Κώστας Παπαδάκης: «Η δίκη της Χρυσής Αυγής είναι μια εγγραφή στην ιστορία και η ιστορία δε θα συγχωρήσει τα ίδια λάθη»

Μόνο μια πανδημία έλλειπε από τη δίκη της Χρυσής Αυγής για να επιβραδυνθεί κι άλλο ο ρυθμός διεξαγωγής της, γιγαντώνοντας το αίσθημα αναμονής και την ταλαιπωρία που βιώνουν επιζώντες της ναζιστικής βίας και συγγενείς των θυμάτων.

Η δίκη διακόπηκε εξαιτίας του lockdown και ξεκίνησε πάλι την περασμένη Τετάρτη με μια σιωπηλή κραυγή που ήχησε στην αίθουσα τελετών του Εφετείου «Δεν είναι αθώοι».

Ένα μήνυμα που απευθυνόταν στην εισαγγελέα της έδρας, η οποία με την απαλλακτική για την ηγεσία της ναζιστικής οργάνωσης εισήγηση της ξύπνησε μνήμες από την εποχή της ανοχής στη φασιστική βία αλλά και στο υπόλοιπο δικαστήριο που αναμένεται να βγάλει ετυμηγορία τους επόμενους μήνες. Ήταν μαζί όμως και το απόσταγμα που προέκυψε από την κοπιαστική και σχολαστική διαδικασία πέντε ετών, όπου τα εξεταζόμενα στοιχεία αποκάλυψαν την εγκληματική δράση της Χρυσής Αυγής.

Σημαντικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισαν οι δικηγόροι της Πολιτικής Αγωγής, οι οποίοι τηρώντας απαρέγκλιτα τους κανόνες δεοντολογίας, συνεισφέροντας εθελοντικά στη δίκη αλλά με επιμέλεια και εξονυχιστική εργασία, κατόρθωσαν να εκπροσωπήσουν όχι μόνο τα θύματα αλλά και τα αντιφασιστικό κίνημα. Κορυφαία στιγμή υπήρξε αυτή των αγορεύσεων τους, που θα καταγραφούν ως μνημεία τεκμηρίωσης και νομικά κείμενα ιδιαίτερης ποιότητας. Ένας εξ αυτών, ο δικηγόρος Κώστας Παπαδάκης, του οποίου η αγόρευση μόλις κυκλοφόρησε σε βιβλίο, μιλάει στην Popaganda για τις τρέχουσες εξελίξεις αλλά και τα διακυβεύματα της ιστορικότερης δίκης της μεταπολίτευσης.

Πως επηρέασε η πανδημία το ρυθμό διεξαγωγής της δίκης και πότε αναμένεται η απόφαση; Η δίκη είχε διεξαχθεί τελευταία φορά στις 10 Μαρτίου του 2020 και σήμερα 24 Ιουνίου, δηλαδή τρεισήμισι μήνες μετά ξεκινάει. Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής έχουμε απευθύνει μια ανοιχτή επιστολή με την οποία θέτουμε το ζήτημα της επιτάχυνσης της δίκης για μια ακόμη φορά, της καθημερινής διεξαγωγής της δεδομένου ότι υπολείπονται κάποιες δεκάδες δικασίμων για να ολοκληρωθούν οι αγορεύσεις των συνηγόρων υπεράσπισης, την εξάντληση των χρονικών ορίων για να μη χάνονται οι μέρες και φεύγουμε από τις 12 το μεσημέρι λόγω έλλειψης συντονισμού των συνηγόρων που αγορεύουν. Ζητάμε, επίσης, να μην διακοπεί ξανά ακόμα κι αν έχουμε νέα μέτρα για την πανδημία, καθώς η αίθουσα στην οποία διεξάγεται είναι ασφαλής, είναι πολύ μεγάλη κι επιτρέπει την τήρηση μέτρων ασφαλείας. Υπό τις προϋποθέσεις αυτές, η δίκη είναι εφικτό να τελειώσει μέσα στο 2020.

