Η επιχειρηματικότητα και τα success stories στη νέα γενιά μας δίνουν ελπίδα και εναλλακτικές για την οικονομική κρίση. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο όταν ένας άνθρωπος δε φοβάται να τα παρατήσει όλα, να πάει στο χωριό του και να μάθει πώς να χειρίζεται τη γη, να ανακαλύψει τα μυστικά των τροφών, να καταφέρει να ξεχωρίζει τα χόρτα και εν τέλει να «στήσει» τη δική του επιχείρηση, η οποία έχει πια μεγάλη επιτυχία. Ο Σωτήρης Λυμπερόπουλος (ο άνθρωπος πίσω από το Ραδίκι), είναι ένα τέτοιο παράδειγμα.
Μένει στις Ράχες Μεσσηνίας και όταν του ζήτησα να μιλήσουμε ηλεκτρονικά ή τηλεφωνικά, για χάρη χρόνου, μου απάντησε ότι προτιμά να έχει προσωπική επαφή με τους ανθρώπους. Βρέθηκε στην Αθήνα για να μιλήσει με τον Πρόεδρο της Γερμανίας και μια μέρα νωρίτερα, μίλησε μαζί μας. Για τη ζωή στην Κάντζα, τη μετακίνηση στη Μεσσηνία –αφού είχαν προηγηθεί κάποια χρόνια μεταπτυχιακού και δουλειάς στην Αγγλία-, την ιστορία του Ραδικιού και την ελληνική διατροφική και πολιτική πραγματικότητα.
Ας ξεκινήσουμε μιλώντας για τα «παιδικά χρόνια σε αστικό περιβάλλον». Στην Κάντζα έχω περάσει καταπληκτικά. Ήταν σαν χωριό, δε θύμιζε Αθήνα. Μπροστά από το σπίτι μου ο δρόμος ήταν χωματόδρομος. Είχαμε και ωραία παρέα. Πηγαίναμε διακοπές μαζί. Ήταν τα καλύτερα παιδικά χρόνια που θα μπορούσα να έχω στην Αθήνα.
Πώς θα περιέγραφες το επάγγελμά σου; Ψάχνω φαγητό. Ασχολούμαι δηλαδή με την άγρια τροφή την οποία συλλέγουμε για λογαριασμό των συνεργατών μας και με νωπά λαχανικά τα οποία καλλιεργούμε. Επίσης διαχειριζόμαστε χωράφια άλλων και φροντίζουμε το προϊόν να πάει στον πελάτη τη σωστή στιγμή είτε είναι εστιατόριο είτε ιδιώτης.
Στάθηκε αφορμή η οικονομική κρίση ή απλώς σου «γύρισε το μυαλό»; Δεν υπήρχε το θέμα της οικονομικής κρίσης γιατί έχω σπουδάσει «Εφοδιαστική Διαχείριση» και σαν επάγγελμα είχε και καλά λεφτά και δουλειά. Απλά ήθελα να φύγω από την πόλη, ήθελα να ξυπνάω το πρωί και να βλέπω θάλασσα. Ήταν πολύ σημαντικό. Οπότε έφυγα από την Αθήνα και πήγα στο χωριό μου. Δεν έφυγα από την Αθήνα για να κάνω κάποιο επάγγελμα. Απλά πήρα τα πράγματά μου και έφυγα.
