«Όσο υπάρχει ο Νετανιάχου, δεν υπάρχει ελπίδα για κανέναν. Αυτός ο άνθρωπος είναι εγκληματίας, πρέπει να δικαστεί και να οδηγηθεί στη φυλακή για τη γενοκτονία που διαπράττει. Με ρωτάτε ποιο θα είναι το μέλλον του πολέμου στη Γάζα. Όταν έχεις να κάνεις με αυτόν τον άνδρα, δεν υπάρχει ελπίδα για το κράτος του Ισραήλ, δεν υπάρχει ελπίδα για τον παλαιστινιακό λαό να αποκτήσει χώρα, δεν υπάρχει ελπίδα ούτε για τον Λίβανο, ούτε για τους Ευρωπαίους, ούτε καν για τους Αμερικανούς», υποστηρίζει, μιλώντας στην Popaganda, ο διεθνώς καταξιωμένος λιβανέζος πρωτοποριακός σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός και εικαστικός Ραμπί Μρουέ (Rabih Mroué), συνιδρυτής του Beirut Art Center (BAC) και αναπληρωτής διευθυντής στο Münchner Kammerspiele του Μονάχου, που φέρνει στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου (Πειραιώς 260) απόψε και αύριο (17 και 18 Ιουνίου) την παράστασή του, «Looking for a Missing Employee/ Ένας υπάλληλος αγνοείται».
Για ακόμη μια φορά, ο Μρουέ μετουσιώνει σε θεατρικό γεγονός ένα αληθινό πολιτικό συμβάν, με τις ιδιότητες του δραματουργού και του σκηνοθέτη: την εξαφάνιση ενός δημοσίου υπαλλήλου του Υπουργείου Οικονομικών του Λιβάνου, στη Βηρυτό, που συντάραξε τη γενέτειρά του το 1996. Δύο μήνες μετά την εξαφάνισή του, βρέθηκε η σορός του. Η είδηση έγινε πρωτοσέλιδο στον λιβανέζικο Τύπο.
Έχοντας πρώτη ύλη αποκόμματα λιβανέζικων εφημερίδων, με αποκαλύψεις για περιπτώσεις κυβερνητικής διαφθοράς, εικασίες για τα λεφτά που χάθηκαν, το προφίλ και τα αίτια της εξαφάνισης του υπαλλήλου, τα οποία συνέλεγε ο σκηνοθέτης και δραματουργός της παράστασης για δεκαετίες μεθοδικά, τίθεται επί σκηνής το πλαίσιο της υπόθεσης. Δεν βγαίνει ετυμηγορία. «Το συμπέρασμα πρέπει να βγει από το κοινό. Το θέατρο είναι μια δίκη, ένα δικαστήριο όπου οι πολίτες μαζεύονται για να συζητήσουν, χωρίς την ετυμηγορία του δικαστή. Στόχος είναι ο διάλογος», υποστηρίζει ο Μρουέ.
Καταρχάς, επειδή η υπόθεση της εξαφάνισης ενός δημοσίου υπαλλήλου του Υπουργείου Οικονομικών του Λιβάνου στη Βηρυτό έγινε το 1996, θυμίστε μας το πολιτικό context την περίοδο αυτή στη χώρα. Υπήρχε ο Χαρίρι.
Ο πατέρας. Ναι. Ο Ραφίκ Χαρίρι. Ήταν η περίοδος με τη συριακή… παρουσία στον Λίβανο, που μπορείτε να ονομάσετε, όπως θέλετε. Ήλεγχε τα πάντα στον Λίβανο, το καθεστώς του Χαφέζ αλ ‘Ασαντ, πατέρα του Μπασάρ αλ Άσαντ. Φαινομενικά, τη δεκαετία του 1960 η χώρα πήγαινε καλά, είχε βγει από τον πόλεμο, αλλά υπήρχαν παράλληλα δύο, αντίθετα μεταξύ τους, εν εξελίξει πρότζεκτ. Το ένα, ήταν η νεοφιλελεύθερη γραμμή, που ήθελε ειρήνη και προσπαθούσε να ανοικοδομήσει τη χώρα μετατρέποντάς τη σε τουριστικό προορισμό για τις χώρες του Κόλπου, γραμμή που εκπροσωπείτο από τον Χαρίρι, ο οποίος ήταν και επιχειρηματίας. Και υπήρχε και το πρόγραμμα της αντίστασης, της Χεσμπολάχ και των Ιρανών, που ήθελε τη χώρα σε διένεξη με το Ισραήλ.
