Με τον όρο «αποφασιστική στιγμή», ο πρωτοπόρος της φωτογραφίας δρόμου Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν περιγράφει εκείνο το κλάσμα του δευτερολέπτου που η έμπνευση ενός φωτογράφου να πατήσει το πλήκτρο του κλείστρου αιχμαλωτίζει μια ξεχωριστή στιγμή από αυτό που εξελίσσεται μπροστά του. Μια τέτοια αποφασιστική στιγμή έζησε και αποτύπωσε με το φακό του ο Έλληνας φωτογράφος Κωνσταντίνος Σοφικίτης το προηγούμενο Φθινόπωρο, όταν στη διάρκεια παρέλασης για το Halloween στη Νέα Υόρκη, ξεπρόβαλλε μπροστά του ο… Τζόκερ. Μια στιγμή, μια φωτογραφία που ήταν αρκετή για να χαρίσει μετά από μερικούς μήνες στον Κωνσταντίνο τη διάκριση για την καλύτερη φωτογραφία δρόμου στον παγκόσμιο διαγωνισμό Sony World Photography Awards.
Τον Κωνσταντίνο τον συναντήσαμε πριν λίγες ημέρες στο Λονδίνο, στο πλαίσιο της απονομής των βραβείων. Και είχαμε αρκετά πράγματα να πούμε… Για τη διάκριση, τη φωτογραφία δρόμου, τις φωτογραφικές ιστορίες που του αρέσει να δημιουργεί αλλά και τη φωτογραφία γάμου, αν και ο όρος είναι αρκετά παρεξηγημένος, σύμφωνα με τον ίδιο.
Ευχαριστούμε τον συνάδελφο Φανούρη Δρακάκη για το περιεχόμενο και τις φωτογραφίες.
Ο Κωνσταντίνος Σοφικίτης
Πως προέκυψε η φωτογραφία με τον Τζόκερ; Δεν έγινε κάτι ιδιαίτερο. Εκείνες τις ημέρες ήμουν στη Νέα Υόρκη στο πλαίσιο μιας προσωπικής μου φωτογραφικής δουλειάς για την προεκλογική περίοδο στην Αμερική. Τη συγκεκριμένη ημέρα γινόταν και η παρέλαση για το Halloween, που στο μυαλό μου τη συγκεκριμένη περίοδο συνδεόταν με το προεκλογική κλίμα. Λίγο πριν αποφασίσω να σταματήσω τη φωτογράφιση, εμφανίστηκε ο Τζόκερ στο πλήθος. Ήταν μια στιγμή που διήρκεσε 3, 4 δευτερόλεπτα, σήκωσα τη μηχανή και τράβηξα τη φωτογραφία.
Μερικούς μήνες μετά ήρθε αυτή η διάκριση στα SWPA 2017. Πως αισθάνεσαι και τι πιστεύεις ότι σου έχει προσφέρει; Ανεξάρτητα από την τεράστια γνωστοποίηση και του έργου και του ονόματός μου, που σίγουρα έχει πολύ μεγάλη σημασία, είναι ότι μου δείχνει ότι βρίσκομαι σε ένα καλό δρόμο σ’ αυτό που κάνω, ειδικότερα για τη φωτογραφία δρόμου, μια κατηγορία που πάντα με γοήτευε. Πριν από τα SWPA είχαν προηγηθεί συμμετοχές μου και σε άλλους διαγωνισμούς, όπως π.χ. ένας του πρακτορείου Magnum, όπου είχα μια μικρότερη διάκριση. Η σημαντική διάκρισή μου σ’ αυτό το διαγωνισμό μου δείχνει θα έλεγα ότι αυτό που κάνω έχει μια δυναμική, ιδιαίτερα σε μια κατηγορία φωτογραφίας που πάντα με γοήτευε.
Προφανώς και δεν εφησυχάζω, πιστεύω ότι έχω πολύ δρόμο μπροστά μου που πρέπει να διανύσω. Είναι σπουδαία σαν διάκριση αλλά σαφώς δεν μπορεί να χαρακτηρίσει συνολικά τη δουλειά που έχω παράσχει μέχρι τώρα. Γι’ αυτό θα χρειαστεί πολύ περισσότερο έργο. Όμως η διάκριση ήρθε να με τσιγκλήσει και να μου δώσει ένα ακόμα κίνητρο να κάνω περισσότερα πράγματα στο μέλλον.