Αυτή η αργοπορία πως επηρεάζει την αίσθηση απονομής δικαιοσύνης με δεδομένο ότι αυτή διέπεται και από μια σχετική αμεσότητα; Η καθυστέρηση υποβαθμίζει τη δίκη. Δεν είναι η πρώτη φορά που το αντιμετωπίζουμε και έχουμε πάρει πολλές πρωτοβουλίες επιτάχυνσης. Δυστυχώς, η συγκυρία της πανδημίας σε συνδυασμό με κάποια άλλα περιστατικά μετατόπισαν το επίπεδο της δημοσιότητας σε άλλες προτεραιότητες αλλά αυτό δεν πρέπει να σταθεί αιτία να απαξιωθεί η δίκη στη συνείδηση του δημοκρατικού κινήματος και της κοινής γνώμης. Κάτι τέτοιο θα έβαινε προς όφελος των κατηγορούμενων.

Θεωρείς ότι η δίκη υποτιμήθηκε σε επίπεδο δημοσιότητας; Ότι δεν καλύφθηκε επαρκώς; Είναι κοινός τόπος ότι η δίκη διεξήχθη σε συνθήκες υποβαθμισμένης δημοσιότητας, με ένα θεσμικό πλαίσιο που εξακολουθεί να απαγορεύει τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση εάν δε συμφωνούν όλοι οι παράγοντες, να μη καθιστά υποχρεωτική την τήρηση και απομαγνητοφώνηση πρακτικών που θα συνέβαλλε στη δημοσιότητα και να υπάρχουν περιορισμοί στη βιντεοσκόπηση και τη φωτογράφηση των παραγόντων της δίκης. Εξίσου σοβαρός αρνητικός παράγοντας για τη δημοσιότητα ήταν η διεξαγωγή αρκετών συνεδριάσεων στον Κορυδαλλό, ένα μέρος με δυσχέρεια πρόσβασης και για τους δημοσιογράφους και βεβαίως τα περισσότερα μέσα την έθαψαν κυριολεκτικά, γιατί έρχονταν μόνο όταν έπεφτε ξύλο ή συνέβαινε κάτι θεαματικό. Η δημοσιότητα διασώθηκε χάρη στις προσπάθειες του παρατηρητηρίου Golden Dawn Watch, ελαχίστων Μέσων εντύπων και ηλεκτρονικών που έκαναν μια συστηματική καταγραφή. 

Η παρουσία των επιζώντων της ναζιστικής βίας, των συγγενών των θυμάτων, του αντιφασιστικού κινήματος στο ακροατήριο είναι σημαντική; Τη  θεωρώ πολύ σημαντική γιατί πρέπει και η δικαστική εξουσία και οι παράγοντες της δίκης να αισθάνονται την απαίτηση των θυμάτων, την απαίτηση της κοινωνίας και του αντιφασιστικού κινήματος να αποδοθεί δικαιοσύνη και να μην συνεχιστεί η ατιμωρησία που παραδοσιακά χαρακτηρίζει τη φασιστική εγκληματική δράση. Θα πρέπει να σταθώ άλλη μια φορά στην κυρία Μάγδα Φύσσα, που είναι μια συγκλονιστική παρουσία καθ’ όλη τη διάρκεια της δίκης και δεν προσέρχεται μόνο στις συνεδριάσεις που αφορούν στην υπόθεση του γιου της αλλά σε όλες σχεδόν. Είναι η μητέρα του αγώνα μας. Η μάχη του ακροατηρίου έχει κερδηθεί, γιατί οι φασίστες ήρθαν μόνο για να τραμπουκίσουν ή για να χαιρετίσουν ναζιστικά. Αυτή την παρουσία του κόσμου τη θέλαμε και πρέπει να συνεχιστεί μέχρι το τέλος γιατί συμπυκνώνει την πίεση της δημοκρατικής κοινωνίας. θα ήταν πολύ μεγαλύτερη αν η δημοσιότητα της δίκης ήταν μεγαλύτερη.

