Υπάρχουν κάποια φιλμ που όταν τα βλέπεις αναγνωρίζεις την ιστορική τους σημασία γιατί αποτυπώνουν το κοινωνικό μομέντουμ. Καταφέρνουν να μεταφέρουν παγκόσμια μέσα από το storytelling τους αυτά που απασχολούν μια ολόκληρη γενιά, αυτά που συζητάμε όλοι μεταξύ μας στις παρέες προσπαθώντας να καταλάβουμε καλύτερα τον κόσμο γύρω μας και να γίνουμε πιο συμπεριληπτικοί και δίκαιοι στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε κοινωνικές ομάδες στις οποίες δεν ανήκουμε απαραίτητα.
Αυτό ακριβώς κατάφερε και το Disclosure, ένα documentary με θεματική την trans ορατότητα: πώς ο κινηματογράφος και η τηλεόραση έχει αναπαραστήσει ιστορικά τους trans ανθρώπους και τι επιπτώσεις είχε αυτό στη ζωή τους εν γένει. Συνεντεύξεις με trans icons και πληροφορίες που βάζουν κάθε θεατή να συνειδητοποιήσει πόσο κακοποιητική έχει υπάρξει η κοινωνία σε μία τεράστια ομάδα ανθρώπων και ότι η ώρα έχει έρθει για ουσιαστική αντιπροσώπευση και άρδην αλλαγή του διαλόγου γύρω από το trans βίωμα.
Ο σκηνοθέτης Sam Feder και η παραγωγός Amy Scholder μας μίλησαν για όσα θέλουμε να μάθουμε για αυτό το ιστορικό πόνημα της pop culture που έχει προβληθεί σε όλο τον κόσμο, έχει βραβευτεί και θα είναι ένας οδηγός για μελλοντικές γενιές στο να γνωρίζουν πως οφείλουμε ως προοδευτική κοινωνία να αναφερόμαστε με σεβασμό στα trans άτομα. Απολαύστε τους.
Ένα μέρος του trans βιώματος είναι η κοινωνική πίεση να αποκαλύψει ένα trans άτομο το γεγονός ότι δεν είναι cis. Αυτό είναι μέρος και του ντοκιμαντέρ σας δεδομένου ότι πολλοί καλεσμένοι σας μιλάνε σχετικά. Θέλω να μου πείτε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο γιατί είναι επιβλαβές και κακοποιητικό για έναν άνθρωπο να πει ότι είναι trans αν δεν θέλει.
Sam: Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να πεις ότι είσαι trans, αλλά για κάποιους ανθρώπους μπορεί να κινδυνεύει η σωματική τους ακεραιότητα ανάλογα με το που ζουν. Κυρίως βέβαια δεν είναι δουλειά κανενός. Γενικότερα, το να προσδοκούμε από κάποιον να αποκαλύψει και να πει ξεκάθαρα ότι είναι trans είναι στην ουσία σαν να λέμε ότι δεν είναι αυτό που φαίνονται. Αμφισβητούμε έτσι το ποιοι είναι και το πώς έχουν επιλέξει να εμφανίζονται και αυτό σβήνει την ύπαρξή τους.
