Έχει έρθει στην Αθήνα για 1,5 ημέρα πριν κατέβει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τα Χανιά. Είναι οι μέρες του Ξενοφώντα, η θερμοκρασία στην πρωτεύουσα έχει πέσει πολύ χαμηλά για την εποχή. Η πρώτη του κουβέντα αφού συστηνόμαστε είναι να «απολογηθεί» επειδή έφερε μαζί του τον καιρό της Βοστώνης. Η δεύτερη είναι μια ερώτηση. «Επειδή δεν έχω φάει τίποτα από το πρωί μπορείς να με πας στο Hoocut; Mου έχει λείψει το σουβλάκι κι έχω ακούσει ότι αυτό είναι καλό.» Πάμε λοιπόν παρέα, στην πλατεία Αγ. Ειρήνης όπου αναπάντεχα πέφτει πάνω στον συμπατριώτη κουμπάρο του, ενώ λίγο αργότερα παραγγέλνει ένα τυλιχτό με προβατίνα κι εγώ αναρωτιέμαι πώς από την συζήτηση για το αν βάζουν συνήθως γιαούρτι ή τζατζίκι στο σουβλάκι στην Κρήτη θα μιλήσουμε για τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης και το αν θα φτάσουμε στην εποχή που θα δουλεύουμε με συναδέλφους ρομπότ.
Ο Μιχάλης Μπλέτσας διαψεύδει τις ανησυχίες μου. Ενώ πίνουμε τον καφέ μας στο Noel είναι λαλίστατος τόσο για τις νέες εξελίξεις στο πεδίο του όσο και για την εκπαιδευτική διαδικασία, την Αμερική του Τραμπ αλλά και την Ελλάδα του Αλέξη Τσίπρα.
Πώς βρεθήκατε από την Ελλάδα στην Αμερική; Είχα δουλειά από το τρίτο έτος της σχολής∙ σπούδαζα Ηλεκτρολόγος Μηχανικός στη Θεσσαλονίκη κι εργαζόμουν σε μια μεγάλη εταιρεία πληροφορικής, έτρεχα το τεχνικό τμήμα της βορείου Ελλάδας. Ήταν μια πολύ καλή δουλειά, με υψηλές απολαβές και με το που τελείωσα τη σχολή μου είπαν ότι θα με πάρουν full time. Με έπιασε πανικός. Σκέφτηκα «αυτό θα κάνω από εδώ και μπρος;». Πήγα στο προξενείο της Αμερικής στην Αριστοτέλους κι άρχισα να ψάχνω για μεταπτυχιακά προγράμματα με τη λογική μάλιστα να μην ασχοληθώ άλλο με κομπιούτερ, να κάνω κάτι άλλο, συγκεκριμένα βιοϊατρική ή ωκεανολογία. Όμως όταν το ταλέντο και οι δεξιότητές σου είναι σε κάτι, η βαρύτητα σε πάει αναπόφευκτα προς τα εκεί. Έτσι όταν πήγα στο Boston University όλοι με ήθελαν γιατί ήξερα καλά από υπολογιστές. Το προσπάθησα από εδώ, το προσπάθησα από εκεί και κατέληξα να κάνω αυτό που ακόμη κάνω. Δε μου βγήκε σε κακό. Ακόμη μου αρέσει η δουλειά μου. Δεν την έχω βαρεθεί.
Νιώθετε ότι θέλετε να πηγαίνετε συνεχώς στο επόμενο βήμα; Προφανώς. Ειδικά στη δική μου δουλειά αν δεν το κάνεις αυτό, ψόφησες. Από την άλλη, η δική μου επιστημονική περιοχή έχει βοηθηθεί περισσότερο από κάθε άλλη από το διαδίκτυο. Οι εξελίξεις γίνονται άμεσα γνωστές και μπορείς να τις βρεις εύκολα.
