Ο Irvine Welsh δεν εγκατέλειψε το κτίριο. Τελειώνοντας το Skagboys (εκδόσεις ΟΞΥ) είσαι απολύτως σίγουρος γι’ αυτό. Η underground μούσα που έδειχνε να τον αποχωρίζεται σταδιακά από το δεύτερο μισό των ‘00s κι έπειτα, όταν μετακόμισε στις ΗΠΑ και μπλέχθηκε όλο και πιο πολύ με το σινεμά και τις υπόλοιπες – παράλληλες της συγγραφικής – δραστηριότητές του, επέστρεψε. Κινείται ακόμα δεξιοτεχνικά στο περιθώριο και δεν έχει μαλακώσει καθόλου, το οπλο του είναι πάντα γεμάτο και το χιούμορ του ενοχλητικά καυστικό. Για λίγο, οι σπονδυλωτές ιστορίες και τα αστυνομικά δράματα επί αμερικάνικου εδάφους μένουν στην άκρη και το σκηνικό γίνεται απόλυτα γνώριμο. Λιθ, Εδιμβούργο, αρχές της δεκαετίας του ’80, η παρουσία της Θάτσερ απολύτως σιδηρά να εξαϋλώνει την εργατική τάξη και οι αγαπημένοι ήρωες Ρέντον, Αρρωστάκι, Σπαντ και σια να εξελίσσονται σε skagboys. Σε πρεζάκια, δηλαδή.
Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ο Welsh έχοντας καθαρίσει από τις δικές του περιπέτειες με την ηρωίνη εμφανίστηκε στον εκδοτικό οίκο Secker & Warburg με το υλικό που έμελλε να τον κάνει σούπερ σταρ είχε πάνω από 1000 σελίδες γεμάτες με το λογοτεχνικό bing bang που λεγόταν Trainspotting. Στη δύσκολη διαδικασία της επιμέλειας, αποφασίστηκε να κοπεί το μεγαλύτερο κομμάτι των early ‘80s που έδειχνε πως οι ηρωες πέφτουν στην εξάρτηση. Μπορεί δέκα χρόνια μετά να ήρθε το Porno (το sequel της ιστορίας που τους βρίσκει σαραντάρηδες πια να ξανασμίγουν απρόθυμα προσπαθώντας να γυρίσουν μια πορνοταινία), όμως ο Welsh ποτέ δεν έβγαλε από το μυαλό του την ιδέα να λουστράρει το αρχικό υλικό και να το κυκλοφορήσει. Ίσως γιατί τελικά είναι το πιο αυτοβιογραφικό κομμάτι της τριλογίας. Και σίγουρα το πιο σκληρό, χωρίς την αχτίδα φωτός του “choose life” ή τον κωμικό μανδύα του Porno. Εδώ, ο μηδενισμός, σήμα κατατεθέν του Welsh, είναι διαλυτικός, περιγράφοντας μια πολύ σκληρή περίοδο για τη νεότερη βρετανική (και όχι μόνο) κοινωνία.
«Είναι οι επιλογές που κάναμε στα ‘80s που μας οδήγησαν εδώ», λέει στη συνέντευξη που ακολουθεί, προσπαθώντας να συνδέσει τις απαντήσεις που μοιάζουν να έχουν κάποια κοινή αφετηρία. Στις επόμενες 1200 λέξεις, μετά από 2-3 αποτυχημένες απόπειρες στο παρελθόν, συναντώ επιτέλους τον λογοτεχνικό ήρωά μου. Εμένα με βασάνισαν πολύ οι ερωτήσεις (και οι άλλες τόσες που δεν του έκανα), εκείνος με απαράμιλλη ευγένεια κι αποτελεσματικότητα τις απάντησε το ίδιο απόγευμα που τις έλαβε…
Ξέρεις, όταν το Trainspotting παίχθηκε στους ελληνικούς κινηματογράφους το 1996, είχε γίνει αρκετός θόρυβος τόσο στον τύπο όσο κι έξω από τα σινεμά που συγκεντρώνονταν φανατικοί Χριστιανοί, πάσης φύσεως συντηρητικοί και οι συνήθεις φονταμενταλιστές ύποπτοι αυτών των περιπτώσεων. Κατηγορούσαν την ταινία, χωρίς φυσικά να την έχουν δει (και χωρίς να έχουν διαβάσει το βιβλίο), ότι δόξαζε τα ναρκωτικά κι έπαιζαν το κλασικό χαρτί του ηθικού πανικού. Ανάλογη κριτική σου είχε ασκηθεί κι αλλού. 20 χρόνια μετά, το Skagboys μπορεί να προκαλέσει ανάλογες αντιδράσεις; Είμαστε πιο συντηρητικοί ή πιο προοδευτικοί; Δύσκολο να πεις, δε νομίζω ότι τα έχουμε ξεπεράσει και τόσο όλα αυτά, τώρα οι κυβερνήσεις απλά επιτρέπουν στους συγγραφείς να αυτολογοκρίνονται ξέροντας ότι το μερίδιο αγοράς είναι πάντα ευάλωτο όταν δημοσιεύεις αιχμηρό υλικό. Το ρίσκο, συνεπώς, που παίρνει κανείς είναι λιγότερο. Πιστεύω ότι οι καιροί που ζούμε είναι αναμφίβολα συντηρητικοί, όμως ο συντηρητισμός είναι διαφορετικού τύπου σε σχέση με παλιότερα. Ο παλιός βασιζόταν στην «ηθικότητα», ενώ ο νέος δεν έχει απολύτως κανένα ηθικό κέντρο. Άρα, για να απαντήσω στην ερώτησή σου, τα πράγματα είναι και καλύτερα και χειρότερα, εξαρτάται πως το βλέπεις.
