«Όλη αυτή η συζήτηση για το αν μπορεί να συνδέεται ένας σεισμός 4,5 Ρίχτερ στην Ελλάδα με ένα σεισμό στην Τουρκία και το κλίμα φόβου που καλλιεργείται από ένα 4,5 στην Χαλκιδική είναι δεν είναι απλώς έωλα, αλλά και επικίνδυνα και αποπροσανατολιστικά», μας λέει σε όλους τους τόνους ο Κώστας Παπαζάχος, καθηγητής Σεισμολογίας και Διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του ΑΠΘ.
«Βάσει ποιων στοιχείων θα γίνει αύριο ένα 6,5άρι στην Ελλάδα λόγω του 7,8 στην Τουρκία; Επιπλέον, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία μετακίνηση της Τουρκίας 3 μέτρα προς την Ελλάδα. Σε τοπικό επίπεδο μόνο υπάρχει μετακίνηση του ρήγματος. Δεν έχει έρθει η Κωνσταντινούπολη 3 μέτρα προς την Ελλάδα. Αλίμονο, δηλαδή. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ανοησία που έχει ειπωθεί! Αν είχε συμβεί κάτι ανάλογο θα είχε τέτοια ενέργεια που θα είχε σκοτώσει του πάντες, σε όλη την περιοχή, και θα γινόμασταν μάρτυρες ενός κατακλυσμιαίου γεγονότος. Σε τοπικό επίπεδο το ρήγμα μπορεί να μετακινείται, ωστόσο σε απόσταση 5-10-20 χιλιομέτρων αυτή η μετακίνηση έχει σβήσει. Δεν γίνεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη μιας πλάκας. Επομένως, τι σχέση μπορεί να έχει ένα τεσσεράμισι που έγινε σήμερα στην Ελλάδα, ή αυτό που γίνεται κάθε 3-4 μήνες στον ελληνικό χώρο, με έναν σεισμό ο οποίος είναι 7,8 στην Τουρκία και γιατί να έχει σχέση και ποιος το λέει αυτό; Ποιος; Σε δημοσιεύματα έχει βγει ότι κάποιος Ολλανδός συνάδελφος τον προέβλεψε τον σεισμό στην Τουρκία κι ότι έγινε και χειρομαντεία και ότι ρίξανε και ταρώ! Δεν υπάρχει καμία επιστημονική βάση. Δεν έχουν κανένα λόγο ύπαρξης αυτά τα δημοσιεύματα και δεν εξυπηρετούν τίποτα, πέρα από το να μας αποπροσανατολίζουν», προσθέτει ο έγκυρος σεισμολόγος, επισημαίνοντας ότι αλλού πρεπει να στρέφουμε στη χώρα μας το βλέμμα: στο κενό που υπάρχει στην επάρκεια και τον αντισεισμικό οπλισμό των οικοδομών μας: «Δεκάδες κατασκευές που έχουν φτιαχτεί παράνομα, παράτυπα, χωρίς αντισεισμική προστασία, αυθαίρετα που νομιμοποιούνται, κτήρια στα οποία γίνονται επεμβάσεις παράνομα κι αυθαίρετα έχουμε δει να οδηγούνται στην κατάρρευση. Αυτά τα θέματα είναι πολύ σοβαρά, και συνήθως οι περισσότερες κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο τα βάζουν κάτω από το χαλί. Και αποκαλύπτονται όταν γίνεται ένας ισχυρός σεισμός. Όπως συνέβη τώρα στην Τουρκία. Με τα τραγικά αποτελέσματα που είδαμε».
Ο σεισμός στην Τουρκία είχε 400 φορές την ενέργεια που είχε ο σεισμός της Αθήνας το 1999.
Κ. Παπαζάχο, καταρχάς, γιατί θρηνούμε τόσα πολλά θύματα στην Τουρκία και τη Συρία; Φταίει ο σεισμός, είναι τα κτήρια; Τα αίτια είναι αφενός ο σεισμός, που είναι τεράστιος, αφετέρου το πολύ χαμηλό επίπεδο των κατασκευών στους τόπους που συνέβη. Ο σεισμός είχε 400 φορές την ενέργεια που είχε ο σεισμός της Αθήνας το 1999 ή του Αρκαλοχωρίου που έγινε πέρσι. 400 φορές. Είναι τεράστιος σεισμός. Το ρήγμα που έχει σπάσει είναι πάνω από 150 χιλιόμετρα.
