Η πρωτοκόρη του Τσε Γκεβάρα, Αλέιδα Γκεβάρα-Μάρτς, κάθεται απέναντί μου. Με σάρκα και οστά. Και είναι μια κανονική γυναίκα. Εκκωφαντικά απλή. Δεν βάφει τα μαλλιά της. Είναι κάτασπρα. Δεν υπάρχει ίχνος make-up στο πρόσωπό της. Δεν φοράει ούτε ένα κόσμημα. Είναι, αλήθεια, η στρογγυλοπρόσωπη γυναίκα, με την σπινθηροβόλα ματιά, που κάθεται στην πολυθρόνα ήρεμη, με σταυρωμένα χέρια, κόρη του Τσε; Όταν επαναλαμβάνει το «Mi papa», αυτή η τόσο οικεία και κοινή φράση εσωκλείει μέσα της όντως τον μεγαλύτερο κομμουνιστή επαναστάτη που πέρασε από τον πλανήτη; – αναρωτιέμαι σιωπηρά, τις ώρες που συζητάμε στην Αθήνα. Την παρατηρώ. Προσπαθώ να ανακαλύψω στο πρόσωπο, στις εκφράσεις, στις κινήσεις της, στον τρόπο της ομοιότητες με τον μυθικό πατέρα της.
Κι ιδού! Η φλόγα, το πάθος, ο ιδεαλισμός που πυρακτώνει την ύπαρξη, κάνοντας τα χέρια της να διαγράφουν με ένταση σχήματα στον αέρα, μόλις μιλάμε για την απόπειρα πραξικοπήματος στην Κούβα, το καλοκαίρι του 2021. Η 62χρονη γυναίκα, με την κοριτσίστικη φωνή, μεταμορφώνεται ξαφνικά σε λέαινα. Τα μάτια της πετάνε σπίθες. «Δεν θεωρώ, δεν αναγνωρίζω ως ανθρώπους αυτούς που σπάσανε, για να πέσει μια κυβέρνηση, με πέτρες τα τζάμια σε νοσοκομεία όπου νοσηλεύονταν παιδιά. Δεν μπορούν να ανήκουν στο ανθρώπινο είδος», αναφωνεί αυθόρμητα, αναψοκοκκινισμένη, εμφανώς γαλουχημένη και μπολιασμένη ως το μεδούλι με τα ιδανικά της κουβανικής επανάστασης.
Ιδού και το συναίσθημα! Σπαρταριστό. Αναπάντεχα, η καθαρή νεανική φωνή της «σπάει». Και βουρκώνει. Πότε; Στην πρώτη αναφορά μας στον Φιντέλ Κάστρο. Τον «θείο Φιντέλ», όπως τον αποκαλεί. Που όμως τόλμησε να τον παρακούσει. Τον θύμωσε. Δεν έδωσε στην πρώτη της κόρη το όνομα Βικτώρια, μετά την «Νίκη» της συμφωνίας μεταξύ Κούβας-Αγκόλας και Νοτίου Αφρικής. Του έκανε όμως το χατήρι στον επεισοδιακό γάμο της, που σήμερα, παρότι ο «θείος» παρά τρίχα θα τον τίναζε στον αέρα, η Αλέιδα Γκεβάρα αφηγείται γελώντας, αναβιώνοντας σουρεαλιστικές σκηνές, βγαλμένες, θαρρείς, από ταινία του Κουστουρίτσα.
Κι όμως. Βαθμηδόν, όση ώρα μιλάμε κατ’ ιδίαν και όσο την παρακολουθώ να βγάζει ομιλίες στην Αθήνα (όπου βρέθηκε με αφορμή τις εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν για τη συμπλήρωση 55 χρόνων από τη δολοφονία του πατέρα της -ναι, πέρασε περισσότερος από μισός αιώνας!-), διαπιστώνω, επιβεβαιώνω ότι δεν είναι απλά η κόρη ενός ηρωϊκού μπαμπά, για τον οποίο θα επαναλάβει μια, δυο, πάμπολλες φορές, τόσο στην κουβέντα μας όσο και τις συναντήσεις της με φοιτητές και μαθητές στην Αθήνα και την Κόρινθο, «Τον Τσε τον δολοφονήσαν, αλλά δεν πέθανε ποτέ».
