Φωτογραφία: Άγγελος Χριστοφιλόπουλος / FOSPHOTOS
Στις 31 Οκτωβρίου θα παρουσιαστούν ζωντανά (σε ερμηνεία Γιώργου Νταλάρα, Δήμου Αναστασιάδη, Δάφνης Ζουρνατζή) όλα τα τραγούδια που ο πάντα επίκαιρος Γιάννης Μαρκόπουλος συνέθεσε για τη νέα του δισκογραφική δουλειά, Εντεύθεν. Αυτός, όμως, δεν είναι ο μοναδικός λόγος ώστε να σπεύσει κανείς στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μιας κι εκεί, το κοινό θα έχει τη δυνατότητα να απολαύσει ζωντανά και το Χρονικό, το σπουδαίο έργο που συνέθεσε το 1969, με τον Νίκο Ξυλούρη και τη Μαρία Δημητριάδη να αναλαμβάνουν τις ερμηνείες (στο Μέγαρο θα δούμε τη Νατάσα Μποφίλιου και τον Μίλτο Πασχαλίδη). Η επιλογή της κοινής παρουσίασης, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Όπως λέει ο Γιάννης Μαρκόπουλος στην Popaganda: «Το Χρονικό χαρτογραφεί την επώδυνη πορεία του ελληνισμού στον 20ο αιώνα. Το Εντεύθεν αναφέρεται στο σήμερα και την επόμενη μέρα».
Από την προηγούμενη φορά που ηχογραφήσατε ένα concept album, έχουν μεσολαβήσει δεκαετίες. Ένα διόλου ευκαταφρόνητο διάστημα… Πράγματι μεσολάβησαν είκοσι χρόνια κοντά από την ηχογράφηση ενός concept album στο πνεύμα παλαιότερων έργων όπως η Θητεία, η Ιθαγένεια, το Χρονικό – αναφέρω αυτά γιατί το Εντεύθεν είναι για εμένα μία νοητή συνέχεια αυτών των έργων που αναφέρονται συχνά ως τριλογία – ενός οργανωμένου κύκλου τραγουδιών γύρω από ένα θέμα. Το Εντεύθεν ως σειρά τραγουδιών με θεματικό άξονα αποτελεί για εμένα μια απόμακρη συνέχεια της Θητείας. Συνθέτω τραγούδια όταν συντρέχουν οι λόγοι και οι ζωντανές ιδέες τους είναι πάνω στα θέματα του συνδυασμού βίου και τέχνης που πιστεύω. Στο διάστημα που μεσολάβησε αφιερώθηκα στην σύνθεση, ηχογράφηση και παρουσίαση συμφωνικών έργων μου, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, με αιχμή του δόρατος εκδόσεις των έργων μου Η Λειτουργία του Ορφέα (The Liturgy of Orpheus) και Σχήματα σε Κίνηση (Shapes in Motion) από τη διεθνή εταιρεία κλασικής μουσικής Naxos σε παγκόσμια διανομή. Πρόσφατα επανακυκλοφόρησε στην εγχώρια αγορά από τη Feelgood records η όπερά μου Ερωτόκριτος και Αρετή, που ηχογραφήθηκε το 2002 με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής Ορχήστρας των Βρυξελλών και της Φλαμανδικής Χορωδίας της Ραδιοφωνίας του Βελγίου υπό την διεύθυνση του Michel Tilkin.
Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, που εντοπίζετε τις πρώτες σας μουσικές επιρροές; Σους ήχους της φύσης. Την μουσική της Ορθοδοξίας. Τη σύγχρονη συμφωνική μουσική και σε ορισμένα επιλεγμένα εθνικά τραγούδια των λαών της Ελληνικής και Μεσογειακής επικράτειας.