Το Trainspotting ήταν, είναι και θα είναι μια γεννήτρια μετρητών. Πουλάει ακόμα βιβλία, t–shirts, CDs με το σάουντρακ, πόστερ, κούπες και λοιπά memorabilia. Αυτή η συνθήκη έπαιξε καθόλου ρόλο στην απόφασή σου να κυκλοφορήσεις τόσο το Porno όσο και το Skagboys; Δε νομίζω ότι μπορείς να γράψεις κάτι καλό και χρήσιμο με το μάτι στο ταμείο. Οι χαρακτήρες είναι σαν εργαλεία, διαλέγεις τα καλύτερα για την ιστορία που θες να διηγηθείς. Από την στιγμή, βέβαια, που ολοκληρώνεται η συγγραφή, αρχίζει ένα άλλο έργο. Γίνεσαι μέρος μια ομάδας που προωθεί και πουλά το βιβλίο, αναζητώντας όλο και περισσότερους αναγνώστες και δεν είναι και πολύ έξυπνο να παριστάνεις ότι κάνεις κάτι άλλο.
Για κάποιον που λάτρεψε τους ήρωες στο Trainspotting και το Porno, τι άλλο υπάρχει να ανακαλύψει στο prequel; Νιώθεις ότι διηγείσαι αντίστροφα την ιστορία της βρετανικής κοινωνίας των τελευταίων 30+ χρόνων ή είναι μια πολύ φιλόδοξη δήλωση αυτή; Εγώ απλά ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για τα ‘80s που ήταν μια πολύ καθοριστική δεκαετία για τη Μεγάλη Βρετανία. Είναι η δεκαετία που μας έφτασε στη θέση που είμαστε σήμερα με την κυριαρχία μια νεοφιλελεύθερης, διακρατικής ελίτ που απομυζά τη ζωή από κάθε κοινότητα. Είναι οι επιλογές που κάναμε στα ‘80s που μας οδήγησαν εδώ.
Για σένα πώς ήταν να επισκέπτεσαι ξανά αυτήν την δύσκολη περίοδο (που αντιμετώπισες κι εσύ το πρόβλημα της εξάρτησης από την ηρωίνη), αλλά από μια πιο μεσοαστική, «μπουρζουά» αν θες, οπτική; Συν το γεγονός ότι διανύεις πια την έκτη δεκαετία της ζωής σου, είναι επίπονο να ξαναζείς τη νιότη σου; Δεν το σκέφτομαι καθόλου έτσι. «Πληροφορείς» ως συγγραφέας την ιστορία σου με φέτες κανονικής ζωής, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορείς να την αφήσεις να εξελιχθεί σε βιογραφία ή έστω να τρακάρει με βιογραφικά στοιχεία.
