Κάθε βράδυ λύνει σταυρόλεξα στα φαρσί, πιστεύει ότι η τέχνη είναι το τσιμέντο του κόσμου, ότι η επόμενη γενιά θα κάνει την Επανάσταση ενώ η κόρη της θα ήθελε να λέει “fuck yoυ” προτού πει «μαμά». Η Μαρζάν Σατραπί, η διασημότερη σύγχρονη Ιρανή χάρη στο graphic novel-φαινόμενο «Περσέπολις», βρίσκεται στην Αθήνα. Έχει μόλις φτάσει από το αεροδρόμιο στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Είναι κουρασμένη αλλά είναι ασυγκράτητη.
Από τις πρώτες της φράσεις αποδεικνύεται αθυρόστομη, κυνικά ειλικρινής. Χείμαρρος. Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλη λέξη. Έχει αρκετά κιλά παραπάνω από την εικόνα που έχω στο μυαλό (και τις φωτογραφίες των αφισών για την αποψινή ομιλία), μακρύτερα εβένινα μαλλιά, σπινθηροβόλα κατάμαυρα μάτια. Φοράει τζιν, μαύρο πουλόβερ και ένα χρυσό Omega. Ζητάει να πιει ανθρακούχο νερό. Τη ρωτάς ένα πράγμα, απαντάει πέντε, χειρονομώντας έντονα.
Έζησα 27 χρόνια στην Ευρώπη, αλλά η βάση μου είναι εξαιρετικά ιρανική. Αλλά είμαι και πολύ Ευρωπαία. Δεν αισθάνομαι καμία αντίφαση για αυτό.
Δεν έχω επισκεφτεί το Ιράν 17 χρόνια. Δεν ξέρω αν το έργο μου έχει απήχηση στις νεότερες γενιές. Η ζωή μου πάντως άλλαξε όταν ένα πολύ νεότερό μου κορίτσι από το Ιράν ήρθε και μου είπε «τι είναι αυτά που γράφετε για τη μαντήλα; Η πραγματικότητα δεν είναι αυτή που περιγράφετε. Εγώ γεννήθηκα και βρήκα τη μαντήλα ως κανονικότητα». Μετά από αυτό σταμάτησα να θεωρώ τον εαυτό μου εκπρόσωπο της χώρας μου.
Έχω νοσταλγία και μελαγχολία για τη χώρα μου. Όλες οι πληροφορίες για αυτή τα τελευταία 17 χρόνια είναι από δεύτερο χέρι. Επομένως, θα ήταν απάτη να εκπροσωπώ κάτι στο οποίο δεν είμαι πια εκπρόσωπος.
Έχω ζήσει τον πόλεμο για 4 χρόνια, έσκαγαν βόμβες καθημερινά, έσπαζαν τα τζάμια, φυλακίσεις, εκτελέσεις… Οπότε, τι να με εντυπωσιάσει, τι να με τρομάξει στις τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία; Η πιθανότητα να σκοτωθώ από μια επίθεση του ISIS στο Παρίσι που μένω είναι η ίδια με το να με πατήσει λεωφορείο ή ένας μεθυσμένος οδηγός. Ο φόβος είναι μια ενστικτώδης αντίδραση που μας κάνει τρομερά βλάκες. Επειδή αρχικά σπούδασα μαθηματικά, τα πάντα στη ζωή μου είναι ποσοστά. Το να σκοτωθώ από τρομοκρατικό χτύπημα είναι μια πιθανότητα στις δέκα, οπότε ποιος νοιάζεται;
Είμαι πολιτογραφημένη Γαλλίδα πολίτης, αλλά δεν ψήφισα τώρα. Μισώ τη Δεξιά, υπάρχει ηθική στην Αριστερά, την οποία η Δεξιά δεν έχει.
Μεταξύ της Λεπέν και του Φιγιόν, φυσικά τον Φιγιόν θα ψήφιζα. Η Λεπέν είναι μια επικίνδυνη ρατσίστρια. Η Γαλλία δεν παραμένει μια αυτοκρατορία με αποικίες. Ο κόσμος έχει αλλάξει. Η Λεπέν είναι ηλίθια! Ο τρελός ο Τραμπ και η Λεπέν μολύνουν την κοινωνία.