Πιστεύετε ότι έχει αλλάξει το αφήγημα για τους trans ανθρώπους στην pop culture; Νιώθετε ότι πλέον η pop κουλτούρα σέβεται περισσότερο το trans βίωμα;
Sam: Νομίζω γίνεται με πολύ αργό ρυθμό. Στον τομέα της showbiz μια μεγάλη πλειοψηφία καταλαβαίνει το θέμα του casting, ότι δηλαδή τους trans χαρακτήρες πρέπει να τους υποδύονται trans άνθρωποι. Είμαστε σε μια πορεία που προσπαθεί να επανορθώσει το κακό που έχει γίνει και να σεβαστεί το γεγονός ότι υπάρχει τεράστιο θέμα με την υποαπασχόληση και την ανεργία στην trans κοινότητα. Το πρόβλημα στα media, το οποίο ακόμα δεν έχει διορθωθεί, έχει να κάνει με τα σενάρια, τη σκηνοθεσία και την παραγωγή. Όλα αυτά που γίνονται πριν επιλέξεις ποιος θα παίξει ποιον ρόλο. Αυτά δεν αλλάζουν όσο γρήγορα θα έπρεπε. Οι άνθρωποι του χώρου έχουν αγωνία να βάλουν ένα trans άτομο στο project τους, οπότε νομίζουν ότι το να επιλέξουν έναν τρανς άνθρωπο να παίξει κάποιο ρόλο ή να επιλέξουν τελευταία στιγμή ένα τρανς σκηνοθέτη αρκεί. Συνεπώς λαμβάνω σενάρια που είναι απαίσια και προσβλητικά με κάθε τρόπο και έρχονται σε μένα εξαιτίας του φιλμ μου, αλλά ξεκάθαρα δεν το έχουν δει αν νομίζουν ότι αυτά τα σενάρια είναι ΟΚ. Γίνεται πρόοδος, αλλά με πολύ μικρά βήματα. Πολύ πολύ αργά.
Sam Feder
Το ντοκιμαντέρ ήρθε σε μία κομβική στιγμή στην ιστορία όπου ο διάλογος για τα δικαιώματα των trans ανθρώπων είναι μέρος του κοινωνικού διαλόγου σε κάθε χώρα. Ποιο είναι το επόμενο βήμα στην agenda για τα trans δικαιώματα.
Sam: Τα κινήματα δουλεύουν κυκλικά. Τα δικαιώματα και η agenda και ό,τι είναι απαραίτητο δεν αλλάζει τόσο πολύ. Αυτό που ξεκίνησε το κίνημα και είναι ακόμα σημαντικό είναι το δικαίωμά μας να υπάρχουμε. Να μπορούμε να υπάρχουμε στην κοινωνία και τον δημόσιο χώρο, να έχουμε πρόσβαση στη στέγη και στο σύστημα υγείας, στην εργασία, να μπορούμε να περπατήσουμε στον δρόμο χωρίς να μας παρενοχλούν, να θεωρείται η ζωή σου αρκετά σημαντική ώστε όταν σκοτώνεται ένα trans άτομο να το παίρνουν σοβαρά. Αυτά κάνουν ένα κίνημα να δημιουργηθεί και να ενεργοποιηθεί ώστε κάποια στιγμή να αποφέρει καρπούς, το οποίο δεν ξέρω αν θα γίνει ποτέ. Στην Αμερική συγκεκριμένα, η ύπαρξη μας αμφισβητείται σε ομοσπονδιακό επίπεδο οπότε αυτό είναι πολύ σημαντικό την παρούσα στιγμή. Το να παίρνουν οι trans άνθρωποι μέρος στα αθλήματα και στο σύστημα υγείας είναι αυτό που απειλείται περισσότερο τη στιγμή αυτή.
Amy: Με το Disclosure προσπαθήσαμε να κάνουμε μια παρέμβαση ενάντια στην ιδέα ότι από τη στιγμή που μια κοινότητα έχει ορατότητα στην εκπροσώπηση και στο mainstream storytelling, η δουλειά τελείωσε. Ένα από τα πράγματα που θέλουμε να δείξουμε είναι ότι για τις περιθωριοποιημένες ομάδες η ορατότητα είναι μόνο ένα βήμα προς την ισότητα στα κοινωνικά δικαιώματα, δεν είναι ο τελικός σκοπός του κινήματος.