Το καθεστώς Άσαντ με ποιους εκ των δύο είχε στενότερες σχέσεις; Προσπαθούσε να ελέγξει και τους δύο παράγοντες. Έτσι πορεύτηκαν μέχρι τη δολοφονία του Χαρίρι, το 2005.
Η συγκεκριμένη εξαφάνιση, την οποία διαπραγματεύεστε στην παράσταση, είναι αληθινό γεγονός, συνέβη όντως το ’66 στο υπουργείο Οικονομικών του Λιβάνου; Ήταν κάτι το αναπάντεχο ή υπήρχε υπόβαθρο, σκάνδαλα κ.ο.κ.; Ο υπάλληλος εξαφανίστηκε και κατηγορήθηκε ότι καταχράστηκε χρήματα του υπουργείου. Αλλά βαθμηδόν προέκυψε ότι είναι μια πολύ μεγάλη και πολύ σύνθετη υπόθεση. Πολλοί πολιτικοί ήταν αναμεμειγμένοι.
Ο υπάλληλος ήταν όντως εμπλεκόμενος στο οικονομικό σκάνδαλο ή του το φόρτωσαν; Αυτό το ερώτημα θέτουμε και στην παράσταση. Δεν ξέρουμε. Διάβασα τα δημοσιεύματα στις εφημερίδες και σαν τον ντετέκτιβ προσπαθώ να εξάγω ένα συμπέρασμα χωρίς να κατηγορώ κάποιον συγκεκριμένα. Προσπαθώ να κατανοήσω τους μηχανισμούς εξουσίας, τις αθέατες όψεις της προπαγάνδας και της πολιτικής διαφθοράς. Πώς λειτουργούσαν τα πράγματα τότε.
Σκηνή από την παράσταση του Λιβανέζου Ραμπί Μρούε, «Looking for a Missing Employee / Ένας υπάλληλος αγνοείται» στην Πειραιώς 260.
Ο Λίβανος είχε χρήματα εκείνη την περίοδο; Είχε χρήματα, ήταν εν εξελίξει το κατασκευαστικό πρότζεκτ του Χαρίρι, ειδικά στη Βηρυτό, με μεγάλες επενδύσεις Αράβων, ειδικά από τον Κόλπο. Υπήρχε πολύ χρήμα πραγματικά στο Λίβανο. Και ο Χαρίρι είχε πολύ ευρείες διεθνείς επαφές με πολιτικούς. Ήταν businessman.
Τι θέλετε να προκαλέσετε από τη σκηνή με την ιστορία του δημοσίου υπαλλήλου, μια σελίδα από την πολιτική ιστορία της χώρας σας; Πώς διαχειρίζεστε μια σεκάνς της πολιτικής ιστορίας του Λιβάνου δραματουργικά; Θέτετε μόνο ερωτήματα; Επιχειρούμε να δούμε πώς αυτή η υπόθεση εξαφάνισης δούλεψε στα media και πώς τα media δεν χειραγωγούν απλώς το κοινό, αλλά χειραγωγούνται κι αυτά από πολιτικούς και την εξουσία. Πώς, δηλαδή, όλοι χειραγωγούν τους πάντες. Να κατανοήσουμε, ει δυνατόν, πώς λειτουργούν τα πράγματα. Εμείς, ως αναγνώστες ή ως πολίτες, να κατανοήσουμε τι συμβαίνει, χωρίς να καταγγέλλουμε «μας χειραγωγούν». Είναι ζήτημα κατανόησης. Σε κάθε άρθρο, μικρό ή μεγάλο, στην ειδησεογραφία, υπάρχει κάτι που κανείς μπορεί να «αρπάξει» που θα τον βοηθήσει στην κατανόηση των γεγονότων. Ακόμη κι αν είναι ψέμα.