Και φαντάζομαι για τους επιζώντες, όπως είναι οι Αιγύπτιοι αλιεργάτες η κατάθεση τους απέναντι στους βασανιστές τους ήταν μια πράξη σθένους.Ήταν σπουδαία κίνηση για τους Αιγύπτιους αλλά και πολλούς μάρτυρες κατηγορίας που ήρθαν εδώ, διότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν ονοματεπώνυμο, διεύθυνση και τηλέφωνα, είναι γνωστοί στις τοπικές κοινωνίες. Αν δεν ένιωθαν ότι έχουμε μια πραγματική προστασία από το αντιφασιστικό κίνημα δε θα είχαν την ίδια στάση, που ήταν πολύ βοηθητική στην απόδειξη της ενοχής των κατηγορουμένων.

Η εισήγηση της εισαγγελέως που επί της ουσίας ήταν απαλλακτική για τα στελέχη της ναζιστικής οργάνωσης, σε αιφνιδίασε; Να πω την αλήθεια, δε με εξέπληξε η εισαγγελέας. Η εισήγηση της ήταν το αποκορύφωμα μιας υποτονικής  έως ανύπαρκτης εισαγγελικής παρουσίας στη δίκη, η οποία ούτε εισέφερε στοιχεία, ούτε έφερε μάρτυρες, ούτε έδωσε νομικές μάχες. Το μόνο που έκανε ήταν ενίοτε να αναμασά τα επιχειρήματα των συνηγόρων υπεράσπισης. Συνεπώς δε με εκπλήσσει. Ωστόσο, δεν παύει να είναι μια πρόταση αναντίστοιχη με το αποδεικτικό υλικό και όσα έχουμε παρακολουθήσει στη δίκη, που πιστεύω όμως ότι δε θα επηρεάσει τους δικαστές. Ελπίζω πως θα καταλήξουν στη σωστή απόφαση.

Εκτιμάς ότι αυτή η πρόταση απηχεί την ανοχή ενός τμήματος του δικαστικού σώματος απέναντι στη φασιστική βία; Ένα τμήμα του κρατικού μηχανισμού περιλαμβανομένων δικαστών και εισαγγελέων, ασφαλώς και επιδιώκει να απαλλάξει τη Χρυσή Αυγή, όπως και για πολλά χρόνια παρακολουθούσε χωρίς παρέμβαση την εγκληματική της δραστηριότητα. Δε μπορεί κανείς ειδικά στην Ελλάδα με μια παράδοση ατιμωρησίας 90 χρόνων της φασιστικής εγκληματικής βίας να πιστεύει  ότι αυτοί οι μηχανισμοί εξαλείφθηκαν. Αντίθετα, επιτείνεται η ανάγκη του αγώνα για την καταδίκη τους.

Όταν ανέλαβες αυτή την υπόθεση, περίμενες θα απαιτούσε τόσο χρόνο και δουλειά; Ότι θα αφιέρωνα χρόνο και ενέργεια ήταν προφανές και δεν το προσλαμβάνω καθόλου ως ξόδεμα. Είναι μια εθελοντική προσφορά σε μια κορυφαία υπόθεση προστασίας και υπεράσπισης των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Η έκταση του χρόνου της δίκης, όμως, έχει υπερβεί κάθε πρόβλεψη, πράγμα που οφείλεται στην κακή οργάνωση, στην κωλυσιεργία των συνηγόρων υπεράσπισης και σε διάφορα περιστατικά, τα οποία προκάλεσαν διακοπές. Ήταν βέβαιο ότι η δίκη αυτή λόγω του μεγάλου όγκου των δικογραφιών θα είχε διάρκεια. Είναι ένας αγώνας που δεν περιορίζεται μέσα στα δικαστήρια, γίνεται και έξω, συμμετέχουμε σε εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις. Θα έλεγα ότι η επιβράβευση που έχει εκφραστεί αυτά τα χρόνια από τον κόσμο, τα αντισταθμίζει όλα. Εξαιτίας και της εισαγγελικής εισήγησης έχει αναγνωριστεί η αξία των αγορεύσεων της πολιτικής αγωγής, ως το μόνο νομικό αντίβαρο που μπορεί να ωθήσει το δικαστήριο σε διαφορετική κατεύθυνση. Επιπλέον, κι εγώ και οι συνάδελφοι μου έχουμε την αίσθηση προσφοράς σε μια δίκη, η οποία μας εγγράφει στην ιστορία.