Η επιτυχία του ντοκιμαντέρ έχει επηρεάσει την πραγματική ζωή των trans ανθρώπων;
Sam: Για μερικούς ανθρώπους αυτή η ορατότητα έχει βελτιώσει την καθημερινότητα τους, για άλλους δεν έχει επιφέρει καμία απολύτως διαφορά και για άλλους έχει κάνει τη ζωή τους πιο δύσκολη. Για μερικούς ανθρώπους, οι ταινίες και οι σειρές στην τηλεόραση τους βοηθούν να μάθουν για τη ζωή και την ιστορία τους και το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζουν και είναι κάτι που εύκολα μπορούν να μοιραστούν με τους φίλους και την οικογένεια και τους συναδέλφους τους και να τους επιμορφώσουν σχετικά με τα trans θέματα, οπότε κατά κάποιο τρόπο κάνει τη ζωή τους πιο εύκολη και ασφαλή. Για μερικούς δεν κάνει καμία διαφορά γιατί προσπαθούν απλά να επιβιώσουν, να βγουν από το σπίτι τους με ασφάλεια και να μείνουν ζωντανοί. Και για μερικούς το κάνει πιο δύσκολο γιατί όποτε μια περιθωριοποιημένη κοινότητα τραβά την προσοχή υπάρχει αντίδραση με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Δεν είναι μονόδρομος η σχέση της ορατότητας και τη βίας, αλλά μπορεί να σχετίζονται.
Ποια είναι η χαρακτηριστική αντίδραση στο ντοκιμαντέρ σας;
Sam: Η πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ ήταν στο φεστιβάλ του Sundance τον Ιανουάριο του 2020 και φέραμε 20 ανθρώπους από το συνεργείο και το cast και ήταν αυτό ένα όμορφο queer trans takeover του Parks City. Νομίζω είναι ο μεγαλύτερος αριθμός trans ανθρώπων που έχουν βρεθεί στο Sundance την ίδια στιγμή και ήταν ιδιαίτερο. Αν και κάποιοι από αυτούς είχαν αρνητικές εμπειρίες από το φεστιβάλ, το οποίο είναι ενοχλητικό… Μετά την προβολή το κοινό χειροκρόταγε όρθιο για όλη την διάρκεια των τίτλων τέλους – και είναι πολύ μεγάλοι σε χρόνο οι τίτλοι τέλους γιατί νομίζω ότι ευχαριστήσαμε κάθε trans άνθρωπο που έχουμε γνωρίσει στη ζωή μας. Ήταν πολύ συγκινητικό. Ένα όνειρο ζωής που έγινε πραγματικότητα. Μας άλλαξε τη ζωή. Όταν βγήκε το ντοκιμαντέρ online, μέσα σε μερικές μέρες παίρναμε μηνύματα από celebrities που πολλές φορές ούτε εγώ ήξερα ποιοι ήταν -γιατί δεν ξέρω τόσα για το mainstream εκτός από αυτά που ασχολήθηκα με το Disclosure. Διάσημοι ηθοποιοί σαν τον Ryan Reynolds μας προσέγγισαν αφού είδαν το Disclosure. Ο Ryan μας είπε ότι άλλαξε τον τρόπο που θα κάνει ταινίες για πάντα. Μερικούς μήνες μετά η Oprah Winfrey είδε το Disclosure και έγραψε στο twitter της για την ταινία μας. Αυτό ήταν καταπληκτικό. Εννοώ, ό,τι και να πιστεύεις για την Oprah, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχει απίστευτη δύναμη στον κόσμο και το ότι η ταινία μας τη συγκίνησε και την έκανε να σκέφτεται διαφορετικά μας κάνει να νιώθουμε ότι η δουλειά μας όντως είχε αξία. Είμαστε ενθουσιασμένοι για τη μέχρι τώρα “ζωή” του Disclosure, αλλά μας δείχνει ότι οι άνθρωποι όντως θέλουν να μάθουν. Είμαστε αυτή τη στιγμή σε ένα σταυροδρόμι όπου οι άνθρωποι θέλουν απίστευτα πολύ να τα κάνουν όλα σωστά, και αυτό είναι ένα ευάλωτο σημείο να βρίσκεται κανείς γιατί μπορεί να πιστέψουν πληροφορίες που είναι λάθος. Οπότε είμαστε τυχεροί που η ταινία μας προβάλλεται σε μία τόσο δημοφιλή πλατφόρμα όπως το Netflix γιατί μπορούμε να δώσουμε πληροφορίες στο κοινό απευθείας από τους τρανς ανθρώπους που συμμετείχαν στο ντοκιμαντέρ.