Ο κόσμος ξέρει τι θα συμβεί με την Ακροδεξιά και την αγκαλιάζει. Νιώθω αηδιασμένη! Eίναι δυνατό το 2016 ο ρατσισμός να επιζεί; Μου λένε «πρέπει να καταλάβεις ότι οι άνθρωποι μισούν τους άλλους ανθρώπους». Να καταλάβω τι; Ότι επειδή είμαστε φτωχοί μπορούμε να είμαστε και ηλίθιοι;
Είμαι έξαλλη για τον Τραμπ! Τον ψήφισαν άνθρωποι που χάσανε τη δουλειά τους και σήμερα φωνάζουν «βγες, νέγρε, έξω από το λεωφορείο, έξω Ομπάμα». Είμαστε πολύ ελαστικοί μαζί τους. Εγώ δεν τους κατανοώ, τους πολεμώ.
Θέλω να πληρώνω όλους μου τους φόρους. Όπως σπούδασα εγώ δωρεάν στη Γαλλία και είχα δωρεάν ιατροφαρμακευτική κάλυψη, χωρίς διακρίσεις στην εθνικότητα, το ίδιο θέλω να έχουν όλα τα παιδιά.
Υπάρχει ένας άστεγος που του δίνω φαγητό. Και μου λένε «δεν πρέπει να τον ταίζεις». Έτσι όμως λένε για τα περιστέρια. Αυτός που μου λέει «μην τον ταίζεις» δεν είναι άνθρωπος. Πρέπει να του πω την επομένη φορά που θα μου το φωνάξει: «σταμάτα, αλλιώς θα σε δείρω». Δεν είναι γενετικό πρόβλημα, ούτε είμαστε διπολικές προσωπικότητες. Η κοινωνία σε κάνει κυνικό, η κοινωνία σε κάνει τέρας. Άφησα μια χώρα σε πόλεμο και βρήκα μια Ευρώπη χωρίς συμπόνια.
Όλοι καθόμαστε και δεν κάνουμε τίποτα, ενώ θέλουμε να γίνει καλύτερη η κοινωνία. Όμως την κοινωνία αυτή, που θέλουμε να αλλάξει, εμείς την απαρτίζουμε. Προσπαθώ κι εγώ να γίνω καλύτερος άνθρωπος. Η καλοσύνη είναι το μοναδικό πράγμα που μετράει στον κόσμο. Στη βάση μου δεν είμαι καλός άνθρωπος.
Είμαι αισιόδοξη. Δείτε τι ακολούθησε μετά το Μακαρθισμό; Ζούμε σε μια από τις χειρότερες εποχές, με φονταμενταλισμούς, ρατσισμό. Η επόμενη όμως γενιά θα κάνει την Επανάσταση.
Δουλεύοντας για τη νέα ταινία μου, διαπιστώνω ότι το 1900, το 1910 ήταν καλύτερα για τη γυναίκα από το 1950. Πάντα υπάρχουν πισωγυρίσματα και επαναλήψεις της Ιστορίας. Τα επόμενα 10 χρόνια θα είναι καλύτερα, δεν θα είναι χειρότερα.
Δεν πιστεύω ότι η τέχνη ή το σινεμά θα σώσουν τον κόσμο. Αλλά η τέχνη είναι το τσιμέντο της κονωνίας, είναι κάτι που μας ενώνει. Αν το αφαιρέσεις, δεν απομένει τίποτα. Είναι πολύ σημαντικό να έχεις όνειρα.
Προτιμώ το σινεμά από οτιδήποτε άλλο. Είναι το πιο σκληρό που έχω κάνει. Έχει να κάνει με την τεχνολογία, με τα λεφτά, με άλλους ανθρώπους που δεν θέλουν αυτό που θέλεις εσύ. Σε ένα βιβλίο έχω τον απόλυτο έλεγχο, σε ένα φιλμ το εντελώς ανρίθετο. Ο ηθοποιός θα κάνει κάτι που δεν έχω σκεφτεί, το ίδιο κι ο σκηνογράφος… Υπάρχει στο σινεμά το στοιχείο της έκπληξης. Αλλά μου αρέσουν οι δυσκολίες στη δουλειά, αν χαλαρώσω δεν κάνω τίποτε. Πρέπει να υπάρχει άγχος.
Τώρα δουλεύω για ένα νέο φιλμ, βρετανικής παραγωγής, τρομακτικά δύσκολο. Είναι η διασκευή ενός βιβλίου, που δεν είναι δικό μου. Κάνω την έρευνα.