Σε ποια ζητήματα προσπάθησες να επικεντρωθείς στην αγόρευση σου;Έχοντας υπόψη τις υπόλοιπες αγορεύσεις της πολιτικής αγωγής – γιατί εκ των πραγμάτων αναπτύσσουμε συμπληρωματικά τις αγορεύσεις για να μην αλληλεπικαλυπτόμαστε, ούτε να αφήνουμε κενά – είχα την πολυτέλεια να ασχοληθώ εκτενώς με το άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα και την αντίκρουση των ενστάσεων της υπεράσπισης. Στη συνέχεια ασχολήθηκα με την ανάδειξη της συνολικής εικόνας της δράσης της Χρυσής Αυγής όλα αυτά τα χρόνια, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκε με αστυνομική και δικαστική ανοχή, την απομυθοποίηση του αφηγήματος της ότι πρόκειται για μια πολιτική δίωξη με διάτρητο κατηγορητήριο. Απέδειξα αντίθετα ότι στα πραγματικά περιστατικά που γίνονται δεκτά από το παραπεμπτικό βούλευμα περιγράφονται τουλάχιστον 40 κακουργηματικές κατηγορίες εναντίον τους  για τις οποίες δεν έχει ασκηθεί αντίστοιχη δίωξη, ότι δεν ασκηθεί δίωξη με βάση το άρθρο 187 Α περί τρομοκρατικής οργάνωσης και αναλόγως των επιμέρους αξιόποινων πράξεων με επιβαρυντικές περιστάσεις, δεν έχουν αποδοθεί ηθικές αυτουργίες στα στελέχη. Όλα αυτά που επικαλούνται περί συνωμοσίας του συστήματος εναντίον τους δεν ισχύουν. Ευνοήθηκαν  από την κυβέρνηση Σαμαρά με την απροθυμία παρέμβασης στην εγκληματική τους δράση και κατόπιν με την ελλιπή δίωξη. Ενώ η κυβέρνηση Σύριζα με την αναμόρφωση του Ποινικού Κώδικα μείωσε τα ελάχιστα όρια ποινών τους και κατάργησε ή υποβάθμισε μια σειρά από ρατσιστικά αδικήματα. Ολοκλήρωσα την αγόρευση μου, υπενθυμίζοντας  στους δικαστές την περίπτωση του ναζιστικού κόμματος της Γερμανίας που οργανώνοντας τέτοιες δράσεις βρέθηκαν τέσσερα μέλη του κατηγορούμενα το 1931. Η πολιτική αγωγή με πρωτοβουλία των Χανς Λίτεν πέτυχε την κλήτευση του Χίτλερ ως μάρτυρα. Είπε αυτά που ακούσαμε κι εδώ από τον Μιχαλολιάκο ότι το κόμμα του είναι υπέρ της νομιμότητας κλπ. Εκείνο το δικαστήριο έδειξε ευπιστία στα ψέματα του Χίτλερ. Γνωρίζουμε τι συνέβη μετά. Ο δικηγόρος Χανς Λίτεν ήταν από τους πρώτους που συνελλήφθησαν και βασανίστηκαν. Πέθανε το 1938 στο Νταχάου. Η ιστορία δε θα συγχωρήσει το ίδιο λάθος.