Το Media Lab του MIT πότε δημιουργήθηκε; Το 1985 για να δείξει, κυρίως, το πώς η πληροφορική θα επιδράσει πάνω στην επικοινωνία, με την έννοια των μέσων όχι ως εφαρμογή στις τηλεπικοινωνίες. Το Media Lab έγινε ουσιαστικά ένα καταφύγιο για ανθρώπους που λόγω της διεπιστημονικότητας του αντικειμένου τους δεν έβρισκαν «σπίτι». Όσους αισθάνονταν «άστεγοι» στις κλασικές ειδικότητες, τους μαζεύαμε. Το βασικό κριτήριο για να πάρουν έναν καθηγητή στο Media Lab είναι πως είναι αταίριαστος σε άλλα μέρη και δεν έχουν τολμήσει άλλοι να τον εντάξουν κάπου. Ρεβιζιονιστικά τελείως, γιατί το Media Lab ήταν ένα δυνατό brand και δεν μπορούσαμε να του αλλάξουμε την ονομασία∙ για παράδειγμα τώρα κάνουμε από τεχνητά μέλη μέχρι μοντέρνα αρχιτεκτονικά υλικά εμπνευσμένα από τη βιολογία κι από τέχνη μέχρι επιστημολογία. Υπάρχουν 25 γκρουπ που μερικές φορές συνεργάζονται, αλλά δεν υπάρχει ένα κοινό θέμα.
Συνεπώς υπήρξε νέος ορισμός για τα “media” στον τίτλο σας; Ακριβώς. Μέσο είναι οτιδήποτε υποβοηθά, βοηθά ή προωθεί την ανθρώπινη έκφραση. Τα τεχνητά μέλη βοηθούν την ανθρώπινη έκφραση. Μπορεί να τα βάλει μια κοπέλα χορεύτρια που ακρωτηριάστηκε και να χορέψει ξανά πάνω στη σκηνή, η επιστημολογία είναι βασικό στοιχείο της ανθρώπινης έκφρασης όπως και η τέχνη. Άρα όλα μπορούν να είναι media.
Τον Νίκολας Νεγκροπόντε πώς τον γνωρίσατε; Δε με προσέλαβε αυτός, αλλά το νούμερο δύο του Media Lab. Στο χριστουγεννιάτικο πάρτι με πλησίασε και μου είπε «α, επιτέλους κάποιος που θα μπορεί να διαβάζει την αλληλογραφία μου από την Ελλάδα». Λέω εντάξει, τα κατάφερα, έγινα glorified secretary. Στη συνέχεια όμως δέσαμε, κάναμε το πρώτο ευρυζωνικό δίκτυο στην Ελλάδα, το 2000 στην Πάτμο. Μας άρεσε να δουλεύουμε μαζί και το αποκορύφωμα αυτής της συνεργασίας ήταν το «λάπτοπ των 100 δολαρίων». Ο Νεγκροπόντε είναι ένας από τους πιο έξυπνους ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Εκείνο που τον κάνει να ξεχωρίζει είναι η ευφράδεια του και το πόσο εύστροφος είναι∙ φοβερά οξύνους ως μελλοντολόγος. Είναι ένας καταπληκτικός παρατηρητής. Έκατσε κι έστησε ένα ολόκληρο εργαστήριο ακριβώς για να έχει ένα παράθυρο στο μέλλον.
Θα μας πείτε για τη δική σας συμμετοχή στη δημιουργία του «λάπτοπ των 100 δολαρίων»; Μαζί με τον Νίκολας Νεγκροπόντε, την Μαίρη-Λου Τζέπσεν, τον Γουόλτερ Μπέντερ και τον Μαρκ Φόστερ, αποτελέσαμε τη βασική ομάδα σχεδιασμού και υλοποίησης του λαπτοπ. Η ιδέα οριστικοποιήθηκε το 2005, ο οργανισμός ξεκίνησε το 2006 και ουσιαστικά έκλεισε τον κύκλο του το 2010.
Γιατί δεν προχώρησε αυτό το πρότζεκτ; Μα προχώρησε. Αυτό που μπορούσε να κάνει, το πέτυχε. Ο στόχος ήταν να δείξει στην κοινωνία της πληροφορικής ότι το κόστος έπρεπε να πέσει μια τάξη μεγέθους για να αυξηθεί η διείσδυση. Δεν ήταν ποτέ μια εμπορική προσπάθεια. Αναπτύχθηκε σε non profit πλαίσιο.