Αυτό τι ακριβώς σημαίνει; 150 χιλιόμετρα είναι η απόσταση που έχει η Λαμία από την Αθήνα. Φανταστείτε ένα ρήγμα που σπάει από την Αθήνα μέχρι την Λαμία σε ευθεία γραμμή και το οποίο 100 χιλιόμετρα παραπέρα, δηλαδή στην Λάρισα, προκαλεί σε ένα άλλο ρήγμα, ένα 7,6. Αντιλαμβανόμαστε τι θα είχε συμβεί στον ελληνικό χώρο; Θα είχε ισοπεδωθεί η περιοχή από την Αθήνα μέχρι την Λαμία. Και θα είχαμε κι άλλα παρακλάδια, 6,5άρια στη Θεσσαλονίκη, στην Καστοριά, στην Κοζάνη, στο Μεσολόγγι και στην Τρίπολη. Αυτή είναι η κλίμακα της περιοχής για την οποία μιλάμε. Ο κόσμος δεν συνειδητοποιεί ότι η περιοχή η οποία έχει ενεργοποιηθεί είναι 300 χιλιόμετρα. Σε ευθεία γραμμή είναι η απόσταση Αθήνα-Θεσσαλονίκη. Άρα σε μια τέτοια κλίμακα έχει αναστατωθεί μια περιοχή. Μιλάμε, επομένως, για τεράστια περιοχή.
Είναι λάθος να υποθέσουμε ότι η Ελλάδα δεν θα είχε θρηνήσει τόσα θύματα, γιατί έχει πιο γερές, αντισεισμικές οικοδομές; Με το 5,9 στην Αθήνα είχαμε αρκετά θύματα. Με 400 φορές μεγαλύτερο σεισμό πόσα θύματα θα μετρούσαμε;
Μας ανησυχούν περισσότερο οι περιοχές χαμηλής σεισμικότητας, γιατί οι κάτοικοι δεν έχουν σαφή αντίληψη του σεισμικού κινδύνου και νομίζουν ότι «χαμηλής σεισμικότητας», σημαίνει «αντισεισμική».
Το ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας, που προκάλεσε τον φονικό σημερινό σεισμό, ήταν ήδη γνωστό; Είναι πολύ γνωστό. Είναι ένα τεράστιο ρήγμα 1.000 χιλιομέτρων, που σε ιστορικούς χρόνους έχει δώσει κατ’ επανάληψη παρόμοιους σεισμούς, σε όλο του το μήκος. Το 1939 στο Ερζιντζάν της Ανατολικής Τουρκίας είχε 33 χιλιάδες νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες τραυματίες, δίνοντας σεισμό 7,8 Ρίχτερ, ο οποίος έγινε περίπου 300-400 χιλιόμετρα προς τα βορειοανατολικά του σημερινού σεισμού. Το 1822, λίγο πιο νοτιοδυτικά, στην περιοχή του Αλέπο, σεισμός γύρω στο 7,5 Ρίχτερ, είχε περίπου 40.000 νεκρούς. Ανάλογα γεγονότα στο συγκεκριμένο ρήγμα έχουν γίνει κατ’ επανάληψη και τον προηγούμενο και τον προ-προηγούμενο αιώνα.
Με ποια συχνότητα; Συμβαίνουν ανά 100 χρόνια στη συγκεκριμένη περιοχή, κάποιες φορές πιο συχνά. Τον 19ο αιώνα είχαμε και το 1822 το Αλέπο και το 1872 τον σεισμό του Αμίκ.