«Μετά την άρση του εμπάργκο και τον θάνατο του φυσικού ηγέτη της Κούβας. Σε ψαροκάικο που μεταφέρει κόσμο σε κοντινό νησί». Τρινιδάδ, Κούβα, Ιανουάριος 2017
Πότε αποφάσισες να ασχοληθείς με τη φωτογραφία; Επαγγελματικά αρχίζω να το σκέφτομαι το 2011. Αυτό δε σημαίνει ότι τότε αρχίζω να φωτογραφίζω. Άλλωστε είχα πάρα πολλά φωτογραφικά ερεθίσματα από πολύ μικρός λόγω του πατέρα μου και μετέπειτα του αδερφού μου, οι οποίοι είναι επίσης επαγγελματίες φωτογράφοι. Το γεγονός αυτό μου πρόσφερε και την πολυτέλεια ενός πολύ καλού εξοπλισμού που προϋπήρχε επίσης μέσα στην οικογένειά μου.
Η επαγγελματική μου σχέση ξεκινάει περισσότερο από την ανάγκη να μείνω στην Ελλάδα, καθώς όλα όσα είχα κάνει μέχρι εκείνη τη στιγμή ακαδημαϊκά και επαγγελματικά δεν μπορούσαν να σταθούν στο εργασιακό περιβάλλον στην Ελλάδα. Είχα πάρει τη συνειδητή απόφαση να μείνω στην Ελλάδα αλλά και να προχωρήσω επαγγελματικά πάνω στις περιβαλλοντικές οικονομικές μελέτες που είχα σπουδάσει. Όμως πολύ γρήγορα, μέσα σε ενάμισι περίπου μήνα, στην προσπάθειά μου να βρω δουλειά στην Ελλάδα, αναίρεσα τα 6 χρόνια σπουδών. Το είχα φανταστεί εντελώς διαφορετικά.
«Στα Μπαρμπέιντος που για πολλούς θεωρείται ο παράδεισος του σερφ, το συγκεκριμένο σπορ ήρθε κάπου το 1970 από έναν θρύλο του είδους που οι ντόπιοι τον φωνάζουν snake. Αν περιπλανηθείς στα χωριά και τις μπιραρίες της μη τουριστικής πλευράς του νησιού οι πιθανότητες να τον συναντήσεις είναι μεγάλες. Κάπως έτσι και εγώ γνώρισα αυτόν τον τύπο. Φωτογραφίζοντας ένα απόγευμα, ήρθε και με κέρασε μπύρα. Στην συγκεκριμένη φωτογραφία είναι ο ίδιος με έναν νεότερο εκκολαπτόμενο σέρφερ που του δίνει συμβουλές». Καραϊβική, Μπαρμπέιντος, Νοέμβριος 2015.
Υπήρξε κάποιο σημείο που θεωρείς ότι έγινε αυτό το «κλικ» της αλλαγής που συνηθίζουμε να λέμε; Στην Αγγλία, όπου σπούδασα, είχα φτιάξει μια συμβουλευτική εταιρεία και είχα υπογράψει ένα πολύμηνο συμβόλαιο με μια άλλη εταιρεία. Ωστόσο, κάτι πήγε στραβά και μου πρότειναν να κάνουμε μια παύση της συνεργασίας για μερικούς μήνες με λιγότερες απολαβές. Τότε αποφάσισα να κλείσω τη συμβουλευτική, παίρνοντας μια αποζημίωση για το συμβόλαιο που έσπασε και έφυγα για 5 μήνες στη Λατινική Αμερική για εθελοντισμό, καθότι είχα ελεύθερο χρόνο εκείνη την περίοδο. Αυτό το ταξίδι αποτελεί και το σημείο μετάβασής μου, στο οποίο αρχίζω να σκέφτομαι πραγματικά πως θέλω να προχωρήσω επαγγελματικά στη ζωή μου. Ήθελα και αυτό ισχύει μέχρι και σήμερα να ασχοληθώ με κάτι που θα μου δίνει την πολυτέλεια του χρόνου, κάτι που η επαγγελματική καριέρα που είχα επιλέξει μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν μου το έδινε.