«Μου έλαχε η τιμή να είμαι κόρη του Τσε Γκεβάρα. Αυτό δεν σε κάνει ούτε καλύτερο, ούτε χειρότερο άνθρωπο. Όλη μου τη ζωή προσπάθησα να είμαι αξία κόρη του κουβανικού λαού», εξομολογείται με ταπεινότητα η χαρισματική, παθιασμένη Κουβανή κομμουνίστρια γιατρός, που στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Παντείου Πανεπιστημίου, με τον αφάνταστα συγκροτημένο αριστερό λόγο της, συνεπήρε τα διψασμένα μπουλούκια των φοιτητών, μιλώντας για τον «μορφωμένο λαό, που δεν μπορεί να εξαπατηθεί», σχολιάζοντας την «ολική καταστροφή της Βραζιλίας» αν επανεκλεγεί ο Μπολσονάρο κι αναφερόμενη στη νέα εποχή στην Κούβα, μετά τον Φιντέλ, που είναι μοιραία αναντικατάστατος, γιατί, βασικά κανείς «δεν μπορεί να είναι Φιντέλ». Και εκθειάζοντας, εμφανώς ενθουσιασμένη, το νέο οικογενειακό δίκαιο στην Κούβα, «από τα ωραιότερα επιτεύγματα της κουβανικής επανάστασης», όπως τόνισε, καθώς προβλέπει την απαγόρευση των παιδικών γάμων, την ισότητα στον γάμο, τον γάμο και την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια και την παρένθετη μητρότητα, προωθώντας παράλληλα πολιτικές για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας.
«Δεν καταλαβαίνω εσάς τους Ευρωπαίους», μας ταρακούνησε δυνατά η 62χρονη ακτιβίστρια και αλλεργιολόγος παιδίατρος κόρη του Τσε Γκεβάρα. «Έχετε ζήσει δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Τα Βαλκάνια βομβαρδίστηκαν. Πώς αντέδρασε η Ευρώπη; Τι συμβαίνει αλήθεια με τον κόσμο; Μαίνεται ένας πόλεμος κάτω από τη μύτη σας, ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία. Η Ευρώπη τι κάνει; Η Ευρώπη παίζει το παιχνίδι των ΗΠΑ. Πρέπει να αντιδράσουμε. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε σε αυτό το λήθαργο. Τι θα συμβεί με τα τρόφιμα τον επόμενο χρόνο; Τι θα συμβεί τον επόμενο χειμώνα; Θα προστατευτούμε; Πώς; Πρέπει να σκεφτόμαστε το μέλλον, τι θα παραδώσουμε στις νεότερες γενιές», βροντοφώναξε η γυναίκα, που με το ταπεραμέντο της είχε τρομάξει έναν Φιντέλ Κάστρο.
«Κι εδώ επιστρέφουμε στον Τσε Γκεβάρα. Τι δείχνει η Κούβα; Μπορούμε να πούμε “όχι”. Είμαστε ικανοί να πούμε “όχι” στις ΗΠΑ μέχρις εσχάτων», συνέχισε, συνεπαίρνοντας το αμφιθέατρο του Παντείου Πανεπιστημίου, η γυναίκα- έμπρακτος ορισμός του διεθνισμού και της διαλεκτικής σκέψης.
Η Αλέιδα Γκεβάρα ξεσηκώνοντας τους φοιτητές στο Πάντειο, το βράδυ της Τρίτης.
«Τα επαναστατικά κινήματα που έφτασαν στην εξουσία έχουν υποστεί πόλεμο προπαγάνδας από τα διεθνή ΜΜΕ κι ο κόσμος δυσκολεύεται να καταλάβει την ιστορική στιγμή που διανύουμε σήμερα», διαπίστωσε, μεταξύ άλλων, στην Αθήνα η Αλέιδα Γκεβάρα. «Ίσως για αυτό το μάθημα ζωής που μας άφησε ο Τσε είναι πιο επείγον».