Ένας νέος σεισμός τι επιφέρει στο υπάρχον ρήγμα; Το ρήγμα δεν επηρεάζεται. Γεννάει τους σεισμούς. Εξάλλου, δεν γίνονται στο ίδιο ρήγμα αυτοί οι σεισμοί. Γίνονται σε διαφορετικά ρήγματα. Ο ένας σεισμός στα 100 χιλιόμετρα επηρεάζει ένα διαφορετικό ρήγμα. Γίνονται σε διαφορετικά ρήγματα, τα οποία ενεργοποιούνται και δίνουν τις συγκεκριμένες σεισμικές δονήσεις. Άρα μιλάμε για ρωγμές μέσα στη γη, οι οποίες σπάνε η μία μετά την άλλη.
Ρωγμές που παραμένουν ενεργές. Ναι. Είναι ρήγματα που συνεχίζουν και παραμένουν ενεργά σε προοπτική εκατομμυρίων ετών. Δεν έχουμε ακόμα τελειώσει επομένως με το συγκεκριμένο ρήγμα στην Τουρκία. Είναι πάρα πάρα πολύ νωρίς. Μπορεί να έχουμε δραστηριοποίηση και σε άλλα σημεία του ρήγματος, να έχουμε κι άλλους μετασεισμούς. Είναι πάρα πολύ νωρίς για να βγουν συμπεράσματα για τη συμπεριφορά του. Πρέπει να περιμένουμε για να δούμε πώς θα κριθεί η σεισμικότητα στην περιοχή. Η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή θα συνεχιστεί για πολύ μεγάλο διάστημα.
Λόγω των ρηγμάτων στην περιοχή, γράφτηκε, η αραβική τεκτονική πλάκα προχωρά προς τον Βορρά. Μετακινήθηκε όντως 3 μέτρα; Με ποιες συνέπειες; Αυτό είναι γνωστό εδώ και δεκάδες χρόνια. Η αραβική πλάκα κινείται προς τον Βορρά, η πλάκα της Ανατολίας προς εμάς. Οι πλάκες γενικώς κινούνται. Κι εξαιτίας αυτών των κινήσεων, μερικά εκατοστά κάθε χρόνο, συσσωρεύονται δυνάμεις που απελευθερώνονται με σεισμούς. Είναι μια αργή διαδικασία που όμως έχει ακραίες στιγμιαίες εκτονώσεις, που είναι οι σεισμοί.
Έχει γραφτεί για την πλάκα της Ανατολίας ότι είναι «η πλάκα που διαμελίζει την Τουρκία». Αυτό είναι ορθό; Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Είναι σαν μια πέτρα να σπρώχνει μια άλλη και κατά μήκος του ρήγματος να έχουμε από τη σύγκρουση αυτή τη γένεση των σεισμών. Δεν υπάρχει κανένας διαμελισμός της Τουρκίας στην πραγματικότητα. Υπάρχει μια έντονη παραμόρφωση κατά μήκος της επαφής, που δημιουργεί όλα αυτά τα ρήγματα της περιοχής.
Τα κύρια ρήγματα της Τουρκίας είναι της Βόρειας και της Ανατολικής Ανατολίας; Είναι οι δύο μεγαλύτερες σεισμογενείς ζώνες. Υπάρχουν και δευτερεύοντα ρήγματα, αλλά τα δυο κυριότερα είναι αυτό στο βόρειο τμήμα της και αυτό στο νοτιοανατολικό.
Ποιο επηρεάζει την Ελλάδα; Το ρήγμα της βορείου Ανατολίας. Φτάνει μέχρι την Ελλάδα και τερματίζει στις Βόρειες Σποράδες. Είναι ρήγμα που συνεχίζει στον ελληνικό χώρο. Περνά μέσα από τη θάλασσα του Μαρμαρά, μέσα από τη χερσόνησο της Καλλίπολης και νότια της Σαμοθράκης, βόρεια από τη Λήμνο, μετά συνεχίζει νότια από το Άγιο Όρος και τερματίζει στις Βόρειες Σποράδες. Πεθαίνει, εντός εισαγωγικών, στις Βόρειες Σποράδες.
Το έχουμε ζήσει και στην Ελλάδα. Δεκάδες κατασκευές που έχουν φτιαχτεί παράνομα, παράτυπα, χωρίς αντισεισμική προστασία, αυθαίρετα που νομιμοποιούνται… Αυτά τα θέματα είναι πολύ σοβαρά.. Και αποκαλύπτονται όταν γίνεται ένας ισχυρός σεισμός. Όπως συνέβη τώρα στην Τουρκία.