Όταν επέστρεψα πίσω από το ταξίδι αυτή η ανάγκη έγινε ακόμα πιο έντονη. Να συνδυάσω το χρόνο με τα ταξίδια, που είναι επίσης μια πολύ μεγάλη αδυναμία μου και κατ’ επέκταση την ελευθερία που σου δίνει ένα ελεύθερο επάγγελμα.
«Σχετικά με αυτή την εικόνα, δεν μπορώ να σου πω αν τεχνικά είναι άρτια, είναι όμως μια εικόνα που αντικατοπτρίζει την παράδοση και την ενδεχομένως την κουλτούρα ενός ολόκληρου λαού. Ένα από τα πράγματα που μου προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στο Βιετνάμ είναι η θέση της γυναίκας μέσα στην κοινωνία. Η αίσθηση μου είναι είναι ότι σε όλες τις χώρες του κόσμου η γυναίκα είναι η κινητήριος δύναμη τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και μέσα στην κοινωνία. Στο Βιετνάμ όπως δυστυχώς και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου η θέση της γυναίκας είναι κατώτερη του άνδρα. Αναρωτιέμαι ωστόσο πώς είναι δυνατόν παρατηρώντας κάποιος αυτή την φωτογραφία που είναι μια συνηθισμένη εικόνα συνεχίζει να πιστεύει το ίδιο. Αυτή εικόνα καθρεφτίζει την δύναμη ενός κοριτσιού και τις δυσανάλογες ευθύνες χωρίς κανένα αντίκρυσμα που έχει μια γυναίκα στο Βιετνάμ. Η φωτογραφία τραβήχτηκε κατά την διάρκεια μια μεγάλης πεζοπορίας μου στο Βόρειο Βιετνάμ. Σε ένα χωρίο που βρίσκεται στις παρυφές των Ιμαλαΐων». Μπακ Χα, Βιετνάμ, Απρίλιος 2016
Ποια ήταν τα πρώτα σου βήματα; Το ξεκίνημά μου επαγγελματικά με τη φωτογραφία γίνεται στις αρχές του 2011 όταν και αρχίζω να βοηθάω τον αδερφό μου Πέτρο. Ο Πέτρος ασχολείται με την ταξιδιωτική φωτογράφιση και είναι επίσης και ο άνθρωπος που μου έδωσε μια εντελώς διαφορετική εικόνα για τη φωτογραφία γάμου, την οποία εγώ την είχα εντελώς παρεξηγημένη στο μυαλό μου.
Δηλαδή; Η φωτογραφία γάμου απαιτεί 100% μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, αφού αποτελεί για τους δύο αυτούς ανθρώπους μια πολύ σημαντική στιγμή στη ζωή τους και μέσα από τις εικόνες που θα τους προσφέρεις θα τους δώσεις την ευκαιρία να ζήσουν ξανά και ξανά αυτή τη μέρα. Ταυτόχρονα, απαιτεί πλήθος γνώσεων από διαφορετικά είδη φωτογραφίας, πορτρέτου, φωτορεπορτάζ, τοπίου, κ.α. μέσα σε απρόβλεπτες, πολλές φορές, συνθήκες, σε ένα αυστηρό χρονικό πλαίσιο, χωρίς περιθώριο λάθους. Όλα τα παραπάνω δημιουργούν μια σημαντική πρόκληση για το φωτογράφο.
«Κοντά στη Σάντα Κλάρα. Σημάδια απενοχοποίησης της αμερικάνικης κουλτούρας». Σάντα Κλάρα, Κούβα, Ιανουάριος 2017
Ταυτόχρονα με τη φωτογραφία γάμου ασχολείσαι και με την ταξιδιωτική. Πως συνδυάζονται αυτά τα δύο είδη; Ο χρόνος μου μοιράζεται σε δύο περιόδους. Στη φωτογράφιση γάμου, που στην Ελλάδα είναι μια περίοδος που κρατάει στο μέγιστο πέντε μήνες, Μάιο με Οκτώβριο και η οποία αποτελεί και τη βασική πηγή εισοδήματος και στα ταξίδια που επιλέγω να κάνω τους υπόλοιπους μήνες για τα προσωπικά μου project.