Το κατηγορητήριο αποτυπώνει την πραγματικότητα της εγκληματικής δράσης της Χρυσής Αυγής; Το κατηγορητήριο αποτυπώνει ένα μέρος της πραγματικότητας, γιατί υπάρχουν περιστατικά για τα οποία δεν έχουν ασκηθεί διώξεις ή καθόλου ή ανάλογες με τη σοβαρότητα τους. Όσον αφορά στις αποδοθείσες κατηγορίες προφανώς η αποδεικτική διαδικασία τις έχει αποδείξει πλήρως. Είναι απολύτως τεκμηριωμένο ότι η Χρυσή Αυγή είναι μια εγκληματική οργάνωση με δομή, διάρκεια, εγκληματικούς σκοπούς, ιεραρχία , κίνητρα, στρατιωτικοποίηση, εκπαίδευση, επιλογή στόχων. Όλες αυτές οι ενέργειες, οι τρεις που δικάζονται, δεκάδες που συνεξετάζονται και εκατοντάδες που έχουν αναφερθεί δεν αποτελούν μεμονωμένα και ασύνδετα περιστατικά αλλά εγκλήματα που έχουν διαπραχθεί από τη Χρυσή Αυγή στο πλαίσιο της εγκληματικής οργάνωσης.

Οι επεξεργασίες που έγιναν στη δίκη συνέβαλλαν στη μείωση της επίδρασης της Χρυσής Αυγής, έτσι όπως αποκρυσταλλώθηκε στα αποτελέσματα των εκλογών; Εμείς δεν έχουμε την αυταπάτη ότι ο φασισμός αντιμετωπίζεται μόνο με δικαστήρια. Η δίκη δεν είναι ικανός παράγοντας αλλά αναγκαίος. Η αλήθεια είναι ότι από τη στιγμή που τα τάγματα εφόδου συνειδητοποίησαν ότι διακόπτεται η παροχή ασυλίας από τον κρατικό μηχανισμό ανέστειλαν τη δράση τους. Όπως κάθε παρακρατικός μηχανισμός ο οποίος στηρίζει τη συμπεριφορά του στην αίσθηση στήριξης από το κράτος. Ιστορικά στην Ελλάδα αυτό το έχουμε δει δεκαετίες. Η δίκη συνέβαλλε στο να αναδείξει και να αποκαλύψει την εγκληματική της δράση και να απομυθοποιήσει τη δήθεν αντικαθεστωτική της φυσιογνωμία. Διαμορφώθηκαν αρνητικοί συσχετισμοί σε βάρος της που οδήγησαν στην έξοδο της από τη Βουλή και από ότι φαίνεται σε μια τριχοτόμηση. Αυτό δε σημαίνει ότι η δίκη τελείωσε. Ο σκοπός της δίκης είναι η προστασία ελευθεριών και δικαιωμάτων που απειλούνται από αυτή την οργάνωση. Κατά συνέπεια δε θα πρέπει η πολιτική εξέλιξη να καλλιεργήσει μια λογική επιείκειας. Πρέπει να αντιμετωπιστούν όπως τους αναλογεί ποινικά και να τιμωρηθούν.