«Ο πατέρας μου είχε πει κάποια στιγμή να κάνουμε ένα, δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ. Τι εννοούσε; Αναφερόταν στην ανάγκη να δημιουργηθούν πολλές επαναστατικές εστίες συγχρόνως σε όλο τον κόσμο. Όμως με τις διασπάσεις, τις διαφωνίες εντός της Αριστεράς, τα Βιετνάμ τα δημιούργησε ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός. Στο Αφγανιστάν, στη Συρία, στο Ιράκ, ενώ σήμερα βρίσκεται πίσω κι από τον πόλεμο στην Ουκρανία και λέει τρομοκράτη τη Β. Κορέα. Την Κίνα δεν μπορούμε καν να την αναφέρουμε. Η Κούβα είναι στη λίστα των τρομοκρατών! Για τη Βενεζουέλα τι να πούμε; Γνωρίζετε! Τώρα στη λίστα τους οι ΗΠΑ βάλανε και τον πρόεδρο του Μεξικό και ακολουθεί της Βολιβίας. Οι ΗΠΑ δημιουργούν τα Βιετνάμ. Αλλά όσο μεγάλο κι αν είναι το χταπόδι, δεν έχει τόσα πλοκάμια για να πολεμήσει όλες τις εστίες. Κι εμείς που αυτοαποκαλούμαστε Αριστεροί πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας. Είναι ή δεν είναι παρών σε όλα αυτά ο Τσε Γκεβάρα;», με ρωτά ρητορικά η πρωτοκόρη του.
Η πολύωρη συζήτησή μας, στην οποία συναντιέσαι μετωπικά με την Ιστορία, δεν μπορούσε παρά να έχει και ένα σκέλος πιο προσωπικό. Για τον άνθρωπο, σύζυγο, πατέρα Τσε. Αλλά και τον «θείο Φιντέλ». Για τον άνδρα, τους άνδρες, πίσω από το μύθο.
Η Αλέιδα Γκεβάρα με την Ιωάννα Κλεφτόγιαννη
Πώς αισθάνεστε, κυρία Γκεβάρα, που η Ελλάδα δεν ξεχνά τον Τσε και διοργανώνει εβδομάδα εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 55 χρόνων από τη δολοφονία του; 9 Οκτωβρίου του 1967 εκτελέστηκε ο Τσε. Όταν υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων που θυμάται τον Τσε, παρόλο που έχουν περάσει 55 χρόνια από τη φυσική του παρουσία, σημαίνει ότι αυτοί οι άντρες και οι γυναίκες συνεχίζουν να τον αγαπάνε. Άρα ο Τσε συνεχίζει να είναι ζωντανός. Για αυτό το λόγο είναι ωραίο αυτό που κάνουν. Γίνονται επίσης δραστηριότητες μνήμης για τον Τσε, φέτος, στην Κούβα φυσικά, στην Ινδία, την Κύπρο, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, το Μεξικό, την Αργεντινή, τη Βολιβία, τη Βραζιλία, τη Βενεζουέλα, την Αλγερία, τα Νησιά της Καραϊβικής…
Είναι πάντως ενδεικτικό ότι ακόμη και στα παράλια της Τουρκίας, έβρισκα παντού, ακόμη και σε μπαρ, τη φωτογραφία του Τσε. Τον αγαπάνε οι Τούρκοι. Εγώ το γνωρίζω αυτό πολύ καλά. Με κάλεσαν στην Τουρκία επανειλημμένως. Μέχρι και σήμερα αρνούμαι όμως να πάω.
Αρνούμαι να πάω στην Τουρκία γιατί κατέκτησε μέρος της Κύπρου με τη βία. Με την Κύπρο, μας δένει και κάτι ακόμα εμάς τους Κουβανούς. Είμαστε και οι δυο νησιά με ξένες στρατιωτικές βάσεις.
Για ποιο λόγο; Γιατί η Τουρκία κατέκτησε μέρος της Κύπρου με τη βία, με την εισβολή, κι εγώ αισθάνομαι φίλη κι αλληλέγγυα με τους Κύπριους. Δεν μπορώ να διώξω τους Τούρκους από την Κύπρο, δεν έχω αυτή τη δύναμη, αλλά τουλάχιστον μπορώ να μην πάω ποτέ στην Τουρκία. Το μόνο που μπορώ να κάνω.