Αν είχα κόρη το πρώτο πράγμα που θα της μάθαινα να λέει πριν το «μαμά» και «μπαμπά» θα ήταν «fuck you».
Έχω αρνηθεί να δουλέψω για πολλές ταινίες. Το κριτήριό μου είναι αν θα πλήρωνα εισιτήριο για να δω το συγκεκρίμενο φιλμ. Αν η απάντηση είναι όχι, δεν το κάνω.
Όταν γράφω ένα βιβλίο και πρέπει να το κανω ταινία είναι πολύ επώδυνο. Το έχεις σκεφτεί με ένα τρόπο και πρέπει να το δεις με έναν άλλο. Το έκανα ήδη δυο φορές, δεν θα το ξανακάνω. Όσο είναι ζωντανοί οι συγγραφείς δεν πρέπει να κάνουν τα έργα τους οτιδήποτε. Ας περιμένουν να πεθάνω και μετά ας κάνουν ό,τι θέλουν, ας αρχίσουν να αναλύουν τα έργα μου και ας βλέπουν σύμβολα, υποσυνείδητα. Έψαξα να βρω τον άνθρωπο που είχε κάνει μια τέτοια ανάλυση και του είπα ότι δεν μπορώ να το ανεχτώ. Να πεθάνω πρώτα και μετά να κάνει τις αναλύσεις του.
Γράφεις για τον εαυτό σου, αλλά από την ώρα που δημοσιεύεις, το έργο σου γίνεται δημόσιο, ακόμα και το ημερολόγιό σου.
Διάβασα ότι όταν ο Κάφκα ήταν άρρωστος είπε στον γαμπρό του «κάψε αυτό το χειρόγραφο». Είναι πολύ εύκολο να το κάψεις. Εγώ δεν είμαι πολύ συναισθηματική συγγραφέας. Γράφω κάτι κι αυτό συνδέεται με το ναρκισσισμό. Δεν θέλω με τη συγγραφή να υποφέρω.
Το έργο μου δεν είναι αυτοβιογραφικό. Όταν γράφεις αυτοβιογραφία έχεις πρόβλημα με τους φίλους, με τους συγγενείς, με τους γονείς σου. Δεν ξέρεις πώς να τους το πεις, τους δυσαρεστείς. Το βιβλίο μου δεν είναι κάτι τέτοιο γιατί περιγράφω αυτό που είχα γύρω μου. Δεν είμαι όμως ούτε κοινωνιολόγος, ούτε ιστορικός. Υπάρχει ωστόσο πάντα κάτι κοινό στους ανθρώπους. Και πρέπει να γράφεις για όσα σου αρέσουν, σε συγκινούν, για την εμπειρία σου.
Αν ξανάγραφα την Περσέπολη σήμερα θα αφορούσε το δυτικό κόσμο. Στην αρχή διατηρούσα μια απόσταση, αλλά πλέον ζω 28 χρόνια έξω από την χώρα μου. Θα γράψω για την Δύση μια μέρα.
Κάθε βράδυ λύνω σταυρόλεξα στα ιρανικά, μου τα στέλνουν οι γονείς μου. Αλλά γενικά έχω καλή μνήμη. Δεν τα ξεχνάω τα φαρσί. Όποτε θυμώνω μιλάω φαρσί. Με αυτά βρίζω στο δρόμο. Με αυτά ονειρεύομαι.
Ως άνθρωπος είμαι πολύ μυστικός και μοναχικός. Κινούμαι μεταξύ σπιτιού και στούντιο, πηγαίνω σε μικρά εστιατόρια, στο σινεμά με φίλους. Δεν έχω facebook, δεν έχω twitter, δεν απαντώ στα μέιλ. Προσπαθούν να με συναντήσουν, αλλά δεν έχω ούτε τη διάθεση ούτε το χρόνο. Μισώ την έκθεση, προτιμώ να είμαι μόνη. Επίσης, μου αρέσει να παρατηρώ τους ανθρώπους από μακριά, και να μην συνδέομαι.
Είναι λάθος να με θεωρούν φεμινίστρια! Τι είναι φεμινίστρια; Θεωρώ ισότιμους τον άνδρα και την γυναίκα. Και θεωρώ ηλίθιο το διαχωρισμό σε γυναικείο-ανδρικό.