Amy: Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι ανθρώπων που πιστεύει “δεν είμαστε τρανς, υποστηρίζουμε απόλυτα τους τρανς ανθρώπους και δεν είμαστε καθόλου φοβικοί με αυτό το θέμα, είμαστε μέρος αυτής της κοινότητας”. Παρόλα αυτά, όσο και να θέλουμε να υποστηρίξουμε και να στηρίξουμε αυτούς τους ανθρώπους, δεν μπορούμε απόλυτα να καταλάβουμε τις ίδιες μας τις προκαταλήψεις, δεν αντιλαμβανόμαστε πως έχουμε ζήσει όλη μας τη ζωή με αυτά τα στερεότυπα ριζωμένα σε όλες τις ιστορίες και τις διηγήσεις που ακούμε και καταναλώνουμε. Που όλες τους είναι εμποτισμένες με τρανσφοβικές ιδέες. Ήταν πολύ σημαντικό για όλους μας, τρανς και μη τρανς, να μάθουμε αυτή την ιστορία για την οποία δεν είχαμε επίγνωση μέχρι τώρα, που για πρώτη φορά είδαμε πως ο mainstream κινηματογράφος χρησιμοποιεί τα ίδια τρικ, ξανά και ξανά για να μας κάνει να γελάσουμε, να δημιουργήσει σασπένς εις βάρος των τρανς ατόμων. Όταν γυρίζαμε το ντοκιμαντέρ και κοιτούσαμε τις λήψεις, αυτό που λέγαμε ήταν ότι όταν κάποιος βλέπει τελικά αυτό που συμβαίνει δεν μπορεί να το ξεχάσει και ήταν πολύ ανακουφιστικό που οι άνθρωποι που είδαν την ταινία μας είπαν το ίδιο που σκεφτόμασταν και εμείς καθώς τη γυρίζαμε.
Ένα κομμάτι του cast συμμετείχε και στο docuseries της Caitlyn Jenner, μιας γυναίκας με πολύ αμφιλεγόμενες πολιτικές απόψεις που έχει δεχτεί έντονη κριτική από την trans κοινότητα. Πώς νιώθετε εσείς για τις πολιτικές της απόψεις και πόσο δύσκολο ήταν να αποφασίσετε να συμπεριλάβετε τους συγκεκριμένους ανθρώπους στο cast του Disclosure;
Sam: Δεν υπάρχει τίποτα κοινό μεταξύ των βιωματικών εμπειριών και πεποιθήσεων της Caitlyn και των άλλων trans ανθρώπων που γνωρίζω. Νομίζω πως μπορεί εύκολα να γίνει επικίνδυνη. Μέχρι στιγμής δεν είχε πολύ σοβαρές αρνητικές συνέπειες η παρουσία της, αλλά συχνά βρίσκεται κοντά στο να αποκτήσει. Δεν ήθελα να τη συμπεριλάβω καθόλου στο ντοκιμαντέρ και δεν ήταν ποτέ ο σκοπός μου να εμφανιστεί, αλλά η Jen Richards δεν μπορούσε να λείπει γιατί διηγείται μια ιστορία που νομίζω ότι είναι πολύ συγκινητική και έκανε πολλούς ανθρώπους να σκεφτούν, να κλάψουν, να ταυτιστούν είτε είναι trans είτε είναι cis άνθρωποι. Γιατί το συγκεκριμένο θέμα δεν έχει να κάνει με το αν είναι κάποιος trans, αλλά με το πώς βλέπεις τον εαυτό σου και πώς σε βλέπουν και σε αναγνωρίζουν και πώς δίνεται αξία στην ύπαρξη σου και πώς το καθένα μας έχει δικαίωμα να καταλαμβάνει