Η Χεσμπολάχ, που υπήρξε ο δεύτερος πόλος παραγωγής πολιτικής στον Λίβανο, είναι διαρκώς στην ειδησεογραφία λόγω του «μετώπου» χαμηλής έντασης για την ώρα με το Ισραήλ. Πώς είναι η κατάσταση εντός του Λιβάνου, από την ώρα που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γάζα; Ο Λίβανος υποφέρει καταρχάς από πολύ σοβαρή κρίση εδώ και χρόνια. Δεν ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου. Ταλανίζεται από οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2019 και το 2020, οπότε το τραπεζικό σύστημα σε συμμαχία με το πολιτικό κατεστημένο καταλήστεψε όλα τα αποταμιευμένα λεφτά του λιβανέζικου λαού, φτωχοποιώντας τον. Δεν είχε κανένας πια πρόσβαση στα χρήματά του.
Συνέπεσε με την έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού. Η έκρηξη κατέστρεψε το λιμάνι της Βηρυτού. Επομένως, υπήρχε βαθιά κρίση πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στη Γάζα. Και η Χεσμπολάχ, από τότε που αποσύρθηκε ο συριακός στρατός από τον Λίβανο και ο Χαρίρι δολοφονήθηκε, ανέλαβε την ηγεσία του Λιβάνου. Και ήλεγχε σχεδόν τα πάντα στη χώρα.
Αυτό δεν ισχύει και σήμερα; Ναι. Είναι η αιτία πίσω από το γιατί στον Λίβανο εδώ και δύο χρόνια δεν έχουμε ούτε κυβέρνηση, ούτε πρόεδρο. Η Χεσμπολάχ θέλει να επιβάλλει τον δικό της πρόεδρο. Πρέπει να συμφωνήσουμε μαζί της, διαφορετικά, λέει, θα μείνουμε χωρίς κυβέρνηση και πρόεδρο. Επομένως, η χώρα οδηγείται από την Χεσμπολάχ εδώ και πολλά χρόνια. Ήδη, το 1990, υπήρξε η συμφωνία των Σύριων και του Ιράν, στην οποία η Χεσμπολάχ έτυχε ειδικής μεταχείρισης σε σχέση με την επόμενη ημέρα στο Λίβανο. Όλα τα πολιτικά κόμματα στο τέλος του πολέμου, το 1990, παρέδωσαν τον οπλισμό τους στο κράτος. Εκτός από τη Χεσμπολάχ. Δηλώνοντας υπεύθυνη για την αντίσταση στον Νότιο Λίβανο κατά του Ισραήλ. Τότε ακόμη, βεβαίως, το Ισραήλ είχε υπό την κατοχή του τον Νότιο Λίβανο. Ως χώρα, υποφέρουμε από το συριακό καθεστώς, τη Χεσμπολάχ και τη συνενοχή όλου του κόσμου, ιδίως των ΗΠΑ. Όλοι έχουν κέρδη από αυτή τη συνενοχή. Οι δε Ευρωπαίοι είναι εντελώς αδύναμοι και απόντες. Προσπαθούν να παίζουν πάντα έναν ρόλο σε αυτό το παιχνίδι και αντί να κάνουν καλό, κάνουν κακό, τελικά. Ιδίως, η Γαλλία. Όχι ο γαλλικός λαός. Η γαλλική κυβέρνηση.