Αποτελούσε δηλαδή ένα παράδειγμα για το πώς θα μπορούσε να λειτουργεί η αγορά; Ναι. Όταν ερχόταν ο πελάτης που εννιά φορές στις δέκα ήταν κάποιο υπουργείο παιδείας, πηγαίναμε στον κατασκευαστή (που ήταν το μεγαλύτερο κινέζικο εργοστάσιο κατασκευής υπολογιστών) και ρωτούσαμε πόσο κάνει το bill of materials, ποια είναι η καθορισμένη τιμή για τη συναρμολόγηση και πόσο κοστίζει να μας τα στείλουν εκεί που θέλουμε. Στέλναμε, δηλαδή, τον πελάτη κατευθείαν στο εργοστάσιο και φεύγαμε από την μέση τελείως. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος που μπορούσαμε να ρίξουμε τόσο την τιμή. Βέβαια, δεν τους προσφέραμε εγγύηση, δεν τους προσφέραμε διαφήμιση.
Πώς πιστεύετε ότι βοήθησε; Όλη η βιομηχανία κινήθηκε προς μορφές χαμηλότερου κόστους. Το 2005 ένα λάπτοπ μέσης κατηγορίας έκανε 1500 δολάρια. Εμείς πήγαμε και τους είπαμε να ρίξουν την τιμή μια τάξη μεγέθους. Τα καταφέραμε. Για την εποχή τους ήταν λειτουργικότατα λάπτοπ, υπάρχουν ακόμη σχολεία που τα χρησιμοποιούν εντατικά. Δουλεύουν ακόμη, κι αυτό είναι η μεγάλη τους επιτυχία. Η ιδέα δεν ήταν ότι θα γινόμασταν εμείς κατασκευαστές υπολογιστών, αν και θα μου άρεσε να το φτιάχνω και να το πουλάω εγώ. Είναι μεγάλο high. Είναι άλλο να είσαι μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών και λίγο πολύ να φτιάχνεις πράγματα που έχουν φτιάξει άλλοι πριν από σένα κι άλλο να λες ότι έφτιαξα έναν υπολογιστή από το μηδέν και τον έχουν δει όλοι. Είναι κάτι που που έρχεται και πέφτει πάνω στη ματαιοδοξία σου.
«Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μας αλλάζει τον τρόπο που μαθαίνουμε αλλά σχεδόν φωνάζει “Είναι στη μάθηση το κλειδί, ηλίθιοι! Όχι, στη γνώση”»
Στον επιστήμονα πόσο επιτρέπεται να είναι ματαιόδοξος; Επιτρέπεται, γιατί όχι; Το θέμα δεν είναι αν είναι ματαιόδοξος ή όχι κάποιος, αλλά να υπάρχει ισορροπία. Στη ζωή όλα είναι θέμα ισορροπίας. Συνήθως, τα πράγματα έχουν δύο άκρες και πρέπει να βρεις το ανάμεσα. Πρέπει να είσαι σε ένα ποσοστό ματαιόδοξος για να σε πάρει κι ο άλλος στα σοβαρά, αλλά σίγουρα δεν μπορεί να είναι αυτό το κυρίαρχο στοιχείο σου. Για παράδειγμα, όταν έχω μια δημόσια εμφάνιση ποτέ δεν πάω σαν λέτσος, σαν να έχω βγει μόλις από το εργαστήριο. Υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που δεν κάνουν καμία προσπάθεια και δίνουν την εικόνα του «τρελού επιστήμονα».
Σε ένα βαθμό δεν επιβεβαιώνεται αυτος ο μύθος της «παλαβομάρας»; Ισχύει. Συχνά όταν ένα κομμάτι του μυαλού σου είναι τόσο αναπτυγμένο γίνεται συνήθως εις βάρος άλλων, πολλές φορές εις βάρος της κοινωνικότητας. Είναι μια μορφή ελαφρού αυτισμού που επιτέλους καταλάβαμε μετά από πολλά χρόνια ότι είναι ένα ολόκληρο φάσμα. Συχνά συμβαίνει να συναντάμε εξαιρετικούς προγραμματιστές που πάσχουν από σύνδρομο Asperger.
Ποια είναι η πρώτη τέτοιου μεγάλη εφεύρεση του ανθρώπου; Ο Θεός. Έλυσε πολλά προβλήματα. Το πιο επιτυχημένο επιχειρηματικό μοντέλο είναι αυτό της Εκκλησίας.