Δεν ήταν δύσκολη η απόφαση να φύγεις; Δεν ξέρεις τι θα σου συμβεί αύριο. Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα στη ζωή, που είναι ο θάνατος, οι άνθρωποι το αγνοούν τελείως. Η ζωή είναι πεπερασμένη. Αυτό είναι ένα στοιχείο για να περάσεις καλύτερα στη ζωή σου. Σκέφτεται κάποιος να ξεσκιστεί στη δουλειά 10 χρόνια για να ζήσει καλύτερα μετά. Και αν πεθάνει στα 5;
Στον αντίποδα θα σου πει ο καθένας ότι είναι αναγκαίο κακό. Δε σε υποχρεώνει κανείς να κάνεις τίποτα. Είσαι πολύ τυχερή που ζεις σε ένα καθεστώς ελευθερίας. Αν ζούσες στην Γκάνα θα σου είχαν κόψει την κλειτορίδα και θα είχες κάνει 10 παιδιά, ήθελες δεν ήθελες. Αν ήσουν στο Αφγανιστάν θα σου είχαν φορέσει μια μπούργκα, κλεισμένη σε ένα σπίτι, θα γένναγες παιδιά και θα έκανες σεξ με τον άντρα σου για την υπόλοιπη ζωή σου και αν δεν ήθελες να κάνεις ή κρυφοκοιτούσες τον γείτονα θα σε πετροβολούσαν. Είναι μεγάλη υπόθεση η ελευθερία.
Και για να μάθεις τη γη τι χρειάστηκε; Γνώσεις, μεράκι, η βοήθεια των ντόπιων; Για να μάθω αυτό που έκανα χρειάστηκε να αφιερώσω δουλειά. Φυσικά κάποιοι άνθρωποι με βοήθησαν. Άμα όμως θες να μάθεις οτιδήποτε μπορείς δουλεύοντας πάνω σ’ αυτό. Αν θες να μάθεις να φτιάχνεις ένα κοστούμι, κάτσε ένα χρόνο δίπλα σε έναν ράφτη και έχεις μάθει να φτιάχνεις μισό κοστούμι.
Η επιτυχία σου όμως ήταν εύκολη; Καταρχάς θεωρώ ότι αυτή τη στιγμή είμαστε επιτυχημένοι από την άποψη ζωής. Σαν επιχείρηση όμως δεν μπορώ να θεωρήσω ότι από χρηματοοικονομικής άποψης είμαστε επιτυχημένοι. Με τους συνεργάτες μου περνάω καταπληκτικά αλλά δεν έχω την επιχείρηση που μπορεί να φαντάζονται οι υπόλοιποι.
Για να το στήσεις όμως αυτό, δε χρειάστηκε ένα budget; Το budget ήταν πολύ μικρό. Ουσιαστικά είχα τα τέσσερα χιλιάρικα που χρειαζόμουν για να πληρώσω το ΤΕΒΕ τον πρώτο χρόνο.
Και πώς στηρίζεται οικονομικά μια επιχείρηση; Το βασικό μας πρόβλημα είναι το κράτος. Αυτές τις μέρες είμαι στην Αθήνα για να μιλήσω γι’ αυτό. Για το πόσο μεγάλο πρόβλημα είναι το κράτος για τον νέο επιχειρηματία. Με κάλεσε ο Πρόεδρος της Γερμανίας για να του μιλήσω γι’ αυτό. Είναι τραγικό αυτό το πράγμα στην Ελλάδα.
Σημειώνεται τελευταία μια αποκέντρωση του τύπου «επιστροφή στην φύση και την καλλιέργεια με σκοπό την αυτάρκεια». Αυτή η μετάβαση μπορεί να γίνει εύκολα; Σε προσωπικό επίπεδο είναι πολύ εύκολο. Εμείς πηγαίνουμε super market απλώς για χαρτικά. Αλλά δε θα τρως μπανάνες, ανανάδες ή ντομάτες στο καταχείμωνο. Αυτός που θέλει να φύγει από την πόλη, ας το κάνει γιατί δεν έχει να χάσει τίποτα. Στη ζωή σου αν δε δοκιμάσεις κάτι θα το έχεις πάντα ως απωθημένο. Γιατί ο χρόνος δε γυρνάει πίσω, το μόνο που δεν μπορείς να ξαναγοράσεις είναι ο χρόνος.
Πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την ελληνική γη; Έχουμε από τα καταπληκτικότερα προϊόντα στον κόσμο. Έχουμε κάποιες εξαγωγές αλλά το πρόβλημα είναι η έλλειψη της παιδείας. Οι άνθρωποι όταν δεν έχουν την παιδεία να το προωθήσουν, να φτιάξουν τα κατάλληλα δίκτυα διανομής και να το πουλήσουν δεν μπορεί το προϊόν να πουληθεί σωστά.
Προμηθεύεις εστιατόρια. Αν όμως ένας ιδιώτης θέλει να τον προμηθεύσεις, γίνεται; Γιατί τότε η ζητούμενη ποσότητα είναι σαφώς μικρότερη. Υπάρχουν ιδιώτες που μπορούμε να προμηθεύσουμε, απλώς λόγω του κόστους μεταφοράς, η συνολική τιμή αυξάνεται. Για ένα ιδιώτη θα στοιχίσει κάπως παραπάνω.
Βλέπουμε πολλά American food-style μαγαζιά, όπως burger houses. Τι πιστεύεις ότι πουλάει παραπάνω στην Ελλάδα του ’14; Αυτό που πουλάει είναι τα σουβλάκια, τα κακά σουβλάκια. Η Ελλάδα είναι κατακλυσμένη από κακό φαγητό, είναι παντού. Υπάρχουν χιλιάδες σουβλατζίδικα και δεν υπάρχει ένα καλό σουβλάκι. Απλά λόγω της κρίσης οι περισσότεροι έχουν στραφεί στο φθηνό φαγητό αντί να περιορίσουν τις εξόδους για να φάνε κάτι σωστό. Οι άνθρωποι τρώνε χαζά πράγματα. Όταν κάποιος πίνει coca cola, δεν μπορεί να μου μιλήσει για κρίση, γιατί αγοράζει κάτι που του είναι άχρηστο και ακριβό σε σχέση με την ποιότητά του. Ο ίδιος γκρινιάζει για την τιμή της ντομάτας ή του λαδιού. Δεν αγοράζεις κάτι που είναι καλό για σένα και αγοράζεις σκουπίδια: τσίχλες, καραμέλες, πατατάκια, βλακείες. Στο super market βλέπεις φτωχούς ανθρώπους που αγοράζουν άχρηστα πράγματα, άπειρα.
Τότε, μπορεί το «γρήγορο και φθηνό» φαγητό να γίνει και ποιοτικό; Ένα σουβλάκι -για παράδειγμα- μπορεί να είναι ποιοτικό. Αν έχει ένα καλό γύρο, μια καλή πατάτα, ντομάτα, χειροποίητη πίτα, μπορεί να γίνει καταπληκτικό. Κι ας χρειαστεί να αυξήσει το κόστος. Είναι το φαγητό σου, αυτό που μπαίνει μέσα σου. Στην οικογένειά μου δεν είχαμε πάρα πολλά λεφτά αλλά ξοδεύαμε χρήματα –λόγου χάρη- για καλά ψάρια. Δε θα τσιγκουνευτείς αυτό που βάζεις μέσα σου. Όσο καλύτερα τρέφεσαι τόσο πιο υγιής είσαι. Οι άνθρωποι ξοδεύουν πολλά χρήματα για ρούχα ή υλικά αγαθά και πολλά λιγότερα για την ποιότητα του φαγητού τους.
Μπορεί να υπάρξει σεβασμός στον πελάτη από τα εστιατόρια; Να μην αντιμετωπίζεται ως «πορτοφόλι» αλλά ως άνθρωπος. Η καλή επιχείρηση χρειάζεται να σε αντιμετωπίσει σαν άνθρωπο, να σε ικανοποιήσει για να σε κρατήσει. Δεν τίθεται θέμα εκμετάλλευσης.