Η κατάσταση στον Λίβανο επιδεινώθηκε μετά την έναρξη του πολέμου στη Γάζα; Δεν απαντήσατε. Ναι. Η Χεσμπολάχ θέλει να υποστηρίξει τη Χαμάς. Η απόφαση πάρθηκε μονομερώς και αποκλειστικά από τη Χεσμπολάχ, σύροντας τη χώρα στον πόλεμο. Και μέχρι αυτή την ώρα, δεν ξέρουμε αν θα «εκραγεί» πραγματικά και το μέτωπο στον νότιο Λίβανο. Όμως υπάρχει πόλεμος έως και σήμερα στον Λίβανο. Δεν είναι αστείο. Άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και σπίτια έχουν καταστραφεί. Υπάρχουν καθημερινά, από τις 7 Οκτωβρίου, ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές και στον Λίβανο.
Τι προβλέπετε; Και οι δυο πλευρές αποφεύγουν να συμφωνήσουν στην πολυδιαφημιζόμενη συμφωνία κατάπαυσης πυρός του Μπάιντεν. Ο πόλεμος μπορεί αν συνεχιστεί επ’ αόριστον; Με ρωτάτε σαν να είμαι πολιτικός και να γνωρίζω.
Έχετε εμπειρία των πολέμων και του χάους στην περιοχή. Μετά την απώλεια τόσων αμάχων στη Γάζα, θα υπάρξει τουλάχιστον στο τέλος του τούνελ φως, θα δημιουργηθεί παλαιστινιακό κράτος; Δεν ξέρω. Όσο υπάρχει ο Νετανιάχου, αυτός ο εγκληματίας, δεν υπάρχει ελπίδα για κανέναν. Ούτε για το Ισραήλ, ούτε για την Παλαιστίνη, ούτε για κανέναν σε όλο τον κόσμο. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να δικαστεί και να οδηγηθεί στη φυλακή για τη γενοκτονία που διαπράττει. Δεν είναι αστείο. Με ρωτάτε ποιο θα είναι το μέλλον του πολέμου. Όταν έχεις να κάνεις με αυτόν τον άνδρα, δεν υπάρχει ελπίδα για το κράτος του Ισραήλ, δεν υπάρχει για τον παλαιστινιακό λαό να αποκτήσει χώρα, δεν υπάρχει ελπίδα ούτε για τον Λίβανο, ούτε για τους Ευρωπαίους, ούτε καν για τους Αμερικανούς. Δυστυχώς, είναι εγκληματίας α’ βαθμού.
Σε ένα τόσο χαοτικό, δυσχερές πλαίσιο, πιστεύετε ότι η τέχνη πρέπει να παίξει έναν ρόλο; Ποιον; Αυτός είναι ο λόγος που κι εσείς διαπραγματεύεστε στη δουλειά σας ένα πολιτικό συμβάν που κλόνισε τη χώρα σας; Ο ρόλος που μπορεί να παίξει η τέχνη είναι να επιβραδύνει τα πράγματα και να δημιουργήσει έναν χώρο για συζήτηση και διάλογο. Να κάνει τον κόσμο να σκεφτεί. Να κατεβάσει τους ρυθμούς, να επιβραδύνει, για να καθίσει να σκεφτεί και να συζητήσει. Αυτός είναι ο τρόπος που αντιλαμβάνομαι την τέχνη. Δεν ξέρω αν επιτυγχάνουμε, αλλά αυτό προσπαθούμε. Έτσι αντιλαμβανόμαστε το θέατρο και την τέχνη. Είναι ο ορισμός του θεάτρου από τους αρχαίους Έλληνες. Θέατρο είναι μια δίκη, ένα δικαστήριο όπου οι πολίτες μαζεύονται για να συζητήσουν χωρίς την ετυμηγορία του δικαστή. Είναι σαν το debate μεταξύ της Αντιγόνης και του Κρέοντα, που τελειώνει χωρίς να εξάγεται ένα συμπέρασμα. Το συμπέρασμα πρέπει να βγει από το κοινό. Ο στόχος όμως είναι ο διάλογος. Ελπίζω και η παράστασή μας να καλέσει το κοινό σε διάλογο στην Αθήνα.