Έχουμε περάσει στη νέα εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, τη γενική τεχνητή νοημοσύνη. Τι σημαίνει αυτό; Με τον όρο γενική τεχνητή νοημοσύνη εννοούμε μια μηχανή που έχει νοημοσύνη σαν τη δική μας.
Είναι πραγματικότητα ήδη αυτό; Όχι και προς το παρόν δεν ξέρουμε και πώς θα φτάσουμε εκεί. Θα έλεγα μάλιστα ότι η πρόσφατη πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη μας στέλνει στην αντίθετη κατεύθυνση.
Δηλαδή; Ας τα πάρουμε ένα ένα. Είπαμε ότι η γενική τεχνητή νοημοσύνη προσομοιάζει την ανθρώπινη. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς είναι η νοημοσύνη. Ας ξεκινήσουμε από αυτό. Ας δούμε λοιπόν τι μας κάνει να ξεχωρίζουμε από τις υπόλοιπες μορφές νοημοσύνης, τα δελφίνια ή τις φάλαινες. Οργανισμοί με μεγάλους, πολύπλοκους εγκεφάλους σίγουρα έχουν νοημοσύνη, σίγουρα έχουν πιο περίπλοκες μορφές νοημοσύνης δηλαδή συναισθήματα, όπως για παράδειγμα οι σκύλοι. Αυτό που μας ξεχωρίζει είναι ότι μπορούμε να πούμε ιστορίες για τελείως αφηρημένα πράγματα και να οργανωθούμε κοινωνικά γύρω από αυτές τις ιστορίες. Ποια είναι η πρώτη τέτοιου είδους μεγάλη εφεύρεση του ανθρώπου; Ο Θεός. Έλυσε πολλά προβλήματα. Το πιο επιτυχημένο επιχειρηματικό μοντέλο είναι αυτό της Εκκλησίας. Όταν έχεις μεγάλη επιτυχία τότε γίνεσαι θύμα της επιτυχίας σου γιατί είναι δύσκολο να αποδεχτείς ότι πρέπει να αλλάξεις. Δεν υπάρχει πάντως οργανισμός πιο επιτυχημένος από την Εκκλησία. Και η πιο χαζή ερώτηση που μπορεί να σου κάνει κανείς είναι αν υπάρχει Θεός. Αν έξι δισεκατομμύρια άνθρωποι πιστεύουν ότι υπάρχει Θεός, τότε υπάρχει σε έξι δισεκατομμύρια κεφάλια.
Άρα; Άρα το θέμα δεν είναι ότι κάποτε κάναμε τις πέτρες εργαλεία, αυτό το κάνουν και οι βίδρες. Οι άνθρωποι οργανώνονται γύρω από αφηρημένες έννοιες, τα ζώα δεν το κάνουν. Αυτή είναι η διαφορά της κοινωνίας από μια αγέλη λύκων ή από ένα κοπάδι ψαριών. Στα ζώα μιλάμε για βασικά ένστικτα που είναι κωδικοποιημένες συμπεριφορές στο DNA, ως επί το πλείστον. Τίποτα από όσα θεωρούμε ανθρώπινες αξίες, δεν είναι κωδικοποιημένο στο DNA μας, είναι όλα δικά μας δημιουργήματα: ο νόμος, η ηθική κ.ο.κ.
Ας ξαναγυρίσουμε στην τεχνητή νοημοσύνη. Ποιος είναι ο στόχος; Να κωδικοποιήσουμε την ανθρώπινη νοημοσύνη ώστε να δημιουργήσουμε τη γενική τεχνητή νοημοσύνη. Είναι το μεγαλύτερο μυστήριο της ζωής.
Δεν είναι τρομακτικό; Το άγνωστο είναι πάντα τρομακτικό. Είναι το μυστήριο της δικής σου ύπαρξης, γι’ αυτό σε τρομάζει.
