Δεν μπορώ να βρω μια ικανοποιητική ελληνική λέξη για να αποδώσω το «futurist». Το «μελλοντολόγος» παραπέμπει μάλλον σε μεταφυσικές αναζητήσεις, γυάλινες σφαίρες κι αινιγματικά μέντιουμ – ένα σκηνικό που δεν μπορεί παρά να βρίσκεται στον απόλυτο αντίποδα από αυτό που πρεσβεύει ο Martin Wezowski. Κι όμως το «futurist» είναι μια λέξη που βρίσκεται πολύ συχνά δίπλα στο όνομά του για να τον περιγράψει. Μεγαλώνει το ενδιαφέρον γύρω από τις ομιλίες που δίνει σε όλον τον τον κόσμο μιλώντας για (τι άλλο;) το μέλλον. Στην αρχή της κουβέντας μας, αστειεύομαι (αν και σοβαρολογώ) ότι είναι απαραίτητο να μου εξηγήσει τι δουλειά κάνει.
«Μελετώ την αλλαγή, είμαι πολύ περίεργος να δω πώς συμβαίνει. Γι’ αυτό είμαι μεγάλος fan του μέλλοντος, είναι ένα υπέροχο θέμα για να ασχολείσαι μαζί του. Όταν το προσεγγίζεις υποκειμενικά είναι σαν να βλέπεις μια ταινία επιστημονικής φαντασίας. Όταν όμως θες να αναπτύξεις επιχειρηματική δραστηριότητα, όταν θες να να εφεύρεις κάτι, οφείλεις να το παρατηρήσεις. Να σχεδιάσεις τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις διάφορες “νησίδες” του – τεχνολογία, κοινωνικά κινήματα, ιδέες, ιστορία – και να δημιουργήσεις αφηγήσεις. Ποιες από αυτές είναι εφικτές; Ποιες είναι επιθυμητές; Το τελευταίο βήμα είναι να διαμορφώσεις μια άποψη, μια στρατηγική θέση πάνω σε όλα αυτά. Να είναι συγκεκριμένη και προς τη θετική κατεύθυνση, έτσι ώστε να αξίζει τον κόπο να την εφαρμόσεις. Τα υπόλοιπα είναι διαδικαστικά: η χαρτογράφηση, η στελέχωση κτλ. έρχονται κατόπιν. Και είναι λιγότερο ενδιαφέροντα. Συνήθως, βέβαια, οι περισσότεροι ξεκινάνε λανθασμένα. Με την στρατηγική. Πώς θα την χαράξεις σωστά αν δεν έχεις παρατηρήσει πού βρίσκεσαι;».
Παρότι το ανοιξιάτικο φως έξω είναι εντυπωσιακό και η θερμοκρασία ιδανική για βόλτα στην παραλία («ελπίζω να προλάβω να πάω, αν και δε θα μείνω περισσότερες από 36 ώρες στην πόλη σας»), είμαστε σε ένα σκοτεινό δωμάτιο στα ενδότερα του Μεγάρου Μουσικής. Όσο πρέπει ήσυχο, μιας και στους γύρω διαδρόμους περιφέρονται άνθρωποι με σκούρα κοστούμια και ταγέρ, ακόμα και χαριτωμένα ρομπότ, που έχουν μόλις βγει από κάποια ομιλία/παρουσίαση (κι ετοιμάζονται για την επόμενη) στο SAP Forum, το μεγαλύτερο συνέδριο λύσεων πληροφορικής που διοργανώνεται στη χώρα μας. Ο Martin Wezowski έχει τελειώσει την ομιλία του στο κοινό, είναι ευχαριστημένος αλλά κι έτοιμος να εμβαθύνει. Εμφανώς προπονημένος ρήτορας, έχει την αυτοπεποίθηση του δημόσιου ομιλητή του που έχει ανέβει πολλές φορές μόνος του στην σκηνή κάποιου TEDx ή πολύ πρόσφατα του SXSW στο Όστιν του Τέξας.