Έχετε ισχυρούς δεσμούς με την Κύπρο. Θυμάμαι το γράμμα που είχατε στείλει, με την ευχή να αναρρώσει γρήγορα, στον Δημήτρη Χριστόφια. Ήταν ένας πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος ο Δημήτρης. Πολύ! Και καλός μου φίλος. Με την Κύπρο, ξέρετε, μας δένει και κάτι ακόμα εμάς τους Κουβανούς. Είμαστε και οι δυο νησιά με ξένες στρατιωτικές βάσεις, η Κύπρος έχει των Βρετανών, εμείς των Αμερικάνων. Έχουμε κι οι δύο ένα μέρος του εδάφους μας καταπατημένο από άλλη χώρα.
Ξέρετε, ήδη προτού σας συναντήσω προσπαθούσα να μπω στην ψυχολογία σας. Αναρωτιόμουν πώς είναι να είσαι κόρη του Τσε Γκεβάρα. Πώς το διαχειριστήκατε ψυχολογικά, συναισθηματικά; Ζήσατε τον πατέρα σας μέχρι 4 ετών. Μετά έφυγε για τη Βολιβία. Στα 6 σας μάθατε ότι δολοφονήθηκε. Υπήρξε περίοδος που δεν του συγχωρούσατε ότι έφυγε; Το «κλειδί» της υπόθεσης είναι η μάνα μου.
Τι εννοείτε; Η μαμά μου, αντάρτισσα κι η ίδια, αγάπησε πάρα πολύ τον πατέρα μου. Σας συνιστώ να ψάξετε το βιβλίο της «Evocacion.Mi vida junto al Che». Είναι η ιστορία της αγάπης τους. Η αγάπη των γονιών μου είναι πραγματικά μυθιστορηματική. Είναι πολύ όμορφο να ξέρεις ότι είσαι καρπός ενός τέτοιου μεγάλου έρωτα. Είναι μια προοπτική στη ζωή σου πολύ σημαντική. Η μαμά μου τι έκανε; Την αγάπη της για τον μπαμπά μου την μετέδωσε και σε εμάς. Εγώ έμαθα να θαυμάζω τον πατέρα μου, έμαθα να τον αγαπώ. Ο πατέρας μου δεν πήγε σε άλλο πλανήτη. Ο μπαμπάς μου πήγε να αγωνιστεί για έναν καλύτερο κόσμο, έναν κόσμο πιο δίκαιο για όλους εμάς. Ήξερα ότι έχει πάει να πολεμήσει για τη ζωή κι άλλων παιδιών, αν και ο θάνατος του ήταν για εμάς οπωσδήποτε ένα σοκ.
Η μαμά μου, αντάρτισσα κι η ίδια, αγάπησε πάρα πολύ τον πατέρα μου. Είναι πολύ όμορφο να ξέρεις ότι είσαι καρπός ενός τέτοιου μεγάλου έρωτα.
Ήσασταν πάντως μικρό παιδάκι όταν έφυγε. Κι αυτό δεν ήταν, τότε τουλάχιστον, εύκολο να το επεξεργαστείτε. Θα έλεγα, έχασα την ευκαιρία να έχω τον μπαμπά μου δίπλα μου. Αλλά δεν υπήρχε ποτέ στο σπίτι η αίσθηση ότι ο μπαμπάς μου μας εγκατέλειψε. Αυτό δεν το νιώσαμε ποτέ. Το μόνο που εγώ και τα αδέλφια μου αισθανθήκαμε ήταν ότι δεν είχαμε την κατάλληλη ηλικία για να πάμε να αγωνιστούμε μαζί του. Μόνο αυτό.
Αισθάνεστε το βάρος του ονόματος Γκεβάρα; Ήμουν προνομιούχα στη ζωή μου, γιατί δέχτηκα τόση πολύ αγάπη, επειδή ακριβώς ήμουνα η κόρη του Τσε. Και το μόνο που με απασχολούσε ήταν τι έπρεπε να κάνω κι εγώ για να ανταποδώσω μια τέτοια αγάπη, κι ας ήμουνα ένα γενετικό ατύχημα! Μου έλαχε η τιμή να είμαι κόρη του Τσε Γκεβάρα. Αυτό δεν σε κάνει ούτε καλύτερο, ούτε χειρότερο άνθρωπο. Όλη μου τη ζωή προσπάθησα να είμαι αξία κόρη του κουβανικού λαού.