χώρο στη δημόσια σφαίρα. Είναι κάτι που όλοι μας ανεξαρτήτως έχουμε ανάγκη, να βλέπουμε τον αντικατοπτρισμό μας στην κοινωνία. Νομίζω πως η ιστορία της Jen και ο τρόπος που τη διηγείται είναι πολύ όμορφος και λειτούργησε στο φιλμ πολύ καλά και για αυτόν τον λόγο το συμπεριλάβαμε. Είχαμε ένα test screening δύο μήνες πριν το Sundance και ευτυχώς, γιατί κάποιος υπογράμμισε πως πρέπει να βάλουμε κάποια κριτική στην Caitlyn Jenner. Δεν υπήρξαμε πολύ προσεχτικοί με αυτό και δεν το πολυσκεφτήκαμε μέχρι εκείνη την στιγμή οπότε τότε είναι που προσθέσαμε το κομμάτι με τη Janet Mock να μιλάει για αυτή και τον Zeke και προσθέσαμε κριτικές από πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους. Εγώ πάντως σίγουρα δεν είχα σκοπό να της πάρω συνέντευξη.
Ως καλλιτέχνες, σας ενδιαφέρει να επικοινωνείτε μόνο τη ζωή των τρανς ή θα θέλατε να ασχοληθείτε και να προβάλλετε και άλλα θέματα που δεν έχουν να κάνουν με την queer κοινότητα?
Sam: Ξέρεις, νομίζω έχω κάνει μόνο δύο σενάρια που ήταν άσχετα τελείως με την queer ζωή και ήταν και τα δύο απαίσια. Σίγουρα νιώθω ότι αυτή τη στιγμή είμαι κατηγοριοποιημένος σαν τρανς δημιουργός, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ να κάνω και κάτι άλλο. Υπάρχει ένα ντοκιμαντέρ που μιλάω με κάποιον για να κάνουμε, το οποίο δεν έχει να κάνει με trans ή queer ανθρώπους και είναι πολύ πιθανό να κάνω μιας και θα ήθελα να πειραματιστώ. Αλλά αν ήταν να κάνω κάτι σεναριακά δεν θα μπορούσα να φανταστώ να κάνω κάτι που να μην συμπεριλαμβάνει το trans βίωμα. Θέλω να πω, αυτός είναι ο τρόπος που βλέπω, ζω και βιώνω τα πράγματα, είναι το επίκεντρο της δικής μου προσωπικής και συναισθηματικής βαρύτητας. Θα πρέπει να είναι μέρος του και δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά.
Πώς σας φάνηκε το κοινό της Αθήνας και τι έχετε μάθει για τη ζωή των trans ανθρώπων δείχνοντας τη δουλειά σας εκτός Αμερικής;
Sam: Στην προβολή της Αθήνας δεν ήρθε κανένας να μου μιλήσει, ούτε μπόρεσα να δω κάποιο trans άτομο στον δρόμο, ίσως να φταίει η γειτονιά, δεν ξέρω. Θα μου άρεσε πολύ να γνωρίσω trans Αθηναίους. Έχω ξαναέρθει στην Αθήνα έξι χρόνια πριν, με το τότε φιλμ μου που κι εκείνο είχε να κάνει με trans ανθρώπους. Για εκείνο το φιλμ ταξίδεψα και συνάντησα trans ανθρώπους σε αρκετές χώρες, αλλά επειδή δεν έχω ζήσει μαζί τους, η αλήθεια είναι ότι δεν μπορώ να πω ότι ξέρω για τη ζωή των trans ανθρώπων εκτός ΗΠΑ.