Πως επιλέγεις τα ταξίδια σου; Μπορεί να είναι από απλή περιέργεια, μπορεί από κάτι που έχω διαβάσει, όμως ως επί το πλείστ0ν όταν το επιλέγω το κάνω για την ιστορική σημασία του ταξιδιού, όπως π.χ. οι προηγούμενες εκλογές στην Αμερική, το οποίο τελικά μου χάρισε και τη φωτογραφία που βραβεύτηκε.
Από την άλλη πλευρά μπορεί να σχετίζονται με πολιτισμούς και κουλτούρες που είτε τείνουν να χαθούν είτε εγώ προσωπικά δεν θα έχω πολλές φορές την ευκαιρία να τους επισκεφθώ. Ωστόσο, στα ταξίδια μου σ’ αυτούς τους προορισμούς, που κυρίως αφορούν υποβαθμισμένες περιοχές, έχω μια βασική αρχή. Ποτέ μα ποτέ σ’ αυτές τις περιοχές δεν κυνηγάω να αποτυπώσω με το φακό μου τη δυστυχία. Αντιθέτως, προσπαθώ να αποτυπώσω είτε την περηφάνια είτε τη σοφία που έχουν τέτοιοι λαοί, παρόλο που πολλές φορές αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να ζουν μέσα στα όρια της εξαθλίωσης. Θέλω, μέσω της φωτογραφική μου μηχανής να αναδείξω αυτήν την πλευρά των ανθρώπων, τη δύναμη που έχουν παρά τις δυσάρεστες καταστάσεις που ζουν. Είναι κάτι που μπορείς να το δεις στο βλέμμα, στην κίνησή τους, στον τρόπο ζωής τους και είναι κάτι που με συναρπάζει.
«Εικόνα από το ιατρείο του νησιού στο πλαίσιο της δράσης της Axion Hellas σε Μεγανήσι-Κάλαμο-Καστός τον περασμένο Μάρτιο, που δραστηριοποιείται στην προληπτική ιατρική περίθαλψη και έργα υποδομών σε απομονωμένα και αποκομμένα μέρη της Ελλάδας». Μεγανήσι, Ελλάδα, Μάρτιος 2017
Άρα ο παράγοντας άνθρωπος κυριαρχεί στη φωτογραφία σου; Ναι, κυρίως μέσα στο περιβάλλον στο οποίο ζει και υπάρχει καθημερινά. Στον προσωπικό τους χώρο, στο χώρο εργασίας, στη γειτονιά τους, στη συνύπαρξη με άλλους. Όποτε συναντάω μια τέτοια εικόνα και η ανάγνωσής της από την πλευρά μου θα μπορούσε να παραλληλιστεί με την ανάγνωση ενός κεφαλαίου σε ένα βιβλίο. Οπότε προσπαθώ να κάνω το ίδιο με τις δικές μου εικόνες.
Η Ελλάδα, ως αγορά, αφήνει το περιθώριο για την καλλιτεχνική φωτογραφία; Δυστυχώς η φωτογραφία, είτε η εμπορική είτε η καλλιτεχνική, όπως και αρκετά ακόμα πράγματα, είναι απαξιωμένη στην Ελλάδα ή τουλάχιστον έχει πολύ περιορισμένο κοινό, τουλάχιστον σε σχέση με ό,τι συμβαίνει στο εξωτερικό. Αυτή η δυσκολία αποτέλεσε μια ευκαιρία για εμένα, ένα προσωπικό κίνητρο, για να ψαχτώ και να απευθυνθώ σε άλλες αγορές στο εξωτερικό και να προωθήσω τη δουλειά μου. Είχαμε προσπαθήσει νωρίτερα με τον αδερφό μου να προωθήσουμε τη δουλειά μας μέσω εκθέσεων στην Ελλάδα αλλά διαπιστώσαμε ότι το ενδιαφέρον του κοινού ήταν πολύ περιορισμένο. Τα σημάδια μας έδειξαν ότι έπρεπε να απευθυνθούμε σε άλλες αγορές, κάτι που ξεκινήσαμε να κάνουμε από το 2014. Υπήρχε και η επιρροή από τον πατέρα μου, ο οποίος είχε κάνει στο παρελθόν εκθέσεις στο εξωτερικό, οπότε σαν ερέθισμα η κουλτούρα της έκθεσης, της δημιουργίας μιας φωτογραφικής ενότητας και η πώλησή της υπήρχε στο οικογενειακό περιβάλλον μας.