Αν δημιουργείς κάτι σαν και σένα… Τότε θα έρθει κάτι καλύτερο από σένα, αν του περάσεις τις αξίες σου. Αυτό κάνουμε ως κοινωνία, βελτιωνόμαστε σύμφωνα με τις αξίες μας. Ζούμε περισσότερο, είμαστε πιο μορφωμένοι, έχουμε περισσότερες διανοητικές ικανότητες. Εμείς οι ίδιοι βελτιωνόμαστε. Γιατί αυτό που θα έρθει μετά να μην είναι εξέλιξη;
Δεν θα είναι ένα άλλο είδος; Προφανώς, αλλά εξελιγμένο. Κι εμείς δεν είμαστε το ίδιο με τους ανθρώπους πριν από 10.000 χρόνια. Ο Homo Sapiens ήταν ένα πολύ βελτιωμένο μοντέλο σε σχέση με τον Homo Erectus. Για τις ικανότητές του θα τοποθετούσαμε τον Homo Erectus στους πιθήκους και όχι στον άνθρωπο, μόνο λόγω της βιοτεχνολογίας τον κατατάσσουμε στους ανθρώπους.
Μπαίνουν και ηθικά διλήμματα; Βεβαίως καθώς η ηθική μπαίνει παντού, όμως η ηθική που θα υπάρχει τότε δε θα είναι ίδια με την ηθική που υπάρχει σήμερα.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μας αλλάζει τον τρόπο που μαθαίνουμε αλλά σχεδόν φωνάζει: «Είναι στη μάθηση το κλειδί, ηλίθιοι! Όχι, στη γνώση».
Οι άνθρωποι του μέλλοντος είναι οι δημιουργοί της τεχνητής νοημοσύνης; Όχι, είναι τα αποτελέσματα. Όπως κι εμείς είμαστε τα αποτελέσματα των προηγούμενων. Η εξέλιξη είναι συνδυασμός nature και nurture, φύσης κι ανατροφής. Είμαστε όλο και περισσότερο ένα υβρίδιο ανθρώπου και τεχνολογίας. Ήδη. Ένα βασικό μας πρόβλημα που είναι η πρόσθεση μνήμης το λύνουμε χρησιμοποιώντας τις μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο, κι αυτό μας κάνει πιο παραγωγικούς.
Πώς το αξιοποιούμε όλο αυτό; Μια από τις τεχνικές της τεχνητής νοημοσύνης που έχει δώσει πολύ καλά αποτελέσματα λέγεται μηχανική μάθηση. Ο τρόπος που λειτουργεί είναι πολύ πιο ακριβής από τον ανθρώπινο, αλλά ο τρόπος μάθησης είναι τελείως διαφορετικός. Σε ένα παιδάκι δύο ετών για να του μάθεις τι είναι η γάτα αρκεί να του δείξεις 3-4 φωτογραφίες γατιών. Για να καταφέρει ένα υπολογιστικό σύστημα τεχνητής νοημοσύνης να αναγνωρίζει γάτες με περισσότερη ακρίβεια από ότι θα το έκανε ένας άνθρωπος πρέπει να του δείξεις εκατομμύρια φωτογραφίες. Η τεχνητή νοημοσύνη μαθαίνει με στατιστική και μαθηματικά, με αλγόριθμο. Αυτό είναι η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα, είναι αντιστοίχιση χαρακτηριστικών σε διαφορετικά επίπεδα των νευρωνικών δικτύων. Στην Ελλάδα δεν έχουμε ψηφιοποιήσει τα δεδομένα μας π.χ. στην επεξεργασία κειμένου και γι’ αυτό η μετάφραση της Google στα ελληνικά είναι αστεία. Είμαστε ακόμη μια αναλογική χώρα.
Συνεπώς; Συνεπώς, με τη τεχνητή νοημοσύνη θα επεκταθεί η ανθρώπινη, θα υπάρξει μια ανώτερη νοημοσύνη, που θα είναι υβρίδιο. Θεωρώ ότι πιο σωστός όρος είναι εκτεταμένη νοημοσύνη και όχι τεχνητή.
Θα μάθουμε να μαθαίνουμε διαφορετικά; Όχι. Τα μικρά παιδιά είναι ένα από τα μέσα αποκωδικοποίησης της γενικής τεχνητής νοημοσύνης. Ένα από τα πράγματα που μας δείχνει η τεχνητή νοημοσύνη και πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε στο σχολείο είναι πώς δεν είναι η γνώση το πιο σημαντικό, αλλά η ίδια η μάθηση. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μας αλλάζει τον τρόπο που μαθαίνουμε αλλά σχεδόν φωνάζει: «Είναι στη μάθηση το κλειδί, ηλίθιοι! Όχι, στη γνώση».