Προφανώς το έχεις απαντήσει άπειρες φορές, αλλά η σκιά της Θάτσερ πλανάται πάνω από τα Skagboys. Τι ένιωσες πέρυσι τον Απρίλη που πέθανε; Την θεωρείς υπεύθυνη για τη μοίρα των ηρώων της ιστορίας σου; Νομίζω ότι το άσβεστο μίσος για την Θάτσερ βασιζόταν σε κάτι παραπάνω από την οικονομική πολιτική της ή το γεγονός ότι ήταν μια γυναίκα μόνη σε έναν κόσμο αντρών. Είχε κυρίως να κάνει με την σκληρότητα και την αδιαφορία της. Πιστεύω ότι ο κόσμος ένιωθε υποσυνείδητα ότι ήταν ικανή να προστατεύσει ή να συνωμοτήσει ακόμα και υπέρ κατά συρροή παιδόφιλων. Φυσικά, δεν το λέω τυχαία, αναφέρομαι στις πρόσφατες συνεχείς αποκαλύψεις του βρετανικού τύπου για το κύκλωμα παιδεραστίας που δρούσε εν γνώση της και στο οποίο ήταν ανακατεμένοι και υπουργοί της.
Εγώ απλά ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για τα ‘80s που ήταν μια πολύ καθοριστική δεκαετία για τη Μεγάλη Βρετανία. Είναι η δεκαετία που μας έφτασε στη θέση που είμαστε σήμερα με την κυριαρχία μια νεοφιλελεύθερης, διακρατικής ελίτ που απομυζά τη ζωή από κάθε κοινότητα.
Πάντως, η Ελλάδα υφίσταται την ίδια νεοφιλελεύθερη επίθεση πολιτικών που εκμεταλλεύονται την κρίση και προσπαθούν να εφαρμόσουν τη θατσερική φιλοσοφία, ας πούμε στο (μη) κοινωνικό κράτος. Κρίνοντας από τη βρετανική εμπειρία, πιστεύεις ότι η ήττα της κοινωνίας, σε βάθος χρόνου, είναι αναπόφευκτη; Έχει ένα πλεονέκτημα η Ελλάδα και αυτό είναι το γεγονός ότι η δική της περίπτωση εντάσσεται στην παγκόσμια μάχη ενάντια σε αυτήν την υπερεθνική απαξιωμένη ελίτ που έλεγα και πριν. Έχω την εντύπωση ότι, σε αυτό το πεδίο, αυτήν την στιγμή συμβαίνει μια μεγάλη μετάβαση της παγκόσμιας συνείδησης. Όλο και περισσότερος κόσμος καταλαβαίνει με ποιους έχει να κάνει.
Από την άλλη, είναι μερικές φορές που σκέφτομαι «ΟΚ, η μάγισσα ήταν διαβολική, αλλά οι Βρετανοί δεν τα κατάφεραν και πολύ καλά στο μέλλον, τώρα είναι αποκομμένοι από την Ευρώπη και ευάλωτοι στη ρητορική π.χ. του εθνικιστικού UKIP». Ποια είναι η γνώμη σου, με δεδομένο κιόλας ότι είσαι υπέρ της Ανεξαρτησίας της Σκωτίας; Νομίζω ότι οι διαμαρτυρίες των δεξιών στην Ευρώπη προέρχονται από την παλιά ιδέα του ιμπεριαλισμού ή/και την πεποίθηση της απώλειας μιας (φανταστικής) χρυσής εποχής. Θα είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε πώς θα ανασυνταχθούν και τι νέες συμμαχίες θα σχηματίσουν οι άγγλοι πολιτικοί όταν η Σκωτία αφήσει το Ηνωμένο Βασίλειο.
Δε δίνω δεκάρα για το πώς θα αντιλαμβάνονται το έργο μου όταν την κάνω. Αλλά πριν την κάνω, δε θέλω να αφήσω μισές δουλειές.
Πιστεύεις ότι ο ηδονισμός (στο πλαίσιο του οποίου συμβαίνει και η περιστασιακή χρήση ναρκωτικών) είναι πολιτική πράξη; Ας πούμε, οι ήρωες σου, που πρωταγωνιστούν κιόλας σε αυτήν την φοβερή μάχη αστυνομίας και διαδηλωτών ανθρακωρύχων στην εναρκτήρια σκηνή του Skagboys, πέφτουν στην πρέζα και μερικά χρόνια μετά στο Trainspotting περνάνε στην ευδαιμονία της σκηνής του acid house/ecstasy. Αυτό τι είναι; Φυσική εξέλιξη ή χαλάρωση της πολιτικής συνείδησης; Κάθε εποχή έχει τα δικά της επαναστατικά γνωρίσματα. Το acid house γέννησε έναν πολύ καταπιεστικό νόμο που απαγόρευε τα πάρτι, αμέσως μετά τα ιστορικά raves στο Μπλακμπερν και στο Κάστλμορτον που είχαν τις περισσότερες συλλήψεις που έχουν γίνει ποτέ σε καιρό ειρήνης στη Μεγάλη Βρετανία. Το punk, ας πούμε, δε συνάντησε ποτέ τέτοιου είδους αντίδραση καταστολής από το κράτος. Αλλά είναι λάθος να περιμένουμε από τη νεανική κουλτούρα και τα καλλιτεχνικά κινήματα να αντικαταστήσουν από μόνα τους την πολιτική πράξη. Δεν έχουν φτιαχτεί γι’ αυτό.