Επειδή η Ελλάδα είναι στη ζώνη «εκτόνωσης» γλιτώνει τα υψηλά ρίχτερ της τουρκικής επικράτειας; Σε περίπτωση που γίνει ένας αντίστοιχος 7,8 ρίχτερ σεισμός στην Ελλάδα, θα έχει ακριβώς την ίδια ένταση. Το πλεονέκτημα είναι μόνο ότι ο θαλάσσιος χώρος σου δημιουργεί μια ασφάλεια για την κοντινή περιοχή. Όταν όμως τυχαίνει η σεισμική δόνηση να γίνει κοντά σε ένα νησί, μπορεί να προκαλέσει και πολύ μεγάλες βλάβες, όπως έχει γίνει και στο παρελθόν. Καταστροφικοί σεισμοί στην περιοχή των Βορείων Σποράδων, στην Αλόννησο, στην Λήμνο, έχουν γίνει κατ’ επανάληψη, ακριβώς επειδή περνά από εκεί αυτό το πολύ μεγάλο ρήγμα.
Μπορεί να προβλεφθεί σεισμός σαν τον φονικό σε Τουρκία-Συρία; Μπορεί να υπάρχει μέθοδος πρόβλεψης των σεισμών ασφαλής η οποία διαφεύγει από την προσοχή της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας; Η απάντηση είναι: δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους σεισμούς. Επομένως, αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να περιορίσουμε τις επιπτώσεις τους.
Πώς; Τι θα συμβουλεύατε την τουρκική κυβέρνηση εν προκειμένω, καθώς η σεισμική δραστηριότητα αναμένεται να συνεχιστεί στις πληγείσες περιοχές; Δεν θα συμβούλευα κάτι την τουρκική κυβέρνηση. Η τουρκική κυβέρνηση ξέρει τι πρέπει να κάνει. Το θέμα είναι αν μπορεί να το κάνει. Μπορούν και η Τουρκία και η Συρία σε περιοχές που μαστίζονται από τη φτώχεια, τον πόλεμο, τη διαφθορά και άλλους παράγοντες, να επιβάλουν και να διασφαλίσουν το πλαίσιο ότι θα χτίζονται επαρκείς αντισεισμικές κατασκευές; Είναι άλλο πράγμα το σχεδιάζουμε, κι άλλο το χτίζονται στην πράξη. Το έχουμε ζήσει και στην Ελλάδα. Δεκάδες κατασκευές που έχουν φτιαχτεί παράνομα, παράτυπα, χωρίς αντισεισμική προστασία, αυθαίρετα που νομιμοποιούνται, κτήρια στα οποία γίνονται επεμβάσεις παράνομα κι αυθαίρετα έχουμε δει να οδηγούνται στην κατάρρευση. Αυτά τα θέματα είναι πολύ σοβαρά, και συνήθως οι περισσότερες κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο τα βάζουν κάτω από το χαλί. Και αποκαλύπτονται όταν γίνεται ένας ισχυρός σεισμός. Όπως συνέβη τώρα στην Τουρκία. Με τα τραγικά αποτελέσματα που είδαμε.
Ένα κτήριο που πληροί τις εγχώριες προδιαγραφές αντισεισμικότητας, βάσει της ισχύουσας ελληνικής νομοθεσίας, θα άντεχε σε ένα σεισμό 7,8 Ρίχτερ; Σε πολύ μεγάλο βαθμό, ναι. Τουλάχιστον δεν θα είχαμε κατάρρευση. Βλάβες θα υπάρχουν. Ενδεχομένως και βαριές. Δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε. Στόχος της νομοθεσίας είναι στα ακραία αυτά φαινόμενα να μην έχουμε κατάρρευση και θάνατο πολιτών. Ο τρέχων αντισεισμικός κανονισμός αυτό το εξασφαλίζει. Εφόσον εφαρμόζεται!
Τι πρέπει να κάνουμε, μακριά από κινδυνολογίες; Να εμπιστευτούμε τον τεχνικό κόσμο.