Υπάρχει ο κίνδυνος επειδή όλα πια μπορούμε να τα γκουγκλάρουμε να αρχίσουμε να τεμπελιάζουμε; Η αποστολή μας ως άνθρωποι είναι να βρίσκουμε συνεχώς καινούρια πράγματα, να ψάχνουμε αδιάκοπα. Τεμπελιάζουμε τώρα που εφευρίσκουμε ξανά και ξανά τον τροχό. Προφανώς υπάρχει o κίνδυνος στην αρχή να ξεχάσουμε πώς βγάζουμε τις απαντήσεις. Το ότι μπορούμε πλέον εύκολα και γρήγορα να βρούμε την απάντηση στα περισσότερα μαθηματικά προβλήματα δεν σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουμε να μαθαίνουμε μαθηματικά. Ίσα ίσα τώρα πρέπει να μάθουμε περισσότερα.
«Η αποστολή μας ως άνθρωποι είναι να βρίσκουμε συνεχώς καινούρια πράγματα, να ψάχνουμε αδιάκοπα. Τεμπελιάζουμε τώρα που εφευρίσκουμε ξανά και ξανά τον τροχό. Προφανώς υπάρχει ο κίνδυνος στην αρχή να ξεχάσουμε πώς βγάζουμε τις απαντήσεις.»
Πώς πρέπει να λειτουργεί η εκπαίδευση; Ενώ όλος ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο σπουδών -ιδανικά όλη μας τη ζωή- εμείς πάμε την εξειδίκευση ακόμη πιο νωρίς, καταργούμε την Γ’ Λυκείου ως γενική παιδεία και πάμε κατά διαόλου. Η τεχνητή νοημοσύνη μας δείχνει την αξία των ανθρωπιστικών σπουδών με τρόπο που οι ίδιες οι ανθρωπιστικές σπουδές δεν κατάφεραν ποτέ. Οι αξίες μας και οι αφηρημένες έννοιες είναι ο ανθρωπισμός, όχι το DNA. Αυτοί που θεωρούν κληρονομιά το DNA είναι οι φασίστες, οι χρυσαυγίτες, όσοι υποστηρίζουν ότι «Έλληνας γεννιέσαι, δε γίνεσαι». Εμείς θεωρούμε κληρονομιά τις αξίες μας.
Το μέλλον το βλέπουμε παρατηρώντας το τώρα; Το μέλλον το βλέπεις κατασκευάζοντας το. Αυτό κάνουμε στο εργαστήριο, φτιάχνουμε κάποια πρωτότυπα. Ο Άλαν Κέι, ο εφευρέτης του λαπτοπ, με τον οποίο είχα τιμή να συνεργαστώ είχε πει “the best way to predict the future is to invent it”.
Είναι ανατριχιαστικό πόσο παράλληλοι είναι οι δρόμοι Τσίπρα και Τραμπ. Έχουν πείσει το κοινό τους ότι το προστατεύουν, αλλά οδηγούν το σύστημα στην κατάρρευση.
Πώς βλέπετε τα πράγματα στην Ελλάδα; Δεν έχει ξεσηκωθεί κανείς για το αίσχος στη Μόρια, τους κλείσαμε εκεί και θεωρούμε ότι είναι πρόβλημα των Λέσβιων. Δε θεωρούμε αυτό εθνική ντροπή κι από την άλλη βγαίνουν διάφοροι περίεργοι και διαδηλώνουν. Η φωτογραφία από τη Θεσσαλονίκη με τον άλλο που έχει κατεβάσει το παντελόνι του και την εικόνα της Παναγίας τα είπε όλα. Η συμφωνία των Πρεσπών για μένα είναι πολύ κακή, γιατί δεν έγινε με βασικό κίνητρο να λυθεί το πρόβλημα αλλά για να δημιουργήσει εσωτερικό πρόβλημα στην αξιωματική αντιπολίτευση και να ικανοποιήσει τους Ευρωπαίους και το ΝΑΤΟ.