Και στη Γαλλία τι παίζει; Στη Γαλλία γίνεται μια δουλειά από κάποιους ανθρώπους, αλλά και εδώ υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν εφάμιλλη δουλειά. Απλά εκεί έχουν καλύτερο τρόπο να προμοτάρουν το φαγητό τους. Ένα φαγητό που τρως στο Base Grill στο Περιστέρι δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα ένα φαγητό ενός πολύ καλού εστιατορίου της Γαλλίας. Ούτε ο Περικλής Κοσκινάς, ούτε ο Νίκος Καραθάνος έχουν να ζηλέψουν τίποτα από διεθνείς σεφ. Απλώς συνολικά η δουλειά τους δεν εκτιμάται ούτε προωθείται εξίσου.
Πώς μπορείς να καταλάβεις αν κάτι είναι «ποιοτικό»; Ειδικά όταν δεν έχεις καμία σχέση. Δε χρειάζεται να είσαι γευσιγνώστης για να καταλάβεις. Υπάρχει βέβαια το πρόβλημα έλλειψης παραστάσεων. Αν δεν έχεις φάει ποτέ σου σωστό κοτόπουλο, δεν μπορείς να το καταλάβεις. Γιατί καλώς ή κακώς ποιοτικό είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει. Είναι αυτό που μας αρέσει. Ένας άνθρωπος που ζει σε πόλη έχει διαφορετική αίσθηση της ποιότητας, την αξιολογεί διαφορετικά.
Αυτό που σίγουρα μπορούμε όλοι να καταλάβουμε είναι ότι η εποχή πρέπει να συνάδει με τις διατροφικές μας συνήθειες. Τα λαχανικά που τρώμε δεν είναι φυσικά, τα έχει φτιάξει ο άνθρωπος. Το μπρόκολο, την ντομάτα, την μελιτζάνα, την πιπεριά, τα έχει φτιάξει ο άνθρωπος. Φυσική είναι μόνο η άγρια τροφή. Η φύση, αυτά που παράγει τα έχει φτιάξει πολύ σοφά για τον οργανισμό σου. Το χειμώνα δεν υπάρχουν ωμές σαλάτες γιατί μειώνουν τη θερμοκρασία του σώματος. Γι’ αυτό η φύση βγάζει τα χόρτα που τα τρώμε βραστά. Τα βραστά χόρτα εξισορροπούν τη θερμοκρασία του σώματός σου. Πολύ σοφά υπάρχει κρέας το χειμώνα. Γεννάνε τα ζώα το χειμώνα, θηλάζουν για να έχουμε το γάλα το καλοκαίρι. Η φύση έχει φτιάξει έναν κύκλο διατροφής που αν τον ακολουθήσεις θα νιώσεις πιο άνετα με το σώμα σου. Ακόμα και τα φρούτα δεν υπάρχουν το χειμώνα. Τώρα τα βάζουμε στα ψυγεία και τα έχουμε όλο το χρόνο. Οτιδήποτε κρύο το χειμώνα δημιουργεί θέμα σε ένα φυσιολογικό οργανισμό. Γιατί στην πόλη με τα καλοριφέρ και τα air condition είναι αλλιώς.
Μιλώντας για το Ραδίκι, είχες την απήχηση που περίμενες; Δεν περίμενα κάποια απήχηση γιατί ξέρω ότι το ποιοτικό είναι κάτι που μπορούν λίγοι να το καταλάβουν. Δεν είναι για όλους. Είμαι πολύ ευχαριστημένος για τους συνεργάτες μου. Το σημαντικότερο είναι να κάνεις καλά τη δουλειά σου και να είσαι καλά με τον εαυτό σου.
Κάνει και κάποια σεμινάρια και προσφέρεις και συμβουλευτικές υπηρεσίες; Δεν το κάνουμε ακόμη πολύ επαγγελματικά. Μαζεύουμε κάποιους φίλους και τους μαθαίνουμε για τα χόρτα. Σκεφτόμουν να το κάνουμε επαγγελματικά αλλά δεν υπάρχει ο απαραίτητος χρόνος.
