Επτάμισι μόλις λεπτά -με το ρολόι- με την σύζυγο ενός από τους μεγαλύτερους μύθους του 20ου αιώνα, του Χόρχε Λουίς Μπόρχες (1899-1986). Επτάμισι; Ακριβώς! Τι την ρωτάς, όμως, όταν αλλιώς τα’χες υπολογίσει, με εντελώς άλλες ορέξεις φτάνεις στο κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας που διαμένει (ένα μισαωράκι το έχεις δεδομένο), κι η ίδια, η μούσα, σύντροφος και γραμματέας του ποιητή και συγγραφέα-φιλοσόφου, η περίφημη Μαρία Κοδάμα, πρόεδρος επίσης του Διεθνούς Ινστιτούτου Μπόρχες, μια γυναίκα απροσδιορίστου ηλικίας, φοβερά καλομαθημένη -ή, μήπως, κακομαθημένη;- (στο όνομά της, με είχαν προκαταλάβει, οι πρωθυπουργικές πόρτες της υφηλίου ανοίγουν διάπλατα), δυσφορεί ολοφάνερα από τη στιγμή που επιχειρώ να θέσω την πρώτη ερώτηση; Στο μεταξύ, στο θέατρο μπουφώνων που παίζεται, η μεταφράστρια προσπαθεί να με καθοδηγήσει κάνοντας μορφασμούς. Δεν συζητάω πως αντιδρά η Κοδάμα όταν πρέπει να φωτογραφηθεί.
Πώς προσεγγίζεις, λοιπόν, τα μάτια του τυφλού μεγάλου Αργεντίνου συγγραφέα, σε ένα τόσο ασφυκτικό χρονικό διάστημα όταν η ατμόσφαιρα είναι αρνητική; Παίρνω μια βαθιά ανάσα και, χωρίς τις έτοιμες σημειώσεις μου, ξεκινώ με φόρα, αυτοσχεδιάζοντας αμήχανα.
Ηταν κεραυνοβόλος ο έρωτάς σας; Όχι κεραυνοβόλος, η αγάπη ήταν κάτι που εξελίχθηκε στο χρόνο.
Πόσα χρόνια ζήσατε μαζί; Όλη μου τη ζωή, από 16 χρονών μέχρι σήμερα!
Μέχρι σήμερα; Ο Μπόρχες «έφυγε» το ’86, πριν από 30 χρόνια! Είμαι μαζί του και πριν αλλά και από τότε που έφυγε. Όλη τη ζωή μου.
Τι αγαπήσατε περισσότερο σε αυτόν και τι αγάπησε περισσότερο εκείνος σε εσάς; Ήταν βασικό το ότι διασκεδάζαμε όταν ήμασταν μαζί. Ήταν βεβαίως σημαντική και η διάνοιά του.
Η σχέση σας ήταν διανοητική περισσότερο; Η σχέση μου με τον Μπόρχες ήταν η σχέση που έχετε εσείς με το σύζυγό σας. Ήταν μια ανθρώπινη σχέση.
Πώς ήταν ως άνθρωπος; Εξαιρετικός, διασκεδαστικός.
Αν έπρεπε να τον χαρακτηρίσετε με μια μόνο λέξη, ποια θα ήταν; Διασκεδαστικός.
Αδυναμίες, έξεις είχε; Να ταξιδεύει και να διασκεδάζει.
Με ποιο τρόπο διασκέδαζε; Πηγαίναμε στην έρημο, ταξιδεύαμε παντού, με κάθε μέσο, ταξιδέψαμε ακόμα και με αερόστατο. Αναζητούσε τις νέες εμπειρίες, του αρέσανε πολύ οι πρωτόγνωρες εμπειρίες.
Ήθελε να γνωρίσει το άγνωστο; Αν ο Μπόρχες είχε την όρασή του θα ήταν σίγουρα εξερευνητής.
Είχατε γίνει τα μάτια του εσείς; Με κάποιο τρόπο, ναι. Ήμουν τα μάτια του.
Ποιες αισθήσεις του είχαν οξυνθεί χωρίς την όραση; Αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να σας το απαντήσει μόνον ο ίδιος.
Με ποιο τρόπο επηρέασε η τυφλότητα τη γραφή του; Θα έγραφε διαφορετικά αν έβλεπε; Όχι! Θα έγραφε ακριβώς το ίδιο.
Η καθημερινότητά του πώς ήταν; Ήταν κανονική; Σας διαβεβαιώνω, ο Μπόρχες ήταν νορμάλ!
Διαβάζοντάς τον αναρωτιόμουν τι μουσική άκουγε; Ελληνική, Μπαχ, Μπραμς και Μικ Τζάγκερ.
Όταν λέτε ελληνική μουσική, εννοείτε Θεοδωράκη, Χατζιδάκι; Οχι, παραδοσιακές ελληνικές μελωδίες, χωρίς στίχο.
Είχε αγαπημένο φαγητό; Το ρύζι με βούτυρο και τυρί και το γιαπωνέζικο.
Αγαπημένο ποτό; Το νερό.
Γιατί αγαπούσε και υπηρετούσε τη μικρή δαιδαλική φόρμα του διηγήματος; Γιατί πίστευε πως στα μικρά κείμενα φαινόταν η δεξιότητα του συγγραφέα και πως δεν χρειαζόταν να γίνεται ένα βιβλίο μακροσκελές και κουραστικό, με επεξηγήσεις.
Υπάρχουν ποιότητες στο έργο του που δεν απαντώνται σε κανένα άλλο συγγραφέα; Ο Μπόρχες στο διήγημα έκανε επανάσταση.
Επανάσταση; Η επανάσταση του Μπόρχες στην ισπανική λογοτεχνία είναι η ίδια η δομή της γραφής του, η οποία σχετίζεται απόλυτα με την δομή της αγλλικής λογοτεχνίας, άλλαξε εντελώς, δηλαδή, τον τρόπο γραφής της ισπανικής με τη δομή που υϊοθέτησε.
Έγραφε εύκολα; Ποια ήταν η διαδικασία; Ονειρευόταν τα έργα του. Ονειρευόταν την ιδέα το βράδυ, ξυπνώντας έκανε ένα μπάνιο. Εκεί σκεφτόταν αν αξίζει η ιδέα να ασχοληθεί μαζί της και αν πρέπει να μετουσιωθεί σε διήγημα ή σε ποίημα. Όταν αποφάσιζε για αυτά μετά η συγγραφή ήταν μια διαδικασία αρκετά εύκολη.
Έλεγε ότι δεν μπορεί να κοιμηθεί σε ένα δωμάτιο αν δεν είναι γεμάτο με βιβλία. Ποιοι ήταν οι αγαπημένοι του συγγραφείς; Γουίτμαν, Κίπλινγκ, Τζόυς. Κι από φιλοσόφους, οι Έλληνες, οι στοχαστές της Ανατολής κι ο Σοπενάουερ.
Σε ποια χώρα διεθνώς τον διαβάζουν περισσότερο και γίνονται τα βιβλία του best seller; Στη Γαλλία, στις ΗΠΑ και στην Ισπανία.
Τι θυμάστε περισσότερο από το ταξίδι σας το ‘84 στην Αθήνα; Ήταν τρομερά ευτυχισμένος γιατί αισθανόταν «Έλληνας της εξορίας». Έτσι αυτοσυστηνόταν.
Αισθανόταν πολίτης μιας χώρας; Ήταν πολίτης του κόσμου.
Πίστευε στο Θεό; Ήταν αγνωστικιστής. Ο Μπόρχες πίστευε στη λογική και στη μετενσάρκωση.