«Μια εικόνα που καθρεφτίζει της “κρυμμένες ιστορίες” των κατοίκων της Νέας Υόρκης». Νέα Υόρκη, Δεκέμβριος 2015
Θα το πρότεινες σε άλλους νέους Έλληνες φωτογράφους; Νιώθω ότι το μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι ως άνθρωποι είτε απογοητευόμαστε πολύ εύκολα αν κάτι δεν πάει καλά αλλά και ότι υπερ-ενθουσιαζόμαστε όταν έχουμε μια διάκριση. Αυτό ισχύει και στο χώρο της φωτογραφίας. Αν ένας φωτογράφος κάνει μια έκθεση και δεν πουλήσει κάποιο έργο νιώθει άχρηστος, αν πετύχει κάποια διάκριση νιώθει σπουδαίος. Ούτε το ένα ισχύει, ούτε το άλλο για εμένα. Δυστυχώς επειδή η ελληνική αγορά δεν σου προσφέρει τη δυνατότητα να προχωρήσεις πολύ στο καλλιτεχνικό κομμάτι οι περισσότεροι φωτογράφοι, παρά το γεγονός ότι έχουν πολύ ωραίες δουλειές, απογοητεύονται.
Το ελεύθερο επάγγελμα και ειδικότερα αυτό του φωτογράφου απαιτεί πολύ μεγάλη αυτοπεποίθηση. Όχι βεβαίως να έχεις μεγαλύτερη εικόνα για τον εαυτό σου από αυτήν που είναι πραγματικά. Αλλά να νιώθεις ότι αυτό που κάνεις είναι σημαντικό και να το εκτιμάς. Αυτό θα πρέπει να είναι το προσωπικό σου κίνητρο, εκείνο που θα σε κάνει να κυνηγάς για να βρίσκεις επιλογές για τη δουλειά σου.
Κατά την διάρκεια της παρέλασης του Halloween. Η φωτογραφία που διακρίθηκε στον διαγωνισμό της Sony. Νέα Υόρκη, Οκτώβριος 2016 | © Constantinos Sofikitis, Winner, Open Competition, Street Photography + Winner, Greece National Award, 2017 Sony World Photography Awards
Δεν μπορεί να αποτελεί κριτήριο για τη δουλειά σου πόσους followers έχεις στα social media. Ξαφνικά κάποια φίλτρα για την ποιότητα της δουλειάς μας έχουν γίνει υπερ-απλουστευμένα. Αν προσπαθήσεις να μαζέψεις στο μυαλό σου όλα τα καλά και τα άσχημα τότε αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο επανεκκίνησης. Να απευθυνθείς σε νέες αγορές, σε έναν κόσμο στον οποίο ναι μπορεί να είσαι πολύ μικρότερο ψάρι αλλά μπορείς να βρεις το δρόμο σου. Είτε μέσω ενός διαγωνισμού, όπως αυτός των Sony World Photography Awards είτε μέσω των εκθέσεων. Και με τα σύγχρονα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα αυτό μπορεί να γίνει πιο εύκολα από αυτό που ενδεχομένως να έχουμε στο μυαλό μας και μας αποτρέπει από το να κάνουμε το πρώτο αποφασιστικό βήμα.
Ειδικότερα για τους διαγωνισμούς, συμμετέχοντας σε ένα διαγωνισμό, όπως τα SWPA, ανεξάρτητα από το αν θα διακριθείς ή από το επίπεδο της διάκρισής σου, αποκτάς καλύτερη εικόνα για το επίπεδό σου