Μπορούν αυτά τα «σεμινάρια» να γίνουν σε αστικό περιβάλλον; Να μαζέψουμε για παράδειγμα χόρτα στην Αθήνα. Χόρτα υπάρχουν παντού. Και στην Πεντέλη, στην Πάρνηθα. Μπορείς να βγεις να μαζέψεις παντού. Βέβαια δεν είναι τόσο καλή ιδέα γιατί η ατμόσφαιρα της Αθήνας είναι επιβαρυμένη. Ίσως όμως είναι καλύτερο να μαζέψεις χόρτα από την Πεντέλη από το να πάρεις λαχανικά από κάποιο super market.
Έφυγες λοιπόν από την Αθήνα για να βρεις την ευτυχία. Το κατάφερες; Η ευτυχία είναι σαν καρότο, την κυνηγάς. Όμως νιώθω καλά με τον εαυτό μου, με τον τρόπο που ζω, ξυπνάω, κοιμάμαι. Μ’ αρέσει η ζωή μου.
Και ποιο θα είναι το μέλλον του Ραδικιού; Τα όνειρα για τη δουλειά μου συμβαδίζουν με την προσωπική μου ζωή, τη γυναίκα και το παιδί μου δηλαδή.
Και ως νέος πατέρας, πώς βλέπεις την οικονομική κρίση; Γιατί σίγουρα εξαρτάται πολύ στη διαμόρφωση του μέλλοντος. Σίγουρα τα πράγματα δεν είναι αγγελικά πλασμένα. Αν δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα υγείας όμως, είσαι ελεύθερος να ζεις όπως θες. Τα λεφτά είναι ένα μέσο να περνάς καλά, δεν είναι αυτοσκοπός. Δεν ζεις για να βγάζεις λεφτά. Έχεις δει κανένα άνθρωπο να πεθαίνει και να λέει «είμαι ευτυχισμένος γιατί έβγαλα λεφτά»; Η ζωή είναι συναισθήματα, αγάπη, οι φίλοι σου. Τα νιάτα σου. Ο πλούτος σου είναι τα νιάτα σου. Θέλει προσπάθεια, πρέπει να γαμηθείς, να μοχθήσεις, δε θα σου έρθει από το υπερπέραν. Αν είσαι νέος, δε φοβάσαι. Έχεις το μυαλό σου. Αυτό μετράει. Τα λεφτά χάνονται μέσα σε μια μέρα. Στην Ελλάδα έχουμε δαιμονοποιήσει την επιχειρηματικότητα και το κέρδος. Κατηγορούμε τους μεσάζοντες και τους έμπορους. Δε σε εμποδίζει κανείς να φτιάξεις το δικό σου δίκτυο διανομής. Εσύ επιλέγεις να πας στους εμπόρους. Η δαιμονοποίηση των πάντων είναι ΠΑΣΟΚικό κατάλοιπο. Αν με ρωτήσεις τι σιχαίνομαι περισσότερο, αυτό είναι το ΠΑΣΟΚ. Και τους άλλους τους σιχαίνομαι.
Τα πολιτικά σου δικαιώματα πού είναι; Στη Μεσσηνία. Εκεί ήταν πάντα.
Οπότε δε θα σε ρωτήσω ποιον δήμαρχο θα διάλεγες για την Αθήνα. Είσαι τρελή; Δεν έχω τηλεόραση, δεν ξέρω τι γίνεται.
Τηλεόραση όχι, ίντερνετ; Έχω, αλλά δεν μπαίνω σε τέτοια.
Ψηφίζεις; Φυσικά! Πρέπει να ασκείς τα εκλογικά σου δικαιώματα. Είναι μέγιστη κατάκτηση. Πήγαινε και ψήφισε ό, τι θες. Απλά πήγαινε στην εκλογική διαδικασία, γιατί αν δεν το κάνεις, μην γκρινιάζεις που δεν έχουμε δημοκρατία. Συμφώνησε τότε ότι αποδέχεσαι οι άλλοι να αποφασίζουν για σένα.
Περισσότερες πληροφορίες για το Ραδίκι εδώ