Παρόλο που συνθέσατε σπουδαία λαϊκά κομμάτια – εννοώ με την συμμετοχή μπουζουκιού στην ενορχήστρωση – για τον ελληνικό κινηματογράφο, κάνατε στροφή στο στυλ που γνωρίζουμε όλοι. Τι σας ώθησε σε αυτή την πορεία; Θα ξαναγράφατε λαϊκό τραγούδι; Η μουσική για τον κινηματογράφο αποτελεί ένα ξεχωριστό θέμα για κάθε συνθέτη σε σχέση με το ύφος και τη μορφή των συνθέσεών του. Επομένως για τις ανάγκες ορισμένων ταινιών χρησιμοποίησα την λαϊκότροπη ορχήστρα και έκανα και ενορχηστρώσεις για καθαρά εμπειρικούς λόγους. Δεν έκανα όμως κάποια στροφή στη μορφή και το ύφος των συνθέσεών μου, από τα εφηβικά μου χρόνια είχα ξεκάθαρη εικόνα για τη φιλοσοφία και την μουσική μου πρόταση που στα θέματα της ενορχήστρωσης αποτελεί την συνύπαρξη των παραδοσιακών ελληνικών οργάνων στην συμφωνική ορχήστρα όπου και ομοηχούν. Όσον αφορά το μπουζούκι είναι μία παραλλαγή του λαούτου και ένα συγγενικό όργανο με το μαντολίνο, τα οποία εγώ προτιμώ. Όσες φορές έχω χρησιμοποιήσει μπουζούκι ενορχηστρωτικά το έχω πράξει για συγκεκριμένους λόγους, θέλω δηλαδή να εκφράσω κάτι συγκεκριμένο με τη χρήση αυτή.
Πώς εμπνευστήκατε τους στίχους του εμβληματικού «Ζάβαρα-κάτρα-νέμια»; Θυμάστε πως αντέδρασε ο Νίκος Ξυλούρης όταν είδε τις λέξεις που επρόκειτο να ερμηνεύσει; Το «Ζάβαρα-κάτρα-νέμια» είναι μια φωνητική σύνθεση διονυσιακού χαρακτήρα που αποτελεί μέρος του ανέκδοτου έργου μου Ιδού ο Νυμφίος και που συνέθεσα την περίοδο, 1966-68. Το τραγούδι περιλήφθηκε πρώτη φορά το 1968 στην ταινία Επιχείρηση Απόλλων, όπου το ερμήνευσα ο ίδιος. Όταν το 1976 το τραγούδησε ο Νίκος, τον καθοδήγησα όπως και σε όσα άλλα έργα μου συμμετείχε.
Επιστροφή στο 2015 και τη νέα σας δουλειά. Μιλήστε μου για τα τραγούδια που περιλαμβάνονται στο Εντεύθεν. Το εντεύθεν σημαίνει «από εδώ» και για εμένα σημαίνει ακριβώς αυτό, από εδώ, από αυτόν τον τόπο, αυτό το σημείο. Για μένα αποτελεί μία αποτύπωση μίας αμφιταλάντευσης και τις προϋποθέσεις της αναδόμησης. Το έργο χαρτογραφεί την παραμονή και τη φυγή από κοινωνίες δυστοπικές και μιλώντας για την επόμενη μέρα ζωγραφίζει ένα τοπίο γνώριμο και συνάμα νέο όπου πρόσωπα και καταστάσεις μετρούν την αντοχή τους, και εξετάζοντας τις δομές γύρω τους αποδομούν και αναδομούν. Κυριαρχεί η ονειροπόληση και ένα ρήμα, το «θέλω». Μέσα στο Εντεύθεν υπάρχει μία συνεχής ανάρρωση, έστω και αν αυτή φέρνει πολλές φορές δάκρυα, που αναπτερώνει αυτά που πρέπει να αγαπηθούν μέσα σε μία ακλόνητη ενότητα. Η φυγή πλέον έχει το μόνιμο ταίρι της που είναι η επιστροφή. Μετά το «Ό,τι αλλάζει να τ’ αντέξεις» στο δίσκο ακολουθεί το ορχηστρικό «Ο Χορός της Λοτταρίας» και μετά από αυτό το «Εθνολύσεως Αποδημία».
Γιατί επιλέξατε να παρουσιάσετε το Χρονικό μαζί με το Εντεύθεν στο Μέγαρο Μουσικής; Πώς συσχετίζονται τα δύο έργα; Το Χρονικό χαρτογραφεί την επώδυνη πορεία του ελληνισμού στον 20ο αιώνα. Το Εντεύθεν αναφέρεται στο σήμερα και την επόμενη μέρα.