Οι μνήμες από την καθημερινότητά σας μαζί του, όσο ζήσατε μαζί, επέζησαν; Είναι πολύ λίγες.
Σας έχω δει φωτογραφία μικρή, στα τρία περίπου, αγκαλιά με τον μπαμπά σας και τον Φιντέλ Κάστρο. Μερικές φορές σε κάποιες εκδηλώσεις μας έπαιρνε ο μπαμπάς μου μαζί του. Επίσης, μας έπαιρνε στις εθελοντικές δουλειές, που πήγαινε το Σαββατοκύριακο.
Σας έπαιρνε τόσο μικρή; Ναι. Με ξυπνούσε στις πέντε το πρωί όταν πήγαινε να θερίσει ζαχαροκάλαμο για να πάω μαζί του. Την ώρα που δούλευε με έβαζε πάνω σε μια στοίβα από ζαχαροκάλαμα και μου έδινε να τρώω ένα κομμάτι. Τότε ευκαιρούσε να μιλήσει λίγο μαζί μου. Μου εξιστορούσε πάντα κάτι, γιατί εγώ καθόμουνα πολύ ήσυχη, τρώγοντας το ζαχαροκάλαμό μου.
Πολλά χρόνια μετά μάθαμε ότι ο κύριος Ραμόν που είχαμε γνωρίσει τότε ήτανε ο μπαμπάς μας
Θυμάστε τι ιστορίες σας αφηγούνταν; Έχω διαβάσει ότι όταν έφυγε στη Βολιβία σας έστελνε ιστορίες που είχε φτιάξει με ζωάκια. Δεν θυμάμαι τι μου έλεγε. Καρτ-ποστάλ μας έστελνε. Μου είχε στείλει κάποια στιγμή μια καρτ-ποστάλ, θυμάμαι, με γαζέλες. Κι έγραφε «Αυτές οι γαζελίτσες φοβούνται εδώ, γιατί υπάρχουν λιοντάρια. Στην Κούβα όμως δεν έχουμε λιοντάρια. Οι γαζέλες μπορούν να κινούνται ελεύθερες στον κάμπο». Στον αδελφό μου τον Καμίλο είχε στείλει μια καρτ-ποστάλ με καϊμάν, έναν τύπο ενδημικού αλιγάτορα στην Λατινική Αμερική, με το στόμα ανοιχτό. Και του έγραφε: «Ο φιλαράκος μου Πέπε Καϊμάν είναι στενοχωρημένος, είναι θυμωμένος, γιατί του είπαν ότι λες άσχημες λέξεις στο σχολείο. Στο σχολείο δεν μπορείς να λες τέτοιες λέξεις, γιατί άμα το ξαναμάθει ο Πέπε Καϊμάν θα δαγκώσει το πόδι του μπαμπά σου». Η μαμά μου έλεγε στον μπαμπά μου ότι ήταν αθυρόστομος ο Καμίλο, επειδή ήταν κι ο ίδιος αθυρόστομος, όπως οι Αργεντίνοι, γενικότερα.