Διαβάζω τη Μαντάμ Μποβαρύ κι αναγνωρίζω στο έργο τον εαυτό μου. Ο Φλωμπέρ γνωρίζει τη γυναίκα καλύτερα από μένα. Δεν υπάρχει λογοτεχνία του φύλου. Κατηγορούμε τους άνδρες σε μια πατριαρχική κοινωνία, ενώ οι μόνοι που βιάζουν τα παιδιά είναι οι μανάδες.
Ντρέπομαι κοιτώντας τα φαντεζί γυναικεία περιοδικά, που ενώ έχουμε 2016 καταλήγουν σε συνταγές και στο πώς θα χάσω 5 κιλά πριν βγω στην παραλία. Έχουμε το δικαίωμα να πούμε «δεν θέλω να χάσω τα κιλά».
Πήγα στο Γέιλ. Ρώτησα τις φοιτήτριες γιατί επέλεξαν το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο. Οι πιο πολλές βρίσκονται στο Γέιλ για ένα καλό γάμο. Εγώ το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα στη ζωή μου ήταν να πάρω δίπλωμα οδήγησης, να είμαι ανεξάρτητη. Είμαι μεγαλύτερη από αυτά τα κορίστια και δεν σκέφτηκα πώς θα κάνω ένα καλό γάμο. Πώς είναι δυνατό ένας σύζυγος να γίνει στόχος ζωής;
Αν είχα κόρη το πρώτο πράγμα που θα της μάθαινα να λέει πριν το «μαμά» και «μπαμπά» θα ήταν «fuck you».
Bλέπω το νέο ιρανικό σινεμά αλλά δεν σχετίζομαι μαζί του. Δεν επιδιώκω ποτέ κάτι επειδή είναι ιρανικό. Το ότι λατρεύω το σινεμά του Φαραντί, δεν έχει σχέση με το ότι είναι ιρανικό, αλλά με το ότι είναι καλό, όπως είναι τα φιλμ των Κοέν.
Μεγάλωσα με το Χόλιγουντ, μισώ την παραδοσιακή ιρανική μουσική, όταν την ακούω θέλω να πεθάνω, άκουγα πάντα δυτική μουσική, αλλά η ανώτερη όλων είναι η κλασική δυτική. Ο Μότσαρτ κι ο Μπαχ δεν μπορούν να συγκριθούν με κανένα! Το ίδιο ισχύει με την ιρανική ποίηση, που είναι η πιο σοφιστικέ όλων και την ελληνική φιλοσοφία, που είναι η σημαντικότερη.
Δεν ξέρω γιατί απ’ όλες τις χώρες οι γονείς μου επέλεξαν να με στείλουν στην Αυστρία. Μαμά, μπάμπα, τι σκεφτήκατε; Μπορεί να μην είναι μέρος για έναν έφηβο, αλλά αν αγαπάς την κλασική μουσική η Βιέννη είναι η καλύτερη πόλη του κόσμου.
Πριν χρόνια είχα ξανάρθει στην Αθήνα για ένα Φεστιβάλ Κόμικς. Όλα ήταν υπέροχα, δεν μας ζήτησαν τίποτα ως αντάλλαγμα της φιλοξενίας. Πηγαίναμε στις 10 το βράδυ στην έκθεση, πίναμε ένα ποτήρι κρασί και μετά βγαίναμε να φάμε. Αυτό συνέβαινε για 5 μέρες.
Για μένα η Αθήνα είναι μια πολύ παράξενη πόλη. Όλοι υπέφεραν από το καυσαέριό της, εκτός από εμένα που προέρχομαι από το Ιράν, το οποίο έχει μεγαλύτερη μόλυνση. Η Αθήνα είναι κάτι μεταξύ της πόλης μου και της Ευρώπης. Έχει αναρχία στην αρχιτεκτονική, είναι πολύ όμορφη.
Όλη η Ευρώπη έχει πάρει από τον ελληνικό πολιτισμό. Πρέπει να πληρώνουν τους Έλληνες οι Ευρωπαίοι ως το τέλος του κόσμου. Το έχει πει και ο Γκοντάρ αυτό, απ’ ότι διαπίστωσα, του οποίου παρεμπιπτόντως οι ταινίες δεν μου αρέσουν.
Όταν θυμώνουν με τους Έλληνες και τους ζορίζουν καπνίζω ελληνικά τσιγάρα. Στέλνω σινιάλα. Την τελευταία φορά αγόρασα 20 κουτιά Sante.