Μεγάλωσε στην Πολωνία, απ’ όπου έφυγε μαζί με την οικογένειά τους, σε ηλικία 14 ετών στις αρχές των 80s, για το λιμάνι του Καρλσαμν στα νότια της Σουηδίας. Δούλεψε στη Sony Ericsson ως creative/art director κι αργότερα έζησε για δύο χρόνια στην Κίνα βοηθώντας τη Huawei να ανέβει από το νο. 8 στο νο. 3 της παγκόσμιας αγοράς τηλεπικοινωνιών. Και παράλληλα καλλιέργησε την ροκ εικόνα που διατηρεί ακόμα και σήμερα παίζοντας σε metal μπάντες όπως οι Majestic. Από το 2013 είναι chief designer της SAP, πολυεθνικής εταιρείας που κατέχει ηγετική θέση στην αγορά εταιρικού λογισμικού, το ελληνικό παράρτημα της οποίας διοργάνωσε το φόρουμ.
‘Εχει ασχοληθεί εκτεταμένα με το UX (User Experience), την ανάπτυξη εφαρμογών, δηλαδή, που βελτιώνουν την εμπειρία του χρήστη. Ορίζει το design ως μια «δραστηριότητα επιχειρηματικής στρατηγικής» και το ξεχωρίζει από την καινοτομία που είναι «κάτι νέο που έχει αντίκτυπο». Εξηγεί: «Έχω πολλά χρόνια να τακτοποιήσω pixels. Νομίζω στο μέλλον, αν αυτό δε συμβαίνει ήδη, το design θα είναι κάτι πολύ περισσότερο. Όταν σχεδιάζεις, δίνεις σκοπό σε αντικείμενα, άρα το design οφείλει να έχει επιχειρηματικό ή κοινωνικό χαρακτήρα.
Οι καλλιτέχνες θέτουν ερωτήσεις, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να έχουν και τις απαντήσεις οι ίδιοι. Αμφισβητούν το κατεστημένο, προβληματίζουν, διασκεδάζουν. Οι designers είναι που απαντάνε στις ερωτήσεις. Καλούνται όταν υπάρχει ένα πρόβλημα ή μία ευκαιρία. Γι΄ αυτό ασχολούνται πάντα με το μέλλον και ποτέ με το παρελθόν. Είτε φτιάχνεις το interface ενός smartphone που θα λανσαριστεί σε λίγο καιρό, είτε σχεδιάζεις -όπως ο Elon Musk- την αποίκιση του διαστήματος, ο ορίζοντάς σου είναι το αύριο. Γι’ αυτό, όπως έχουν πει πολλοί στο παρελθόν, το design είναι πολύ σημαντική υπόθεση για να αφεθεί μόνο στους designers. Χρειαζόμαστε όλοι, κι εσύ κι εγώ, γιατί είμαστε όλοι μέρος του».
Ο Wezowski μιλάει διαρκώς για το αύριο. Τον ρωτάω αν έχει αλλάξει η αντίληψή μας γι’ αυτό, αν η πρόοδος της τεχνολογίας μας βοηθά να το αντιμετωπίζουμε με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Απαντά με μια διάσημη φράση του σπουδαίου αμερικανου συγγραφέα, και cyberpunk προφήτη, William Gibson:
«Το μέλλον είναι ήδη εδώ. Απλά δεν έχει μοιραστεί σε ίσα κομμάτια».
Παρότι χρησιμοποιεί μια ποπ αναφορά, θέλει να διαχωρίσει τη θέση του από την ποπ φουτουριστική προσέγγιση. «Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας συνήθως περιγράφουν δυστοπίες – κάποιος πάντα πρέπει να πεθάνει ή κάποιος πρέπει να αισθανθεί πολύ άσχημα για κάτι που έκανε. Το μέλλον πρέπει να είναι επιθυμητό, αλλιώς θα πάει χαμένο. Πρέπει να είναι ένα μέρος στο οποίο όλοι θέλουμε να ζήσουμε. Αυτός είναι και ο τίτλος της ομιλίας μου. Ακούγεται λίγο δήθεν, μπορεί και να είναι, αλλά δεν πειράζει γιατί εδώ μιλάμε για big business και πρέπει να μας συμπεριλαμβάνει όλους».