Οι απολογίες των κατηγορουμένων που συνοψίζονται στο να σώσει ο καθένας τον εαυτό του, ήταν ένα ευκρινές δείγμα της ποιότητας τους και σε πλήρη αντιπαραβολή με το προφίλ της «λεβεντιάς» που προσπαθούσαν να φιλοτεχνήσουν; Οι φασίστες πάντα είχαν την τακτική της επίδειξης ισχύος απέναντι στον κόσμο με σκοπό την τρομοκράτηση του, δεν είχαν την ίδια τακτική απέναντι στις κρατικές αρχές όταν για διάφορους λόγους έπεφταν στη δικαιοδοσία τους. Είναι ανάγλυφο το παράδειγμα Μιχαλολιάκου που την περίοδο της δολοφονίας Φύσσα δήθεν καταδίκαζε και προσπαθούσε να αποπροσανατολίσει, να την αποδώσει σε διαμάχες οπαδών ποδοσφαιρικών ομάδων, να πάρει αποστάσεις και μετά από δυο χρόνια ανέλαβε την πολιτική ευθύνη. Εδώ είδαμε όλους τους δράστες να προσπαθούν να κρυφτούν ο ένας πίσω από τον άλλον ή να ρίξουν την ευθύνη ο ένας στον άλλον. Στην καλύτερη περίπτωση να ψελλίσουν ότι διώκονται πολιτικά, χωρίς ποτέ να έχουν μια στάση συνέπειας που να αναδεικνύει τη λεβεντιά που υπαινίσσονταν. Λέγαμε παλιά στην αριστερά ότι οι δίκες δε λυγίζουν τους αγωνιστές αλλά αυτό αφορά τους αγωνιστές. Όχι τους φασίστες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Η τριχοτόμηση της Χρυσής Αυγής με το Λαγό και τον Κασιδιάρη να ιδρύουν δικά τους μορφώματα, πιστεύεις ότι μπορεί να είναι προσχηματική; Σε όλα τα κείμενα και τις διακηρύξεις των αποχωρησάντων και του πρώτου κύματος και του Κασιδιάρη τώρα, δεν υπάρχει καμία πολιτική διαφοροποίηση, αυτοκριτική ή κριτική στη Χρυσή Αυγή. Εντελώς αόριστα μερικές φορές γίνεται αναφορά σε λάθη χωρίς αυτά να προσδιορίζονται. Όσον αφορά την πρώτη το μόνο συγκεκριμένο σημείο αιχμής είναι η μοιρασιά των χρημάτων του Ευρωβουλευτή, αυτά κατήγγειλε ο Λαγός. Στην περίπτωση του Κασιδιάρη η διαμάχη είναι για την ηγεσία. Αυτό σημαίνει ότι άμα ο Μιχαλολιάκος είχε παραιτηθεί από την ηγεσία, ο Κασιδιάρης θα έμενε στη Χρυσή Αυγή. Δεν υπάρχει καμία ουσιαστική πολιτική διαφορά αυτών των τριών μορφωμάτων. Η προσπάθεια διαφοροποίησης σχετίζεται και με τις επιδιώξεις τους στη δίκη προκειμένου να αποστασιοποιηθούν. Ωστόσο, θεωρώ ότι αν έχουμε μια αθωωτική απόφαση πολύ γρήγορα θα ξεχάσουν αυτά που τους χωρίζουν, θα ενωθούν και θα δράσουν.

Η απόφαση θα βαρύνει για τις εξελίξεις στο χώρο της ακροδεξιάς αλλά και τα μηνύματα που θα εκπέμψει η Πολιτεία; Έχει καθοριστικό βάρος η απόφαση. Μια τυχόν αθώωση δικαιώνει το αφήγημα περί πολιτικής δίωξης και τους δικαιώνει νομικά, πολιτικά και ηθικά. Τους ανοίγει το δρόμο να πάρουν τα 8 εκατομμύρια της κρατικής επιχορήγησης, να ανοίξουν πάλι γραφεία κι από εκεί να εφορμούν για να χτυπούν απεργούς, διαδηλωτές, προσφυγές.  Θα είναι άλλο ένα μήνυμα του κράτους ότι δεν αποδοκιμάζει τη ναζιστική βία. Θα είναι μια τεράστια ήττα που θα οξύνει την κατάσταση στους μαζικούς χώρους και στο δρόμο. Εάν καταδικαστούν δεν είναι ότι θα εκλείψει ο φασισμός μόνο με την απόφαση, θα αποθαρρυνθούν όμως να τραμπουκίζουν και να δολοφονούν. Ο φασισμός θα αποδοκιμαστεί την κοινωνία. Κανένα δικαστήριο δε μπορεί να επιτρέπει και να απαγορεύει ιδεολογίες. Έργο του λαού είναι να απομονώνει τους φασίστες και να τους αφαιρεί τα εύσημα είτε της φιλοπατρίας, είτε της αντίθεσης στο κατεστημένο.