Τα τελευταία πέντε χρόνια στην Ελλάδα, εκτός όλων των άλλων, οι αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της χώρας – κατακρήμνιση του ΠΑΣΟΚ, συγκυβέρνηση με τη Νέα Δημοκρατία, Χρυσή Αυγή στη Βουλή, κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – είναι κατακλυσμιαίες. Μακροπρόθεσμα που πιστεύετε ότι μπορεί να οδηγήσουν όλα αυτά; Ο ελληνικός κόσμος προσπαθεί μέσα απ’ αυτές τις αλλαγές να βρει μια άξια κυβέρνηση που να του πει την αλήθεια. Η Ελλάδα με αλληλεγγύη, συνοχή, οργάνωση και πρόγραμμα μπορεί να ξεφύγει από την τροχοπέδη. Τώρα πρέπει να αναζητήσουμε εκείνα που μας ενώνουν για να επαναπροσδιορίσουμε τις δημοκρατικές αξίες, τα πολιτικά και κοινωνικά θέματα, τα στηρίγματα του πολιτισμού, τις παραγωγικές μας εστίες και από το παρελθόν να επιλέξουμε ό,τι είναι ζωντανό και χρήσιμο με προοπτική, να το συνδυάσουμε με τα σύγχρονα επιτεύγματα της οικουμένης. Όσο για την Αριστερά, δεν περιόρισε τις φιλονικίες, τις φιλοδοξίες και τα κομματικά στερεότυπα, με αποτέλεσμα την εσωτερική παρακμή. Παρ’ όλα αυτά οι συνθήκες τους εξανάγκασαν να προσαρμοστούν απότομα στη σύγχρονη πραγματικότητα και μένει να δούμε κατά πόσο θα είναι αποτελεσματικοί ή όχι. Ο σοσιαλισμός μπορεί να λειτουργήσει και μέσα σε ένα καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα. Σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία που καλούμαστε να λειτουργήσουμε και να συνυπάρξουμε με τα υπόλοιπα δυτικά κράτη, ο σοσιαλισμός καλείται να ρυθμίσει την οικονομία προς όφελος του συνόλου και να εξασφαλίσει τις οικονομικές παροχές προς τους ασθενέστερους.
Θα μπορούσαμε σήμερα να «πιαστούμε» ξανά από τη δύναμη του πολιτισμού ως όχημα ψυχικής ανύψωσης; Όχι μόνο θα μπορούσαμε, οφείλουμε να το κάνουμε. Και δεν είναι μόνο για να μας γνωρίσει ο υπόλοιπος κόσμος καλύτερα αλλά και για να γνωρίσουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας και να μπορέσουμε να βγούμε από τη κρίση. Η κρίση δεν είναι παρά ένα σύμπτωμα της έλλειψης αυτογνωσίας.
Ο ρόλος του πολιτικού τραγουδιού στις δύσκολες μέρες που ζούμε; Η τέχνη έχει τους δικούς της όρους, προοπτική και φιλοσοφία και είναι πάντοτε πολιτική με την ευρεία έννοια του όρου πολιτική-πολιτεία-πόλις.
Υπάρχουν ουσιαστικά κίνητρα για τους νέους σήμερα, ώστε να μην αναζητήσουν την τύχη τους μακριά από την Ελλάδα; Τους εαυτούς των. Τα αιτήματά τους. Την αξία τους. Τα λόγια του Σεφέρη «Εγώ είμαι ο τόπος σου, ίσως να μην είμαι κανείς αλλά μπορώ να γίνω αυτό που θέλεις» αντανακλούν πλήρως το σημερινό τοπίο πολιτικής και τέχνης που πρέπει πάση θυσία να βιώσουν οι νέοι στον πολυδαίδαλο δρόμο που απλώνεται και είναι μπροστά μας, καθώς το καράβι μας προσπαθεί να γλιτώσει από τον τυφλό Κύκλωπα, τον άθλιο και άτσαλο πολέμιο της ζωής και της τέχνης, που ψάχνει ζητώντας με ουρλιαχτά το όνομα εκείνου που τον αχρήστευσε για να πάρει την απάντηση ο «κανένας».
Τι σας φοβίζει περισσότερο για το μέλλον και σε τι ελπίζετε περισσότερο; Ο διχασμός. Ελπίζω να πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα η πρώτη νέα κοινωνική δημοκρατία του κόσμου.