Και συνεχίζει, ασταμάτητος. «Κάθε τι απίθανο μπορεί να γίνει πιθανό. Εγώ π.χ. έχω μια ιδέα οι άνθρωποι να βρίσκονται σε συνεχή δημιουργική ροή στο εργασιακό τους περιβάλλον, όπως κάνουν οι αθλητές ή οι καλλιτέχνες. Κι όταν χρειάζονται μια πληροφορία για να πάρουν μια απόφαση και να συνεχίσουν, το Σύστημα πρέπει να τους την παρέχει. Αυτή είναι μια ουτοπία, δεν υπάρχει ακόμα. Άρα πρέπει να δουλέψουμε προς τα κει. Όταν φανταζόμαστε αυτές τις καταστάσεις μόνο σε ταινίες, δεν πραγματοποιούνται. Ας λερώσουμε λοιπόν τα χέρια μας.
Στο gaming για να μη βαριόμαστε από την πολλή επανάληψη, αλλάζουμε πίστα. Στη δουλειά δεν μπορείς να πεις “που ‘σαι αφεντικό, βαρέθηκα και πάω στο επόμενο”. Πρέπει λοιπόν να αλλάξουμε οτιδήποτε κάτω από αυτήν την γραμμή, οτιδήποτε είναι βαρετό, επαναλαμβανόμενο, κοινότοπο».
Μιλάει για το κόνσεπτ του Humachine, τη συμβίωση της ανθρώπινης δημιουργικότητας και της νοημοσύνης των μηχανών. Πιστεύει ότι έτσι οι μηχανές μας κρατάνε ανοιχτή την πόρτα σε ευκαιρίες που αλλιώς δε θα βλέπαμε καν. «Τα ηθικά ζητήματα σχετικά με την σχέση ανθρώπων και μηχανών όπως αντικατοπτρίζονται π.χ. στην τεχνητή νοημοσύνη, δεν είναι δυσκολότερα από τα προβλήματα που συναντάμε στις ανθρώπινες σχέσεις. Όταν λοιπόν υπερβαίνουμε αυτό το σημείο, μπορούμε να ξεπεράσουμε και τις προκαταλήψεις μας π.χ. τον σεξισμό ή τον ρατσισμό, τα στερεότυπα που θεωρούμε ότι μας κρατάνε ασφαλείς για να μην τρελαθούμε. Οι υπολογιστές δεν έχουν πρόβλημα να είναι αυτιστικοί, σου λένε ποιος έχει τα καλύτερα προσόντα για μια θέση κοιτάζοντας τα βιογραφικά – δεν τους ενδιαφέρει το χρώμα του δέρματός του ή το φύλο του. Έτσι κερδίζουμε χρόνο με αυτοματισμούς κι έχουμε το πεδίο μπροστά μας να είμαστε δημιουργικοί. Νομίζω ότι ίσως είναι το πρώτο σημείο στην ιστορία του Homo Sapiens που είμαστε επιτέλους άνθρωποι (“Human at Last”)».
«Η εκδημοκρατικοποίηση της καινοτομίας μπορεί μόνο να λύσει το πρόβλημα της παγκόσμιας ανισότητας. Αλλά ρώτα καλύτερα έναν οικονομολόγο γι’ αυτά»
Είναι θετικά κι αισιόδοξα, ολ’ αυτά. Όμως κάπου αισθάνομαι ότι πρέπει να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου. Ο κόσμος δε δείχνει να περνάει την καλύτερη του περίοδο. Η πρόσφατη οικονομική κρίση στιγμάτισε μια ολόκληρη γενιά και την απειλεί με το ενδεχόμενο να ζήσει σε χειρότερες συνθήκες από τη γενιά των γονιών της, κάτι αδιανόητο γι’ αυτό το καθεστώς συνεχούς προόδου. Η αυτοματοποίηση έχει αλλάξει το περιβάλλον εργασίας. Η τεχνολογία δε χρησιμοποιειται πάντα για το κοινό καλό, στο βωμό της ανταγωνιστικότητας οδηγεί σε μια εποχή που οι δυτικές κοινωνίες δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να εγγυηθούν την απασχόληση. Κι αυτό, του επισημαίνω ζητώντας το σχόλιό του, δεν είναι sci-fi σενάριο δυστοπίας, άλλα μια σύντομη περίληψη των σύγχρονων ανισοτήτων που ταλαιπωρούν τον κόσμο δημιούργώντας παγκόσμια ανασφάλεια.