Είχες πει κάποτε «αν τα ναρκωτικά δε μας έκαναν έστω για λίγο να περνάμε καλά, δε θα μπαίναμε στον κόπο να τα πάρουμε». Είναι αυτή η διαπίστωση το απαραίτητο πρώτο βήμα για μια αποτελεσματική πολιτική κατά των ναρκωτικών; Με είχαν κριτικάρει σκληρά γι’ αυτό, κι όμως τώρα είναι κάτι που θεωρείται δεδομένο στις καμπάνιες ενημέρωσης περί ναρκωτικών που τρέχουν στη Μεγάλη Βρετανία.
Σε άλλη παλιότερη συνέντευξή σου έλεγες, με αφορμή το Skagboys, ότι δε θα ήθελες να αφήσεις κάτι μισογραμμένο που θα εξέδιδαν μετά το θάνατό σου, χωρίς φυσικά να έχεις επίβλεψη κι έλεγχο. Σε απασχολεί η καλλιτεχνική υστεροφημία σου; Δε δίνω δεκάρα για το πώς θα αντιλαμβάνονται το έργο μου όταν την κάνω. Αλλά πριν την κάνω, δε θέλω να αφήσω μισές δουλειές.
Είναι λάθος να περιμένουμε από τη νεανική κουλτούρα και τα καλλιτεχνικά κινήματα να αντικαταστήσουν από μόνα τους την πολιτική πράξη. Δεν έχουν φτιαχτεί γι’ αυτό.
Είναι καθόλου ενοχλητικοί, εν έτει 2014. οι κλισέ χαρακτηρισμοί που σου έχουν αποδοθεί, όπως «δαφνοστεφής ποιητής της χημικής γενιάς»; Ούτε αστείοι, ούτε ενοχλητικοί είναι. Απλά δεν είναι τίποτα.
Ζεις εδώ και χρόνια στις ΗΠΑ. Ποια είναι η μεγαλύτερη διαφορά σε σχέση με τη Μεγάλη Βρετανία και την Ευρώπη γενικότερα; Είναι πολύ διαφορετική η αίσθηση του χιούμορ. Πολλοί Αμερικάνοι δε γελάνε καν, απλά λένε για κάτι “that’s funny”. Καταλαβαίνουν περισσότερο την ειρωνεία, αλλά όχι ως τρόπο ζωής, περισσότερο την αντιλαμβάνονται σαν μια διανοοουμενίστικη κατασκευή. Και βέβαια, τα σπορ είναι πολύ διαφορετικά.
Σε άφησαν ικανοποιημένο οι κινηματογραφικές μεταφορές του Filth και του Ecstasy; Πάντα μένεις ικανοποιημένος όταν μια ανεξάρτητη ταινία γίνεται πραγματικότητα και φτάνει στις αίθουσες. Είναι τόσο σπάνιο πια.
Είχες έρθει πριν μια δεκαετία περίπου στην Ελλάδα για την παρουσίαση του Porno. Θυμάσαι τίποτα από τότε; Μπορώ να θυμηθώ σίγουρα ότι δεν είχε συμπέσει η παρουσία μου με την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, ότι μόλις είχε τελειώσει το μετρό και ότι γνώρισα μερικούς πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους σε μπαρ και κλαμπ, ως συνήθως (σ.σ. μάλλον δεν τα θυμάται και πολύ καλά, αλλά όπως και να ‘χει ένας τρίτος ρόλος στο Skagboys είναι ο έλληνας Αντρέας, ξενοδόχος στο Λονδίνο που κάνει βρώμικες δουλειές παρέα με το Αρρωστάκι)
Τα βιβλία του Irvine Welsh κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΟΞΥ που μόλις κυκλοφόρησαν και μια επετειακή επανέκδοση του Trainspotting (σε νέα μετάφραση του Θάνου Καραγιαννόπουλου)