Όμως έγινε η συμφωνία. Είχαν περάσει δεκαετίες με το πρόβλημα να αιωρείται… Μια κυβέρνηση που είναι σοβαρή αυτό το βάζει προτεραιότητα, αμέσως καλεί τους προηγούμενους για να δει πως θα κινηθεί και κλείνει το θέμα. Αυτό δε συμβαίνει στην Ελλάδα, το έχουμε πολύ καιρό αυτό το πρόβλημα. Έριξε ο Σαμαράς τον Μητσοτάκη και τον ανταμείψαμε: τον κάναμε και πρωθυπουργό. Είναι νομίζω το καλύτερο παράδειγμα που δείχνει ότι όπως στην πυρηνικό πόλεμο θα επιβιώσουν οι κατσαρίδες έτσι και στην πολιτική, πάλι οι κατσαρίδες θα επιβιώσουν. Με επιμονή ο Σαμαράς τα κατάφερε και μάλιστα όταν έγινε πρωθυπουργός και είδε τα ζόρια δεν ήταν κακός, εργατικός ήταν και προσπάθησε να διαχειριστεί μια κατάσταση που βέβαια ο ίδιος δημιούργησε. Μη ξεχνάμε ότι αυτός ήταν ο ορίτζιναλ αντιμνημονιακός και όχι ο Τσίπρας.
Για τον Τσίπρα τι γνώμη έχετε; Από μόνος του δεν μπορεί να σκεφτεί απολύτως τίποτα γιατί είναι εντελώς ακαλλιέργητος. Είναι όμως εξαιρετικά καπάτσος, ένας μαγκάκος που ξέρει να ακολουθεί ό,τι έχει ρεύμα. Είναι του πεζοδρομίου, αλλά αυτά δεν δουλεύουν πια.
Στην Αμερική του Τραμπ δεν δουλεύουν; Αν παρατηρήσεις θα δεις ότι συνήθως την λιτότητα στην Αμερική την προωθούσαν οι Δημοκρατικοί, επειδή έπρεπε να μαζέψουν τα σπασμένα των άλλων. Ο Τραμπ ξοδεύει λες και δεν υπάρχει αύριο και δημιουργεί τεράστιες τρύπες στον προϋπολογισμό, εξαργυρώνει γραμμάτια σε όσους τον υποστήριξαν για να φτάσει στην προεδρική καρέκλα. Κόβει τη φορολογία κατά τρόπο που θα αυξήσει ακόμη περισσότερο τις ανισότητες κι έχει καταφέρει, όπως κι εδώ ο Τσίπρας, να πείσει το κοινό ότι αυτός είναι ο τρόπος, έχει πείσει τους φτωχούς ότι τους προστατεύει και το χρήμα θα φτάσει και για αυτούς. Η Αμερική είναι μουδιασμένη αυτήν την στιγμή γιατί ποτέ στην ιστορία της δεν είχε βρεθεί κάποιος στην εξουσία που τολμούσε να πει τόσα ψέματα. Αν πάνω από 10% αυτών που έλεγες αποδεικνύονταν ψέματα το κύρος σου έπεφτε γιατί το σύστημα λειτουργούσε. Τώρα δε λειτουργεί γιατί έχουμε έναν άνθρωπο στην πιο ισχυρή, ακόμη, θέση του πλανήτη που το 90% αυτών που λέει είναι ασυναρτησίες. Πάντως, είναι ανατριχιαστικό πόσο παράλληλοι είναι οι δρόμοι Τσίπρα και Τραμπ. Έχουν πείσει το κοινό τους ότι το προστατεύουν, αλλά οδηγούν το σύστημα στην κατάρρευση.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα; Στη Δύση η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει πολλούς χαμένους, ενώ αυτό δεν είναι νομοτελειακό. Σε όλες τις χώρες τα ΑΕΠ έχουν αυξηθεί. Η δική μου άποψη είναι ότι αυτό οφείλεται στην κακή κατανομή του πλούτου. Πρέπει επιτέλους να συνειδητοποιήσουμε ότι τον πλούτο τον δημιουργεί ο καπιταλισμός και τον μοιράζει ο σοσιαλισμός. Αν δε δημιουργήσεις, δεν μπορείς να μοιράσεις. Αν ξεχάσεις αυτούς τους κύκλους δημιουργούνται προβλήματα. Κι ας θυμηθούμε εδώ στην Ελλάδα ότι δεν πρέπει να βάζουμε το κάρο μπροστά από το άλογο.