Ο Martin Wezowski διαφωνεί. Πλήρως. «Ζούμε την καλύτερη περίοδο στην ιστορία του πλανήτη μας. Δε ζούμε χειρότερα απ’ ότι οι γονείς μας. Πρέπει να δούμε τη μεγάλη εικόνα – προσδόκιμο, πρόσβαση σε υδάτινους πόρους, καθαριότητα, συνθήκες στέγασης. Δεν πιστεύω ότι ζούμε π.χ. την κατάρρευση της μεσαίας τάξης, όπως λέγεται παντού. Περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ ανήκουν σε αυτήν κι έχουν δουλειά και σπίτι. Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι προφανώς στο πλευρό μας και μας βοηθούν να ευημερούμε πολύ περισσότερο σε σχέση π.χ. με 15 χρόνια πριν.
Φοβόμαστε, ναι. Άνθρωποι είμαστε, είναι στο DNA μας. Η μεγαλύτερη αιτία του φόβου είναι πως η αλλαγή συνήθως είναι εκθετική. Αλλά, το μέλλον είναι σαν ένα ζαχαροπλαστείο κι εμείς παιδιά που μας έχουν αφήσει ελεύθερα να κάνουμε ό,τι θέλουμε εκεί μέσα».
Ωραία, ας δούμε λοιπόν μερικά παραδείγματα μιας καλύτερης, δικαιότερης, ευκολότερης ζωής. Ενός «μέλλοντος που θα θέλουμε να είμαστε μέρος του». Στις ομιλίες του περιγράφει διάφορες καταστάσεις που δεν είναι πια σενάρια επιστημονικής φαντασίας.
«Διάβαζα, ας πούμε, σε ένα επιστημονικό περιοδικό ότι υπάρχει ένα φίλτρο γραφενίου που εξαφανίζει τα άλατα και μπορεί να αποτελέσει τη βάση για πιο φθηνό τρόπο αφαλάτωσης σε σχέση με όσους χρησιμοποιούμε μέχρι τώρα. Νομίζω ότι στην πόλη του Ντουμπάι ήδη το χρησιμοποιούν. Γιατί να μην το κάνουμε και στην Ολλανδία ή τη Σουηδία;
Επίσης, πάντα αναρωτιέμαι σχετικά με το τι σημαίνει σε χρήμα η ενέργεια. Όσο πιο πειστική είναι η απαντήση που θα δώσουμε, τόσο πιο κοντά στον στόχο των κατοικιών με ενεργειακή αυτάρκεια θα φτάσουμε.
Ας πούμε, η μεταφορά μπορεί να γίνει προϊόν ευκολίας. Σκεφτείτε αυτοκίνητα με “ανεμοασπίδες” που θα απορροφούν τον αέρα και θα τον μετατρέπουν σε ένεργεια κι έτσι θα κινούνται. Ίσως με αυτόν τον τρόπο θα αλλάξουν και οι αποφάσεις που παίρνουμε σχετικά με τον τόπο διαμονής μας. Ξέρετε, το Σαν Φρανσίσκο απέχει το ίδιο από το Γκραντ Κάνυον και το Πάλο Άλτο.
Μη με ρωτήσετε αν θα παραγγέλνουμε ποτά από τα ρούχα μας με τσιπάκια. Ή αν θα βγουν “μεθυσμένα πουκάμισα”. Πάντως όλα αυτά είναι κάποιες πτυχές του μέλλοντος που, ακόμα κι αν αστειευόμαστε με αυτές, τις βάζουμε στο τραπέζι».
