικό και οδυνηρό. Αποδεικνύει ότι ο ναζισμός εξουδετερώνει τα ηθικά αισθήματα των ανθρώπων. Όταν φτάνεις στο σημείο να μιλάς με τόσο μίσος για μια μάνα που δολοφονήθηκε το παιδί της αποτυπώνεται η ηθική αναισθησία των φασιστών και η οδύνη για την οικογένεια που εισπράττει αυτή τη μαχαιριά. Θέλω, επίσης, να μνημονεύσω το αξιοθαύμαστο θάρρος πολλών μαρτύρων και μη φαντάζονται μερικοί ότι ήταν εύκολο. Καθόλου εύκολο. Ιδιαίτερη συμβολή ήταν της Ειρήνης, του Τάκη και της Μάγδας. Ήταν η φωνή που μας ενέπνευσε. Αν αυτή η οικογένεια στεκόταν στο περιθώριο είμαι βέβαιος ότι πολλά από αυτά που συνέβησαν, δε θα χαν συμβεί. Υπήρξε καταλύτης η καθημερινή παρουσία τους και η εκδήλωση της διαπίστωσης ότι η δολοφονία του Παύλου δεν έγινε από έναν άνθρωπο αλλά στα πλαίσια μιας οργάνωσης. Ενέπνευσε το λαό, τους δημοσιογράφους, τους δικηγόρους και μόνο ευγνωμοσύνη νιώθω για αυτή την οικογένεια και γι’ αυτή τη γυναίκα.
Ήταν και πεντέμισι χρόνια εθελοντικής και απολύτως απαιτητικής δουλειάς για σας. Νιώσατε κάποιες στιγμές ότι μπορεί να σας κουράζει; Ποτέ. Δεν υπήρξε ούτε υπολογισμός, ούτε δισταγμός από κανέναν δικηγόρο της Πολιτικής Αγωγής. Όλοι αισθάνθηκαν ότι συμμετέχουν σε μια ιστορική διαδικασία και ανταμοιβή τους ήταν αυτή η συμμετοχή. Δεν υπήρξε σκέψη ότι δε μπορώ να το κάνω. Ουτε καν. Είναι η ευχαρίστηση της συμμετοχής σε ένα εξελισσόμενο ιστορικό γεγονός που αποτυπώνεται στη σκέψη των ανθρώπων ως μια αυστηρή καταδίκη των εγκλημάτων της ναζιστικής ιδέας και πράξης. Είναι σημαντική η απόφαση των δικαστών, γιατί όταν ερευνάς μια υπόθεση χρειάζονται τρία πράγματα, να θες να δεις την αλήθεια, να μπορείς να τη δεις την αλήθεια να έχεις δηλαδή την ευρύτητα και τη γνώση, να μπορείς να την πεις και δημόσια. Συνέβη και είναι μια ευτυχής συγκύρια.
Να χαρούμε λίγο; Έχει σημασία να δώσουμε χώρο και χρόνο στο κλίμα ανάτασης; Βλέπω μια αφάνταστη ικανοποίηση που με εκπλήσσει ευχάριστα. Είναι σπουδαίο ο λαός, ο αδύναμος, ο απλός πολίτης να αισθάνεται ότι συμμετέχει σε μια ιστορική στιγμή. Θα είναι το εφόδιο του για να μπορεί να ξεχωρίσει εχθρούς και φίλους.