Μια ορθή απόφαση φαντάζομαι θα είναι αυτή που δε θα καταδικάζει μόνο τα χέρια που κρατούσαν το μαχαίρι αλλά το σύνολο της εγκληματικής οργάνωσης; Το κύριο στοιχείο είναι να μην περιοριστούν οι ευθύνες στα εκτελεστικά όργανα, να αναγνωριστεί ότι η χρυσή Αυγή αποτελεί εγκληματική οργάνωση και να καταδικαστούν αυτοί που τη διεύθυναν. Αυτό είναι το κομβικό ζητούμενο της δίκης. Άμα ήταν να συζητάμε μόνο για τον Ρουπακιά ή το χτύπημα στους Αιγύπτιους θα μπορούσαν να γίνουν επιμέρους δίκες και να έχουν λήξει σε πολύ λίγους μήνες αλλά θα έμεναν στο απυρόβλητο οι ποινικές ευθύνες αυτών που δημιούργησαν και καθόρισαν την εγκληματική οργάνωση.

Ο λόγος που αποφάσισες να εκδόσεις σε βιβλίο την αγόρευση σου είναι επειδή πρέπει να μείνουν ντοκουμέντα από μια ιστορική διαδικασία; Έχει αξία να μείνουν ντοκουμέντα. Δε με οδήγησε κανένας συγγραφικός οίστρος  ή οποιαδήποτε προσωπική φιλοδοξία στην έκδοση αλλά οι προτροπές εκατοντάδων ακροατών της άμεσων και έμμεσων ότι πρέπει να βγει βιβλίο. Θεώρησα με δεδομένη την ελλιπή δημοσιότητα ότι τα βιβλία των συνηγόρων έχουν πρώτα από όλα μια τρέχουσα αξία πριν αποκτήσουν ιστορική. Δεν είμαστε παρατηρητές της ιστορίας, είμαστε υποκείμενα της. Περιέχουν μια συνολική επιχειρηματολογία, γεγονότα, στοιχεία. Έχει μια σημασία να κυκλοφορήσουν τώρα που είμαστε στην αναμονή. Το βιβλίο είναι μέσο να ακουστούν έξω αυτά που είπαμε μέσα στο δικαστήριο. Ίσως μετά από κάποια χρόνια να αποκτήσει μια θέση στα ράφια βιβλιοθηκών.

Υπάρχει κάποια στιγμή που ξεχωρίζει στα τεσσεράμισι χρόνια; Ηταν πολλές στιγμές συγκλονιστικές. Δυσκολεύομαι να ξεχωρίσω. Η εξέταση των ψαράδων, οι αναγνωρίσεις ορισμένων μαρτύρων, οι άθλιες επιθέσεις που δέχτηκαν θύματα από τους συνηγόρους υπεράσπισης , οι μάρτυρες του Φυσσα, η μητέρα του Φύσσα, οι καθημερινές νομικές μάχες, οι προσπάθειες που κάναμε μέσα κι έξω από το δικαστήριο για να ενημερώσουμε για τη δίκη. Αναλάβαμε έναν ρόλο της έκφρασης του αντιφασιστικού κινήματος μέσα στα δικαστήρια, δεν περιοριστήκαμε όμως εκεί. Βγήκαμε έξω και η δουλειά μας θα κριθεί από τη δημοκρατική κοινωνία.