Για να καταλήξει…
Θα γίνει πιο φθηνή η κατασκευή των σπιτιών; Ναι, γιατί θα τα χτίζουν τα ρομπότ. Θα γίνει πιο φθηνή η ενέργεια; Είναι μια δυνατότητα. Θα αλλάξουν τότε κάποιοι γεωπολιτικοί συσχετισμοί; Ενδεχομένως. Θα τελειώσουν κάποιοι πόλεμοι; Θα μπει ένα τέλος στις ενεργειακές κρίσεις; Ναι, όλα αυτά είναι πιθανά. Όπως και το το να λυθεί το πρόβλήμα του νερού και να είναι διαθέσιμο σε όλον τον πλανήτη, διαψεύδοντας τόσες απαισιόδοξες ταινίες που έχουν γυριστεί γι’ αυτό το θέμα».
Όσον αφορά τις ανισότητες έχει κι εκεί μια απάντηση, κάπως σαν συμπέρασμα των παραπάνω. «Το επόμενο δισεκατομμύριο πολύ καλά συνδεδεμένων μεταξύ τους ανθρώπων που τώρα πηγαίνουν σχολείο π.χ. στις αναπτυσσόμενες χώρες και θα σχηματίσουν την επόμενη παγκόσμια τάξη, θα αμφισβητήσουν τη δημιουργία μονοπωλίων. Θα είναι πολύ πιο μορφωμένοι και θα πρέπει να τους εξοπλίσουμε με τη νοημοσύνη των συστημάτων μας. Η εκδημοκρατικοποίηση της καινοτομίας μπορεί μόνο να λύσει το πρόβλημα της παγκόσμιας ανισότητας. Αλλά ρώτα καλύτερα έναν οικονομολόγο γι’ αυτά».
Ο Martin Wezowski δεν είναι επιφυλακτικός. Σε κανένα δείγμα προόδου. Πιστεύει ότι τα σόσιαλ μίντια «είναι μια κοινότητα που μας δίνει δυνατότητα να καταλάβουμε τους άλλους και να έχουμε σφαιρική εικόνα για το τι συμβαίνει στον κόσμο». Δε δαιμονοποιεί τον αλγόριθμο και τα Μεγάλα Δεδομένα που βρίσκονται στο στόχαστρο μετά τις συνεχόμενες αποκαλύψεις για το πως επηρέασαν, περά από καταναλωτικές και, πολιτικές αποφάσεις πρόσφατα. «Πρέπει να ξεπερνάμε τις προκαταλήψεις μας. Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να παίρνουμε αντικειμενικές αποφάσεις. Τα δεδομένα, άρα και οι αλγόριθμοι, μας βοηθάνε. Βέβαια, αυτό που είναι απαραίτητο είναι η ποικιλία. Κάποιος πολύ έξυπνος, και πάντα υπάρχουν τόσοι πολλοί πιο έξυπνοι από μας, είχε πει το εξής σοφό: για να έχεις μια καλή ιδέα, πρέπει να έχεις πολλές διαφορετικές. Η πολυσυζητημένη φούσκα που ζει ο καθένας μας υπάρχει. Είναι κι αυτή μια προκατάληψη που πρέπει να ξεπεραστεί».
Στο σύντομο βιογραφικό του που μπορεί να βρει κανείς στο ίντερνετ, αναφέρει πώς ποτέ δε λέει όχι σε μια περιπετειώδη ορεινή πεζοπορία ή σε μια κατάδυση σε έναν κοραλιογενή ύφαλο. Αλλά, κι ότι υπάρχουν ελάχιστες ταινίες επιστημονικής φαντασίας που δεν έχει δει. Στο φινάλε τον ρωτάω ποια είναι η αγαπημένη του…
«Το Blade Runner θέτει σπουδαία ερωτήματα. Το είδα τις προάλλες για 17η φορά και πάλι με προβλημάτισε, με κράτησε μέχρι το τέλος. Τι θα σημαίνει να είμαστε άνθρωποι σε 100 χρόνια; Το να υπάρχεις είναι το να βιώνεις;»