Κάποιοι εξέφρασαν ανησυχίες για τον σεισμό 4,9 Ρίχτερ που εκδηλώθηκε στην Χαλκιδική. Είναι ένας απλός συνηθισμένος σεισμός στον ελληνικό χώρο, σε περιοχή χαμηλής σεισμικότητας. Άνευ ιδιαίτερης σημασίας. Η Ελλάδα έχει εκατοντάδες ρήγματα γνωστά και χιλιάδες άγνωστα, που είναι μικρά και δεν έχουν καν ονόματα. Και δεν έχουν κι επιφανειακή εκδήλωση. Αυτό που μας ανησυχεί είναι περιοχές υψηλότερης σεισμικότητας. Υπάρχει ο αντισεισμικός νόμος, αλλά πρέπει να φροντίσουμε να εφαρμόζεται και σε περιοχές χαμηλής σεισμικότητας, γιατί ακόμη κι εκεί ένας σεισμός μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις. Το παράδειγμα της Κοζάνης είναι ενδεικτικό. Περιοχή χαμηλής σεισμικότητας, όπου όταν έγινε ο σεισμός το 1995 είχε σημαντικές επιπτώσεις.
Καμιά φορά μας ανησυχούν περισσότερο οι περιοχές χαμηλής σεισμικότητας, γιατί οι κάτοικοι δεν έχουν σαφή αντίληψη του σεισμικού κινδύνου και νομίζουν ότι «χαμηλής σεισμικότητας», σημαίνει «αντισεισμική». Δεν σημαίνει αντισεισμική, αλλά ότι οι σεισμοί γίνονται σε πιο αραιά χρονικά διαστήματα. Μάλιστα, σε αυτές τις περιοχές μπορούν και γίνονται και πολύ ισχυροί σεισμοί. Άρα πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και να έχουμε στο νου ότι είμαστε η πιο σεισμογενής χώρα της Ευρώπης. Ας πάψουμε επιτέλους να ενδιαφερόμαστε για το τι προκαλούν οι σεισμοί στην Τουρκία και για το αν θα έχουν επίπτωση στον ελληνικό χώρο, κι όλα αυτά τα σενάρια που ακούω, κι ας επικεντρωθούμε στο ουσιαστικό κομμάτι. Ότι από τη στιγμή που δεν μπορούμε να προφυλαχθούμε από τους σεισμούς μέσω της πρόγνωσης, να εκτιμήσουμε τις επιπτώσεις τους, γιατί οι σεισμολόγοι μπορούν να κάνουν τέτοιους υπολογισμούς και τους κάνουν.
Τι πρέπει να κάνουμε, μακριά από κινδυνολογίες; Να εμπιστευτούμε τον τεχνικό κόσμο και να φροντίσουμε εμείς οι ίδιοι να χτίζουμε επαρκείς κατασκευές και δεύτερον να ενισχύσουμε τις υφιστάμενες, τις οποίες δεν μπορούμε να αλλάξουμε σε μια μέρα, γιατί το κόστος είναι απαγορευτικό. Άρα η απάντηση είναι να ενδιαφερθούμε με ενεργά μέτρα προσεισμικής ετοιμότητας και προστασίας, να ενισχύουμε την παρακολούθηση των σεισμών και την οργάνωση των μέτρων προσεισμικής ετοιμότητας και να κλείσουμε τα αυτιά μας σε όλες αυτές τις φωνές, οι οποίες αποπροσανατολίζουν από τον σωστό εστιασμό που πρέπει να έχει η αντισεισμική πολιτική της χώρας μας.
Ο σεισμός του ’99 τι μας έχει διδάξει; Ότι η Αθήνα, παρότι περιοχή χαμηλής σεισμικότητας, δεν είναι μια περιοχή άτονη. Κι επειδή συγκεντρώνει το μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομικής-εμπορικής δραστηριότητας της χώρας και του πληθυσμού, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και αυστηροί. Και αυτό, ακόμη και σε περιοχές χαμηλής σεισμικότητας, όπως το λεκανοπέδιο της Αττικής.