Αυτό σημαίνει ότι κατά την διάρκεια της απουσίας του είχε διαρκή επικοινωνία με τη μητέρα σας για την εξέλιξη σας και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε μόνη. Φυσικά. Ο μπαμπάς μου ήξερε τα πάντα για εμάς. Όταν ήταν στην Κούβα ακόμα, επέστρεφε πολύ αργά από τη δουλειά στο σπίτι. Εγώ ξάπλωνα στο κρεβάτι τους με τη μαμά μου. Της έλεγα ότι πρέπει να της κάνω παρέα και ότι δεν μπορώ να την αφήσω μόνη. Και κοιμόμουνα μαζί της. Όταν ο πατέρας μου ερχόταν, με έπαιρνε αγκαλιά και με μετέφερε στο δικό μου κρεβάτι. Μερικές φορές με φιλούσε τόσο πολύ και με έσφιγγε τόσο δυνατά που με ξυπνούσε. Μέσα στον ύπνο μου έβλεπα ξαφνικά έναν άνδρα που με σφιχταγκάλιαζε και δεν τον αναγνώριζα. Και φοβόμουνα το σκοτάδι. Και η μαμά του είπε ότι φοβόμουνα με αυτό που συνέβαινε. Και η μαμά αναζήτησε και βρήκε ένα βιβλίο με παραμύθια και ήρωα ένα λιοντάρι, που βοήθησε ένα παιδάκι που φοβόταν το σκοτάδι. Και μου διάβασε το παραμύθι. Αλλά μετά εγώ ήθελα να έχω το δικό μου λιοντάρι για να είμαι θαρραλέα. Ο πατέρας μου πάντα ήταν πολύ λιτός στα ταξίδια του, ποτέ δεν αγόραζε κάτι. Αυτή τη φορά από ένα ταξίδι του αγόρασε ένα λούτρινο λιονταράκι. Δεν θυμάμαι αν το πήρε από την Αφρική ή την Ευρώπη. Αλλά αυτό το λιονταράκι υπάρχει ακόμα και σήμερα. Το έχω σπίτι. Έχει αρχίσει να χαλάει η ουρά του και διαρκώς την φτιάχνω. Κι αυτό το λιονταράκι με συντρόφευε κάθε νύχτα και πια δεν φοβόμουνα το σκοτάδι. Και έτσι, μέσω της μαμάς μου, ο μπαμπάς μου με βοήθησε να μην φοβάμαι.
Ποια ήταν η τελευταία φορά που σας είδε ο πατέρας σας; Ο μπαμπάς μου βρισκόταν στο Κονγκό οκτώ μήνες. Η Αφρικανική Ένωση, όμως, αποφάσισε ότι οι Κουβανοί μαχητές έπρεπε να αποχωρήσουν. Οπότε αποσύρθηκαν. Ο μπαμπάς μου όμως είχε αποχαιρετιστεί επίσημα από τον κουβανικό λαό, υπήρχε το γράμμα αποχαιρετισμού του Φιντέλ που διαβάστηκε, δεν ήθελε μετά από αυτό να επιστρέψει στην Κούβα. Αλλά ο Φιντέλ τον πείθει να γυρίσει. Τον πείθει ότι η Κούβα είναι το καλύτερο μέρος που μπορούσε να προετοιμαστεί για «καινούρια άλματα». Και ο μπαμπάς μου ξέρει ότι είναι αλήθεια όλα όσα του λέει ο Φιντέλ. Αλλά του βάζει έναν όρο.
Ποιον; Ο κουβανικός λαός να μην μάθει ποτέ ότι επέστρεψε στην Κούβα. Αφού επίσημα τον είχε αποχαιρετίσει. Ο Τσε τον κατανοεί. Οπότε επιστρέφει στην Κούβα παράνομα, τρόπος του λέγειν. Γυρνάει μεταμφιεσμένος, για να μην τον αναγνωρίσουν. Κι εκεί ξεκινά η προετοιμασία μιας ομάδας για τη Βολιβία. Η μαμά μου παίρνει μέρος στην προετοιμασία. Εγώ ήμουνα η μεγαλύτερη κόρη και φοβόταν ότι άμα δω τον μπαμπά μου την επόμενη μέρα θα το έλεγα στο νηπιαγωγείο.
Μου έλαχε η τιμή να είμαι κόρη του Τσε Γκεβάρα. Αυτό δεν σε κάνει ούτε καλύτερο, ούτε χειρότερο άνθρωπο. Όλη μου τη ζωή προσπάθησα να είμαι αξία κόρη του κουβανικού λαού.
Και δεν τον είδατε; Όχι. Δεν έπρεπε να τον δω. Η αδελφή μου Σέλια, επειδή ήταν πολύ μικρή όταν ο Τσε έφυγε για το Κονγκό, δεν τον αναγνώρισε. Αυτό το διάστημα αρρωσταίνει η μικρή και η μαμά μου την παίρνει μαζί της στην προετοιμασία που έκαναν για τη Βολιβία. Κι υπάρχουν φωτογραφίες με τον μπαμπά μου και τη Σέλια, αλλά η ίδια δεν το θυμάται. Ήταν πάρα πολύ μικρή. Πριν φύγει για τη Βολιβία ο μπαμπάς μου ήθελε να μας δει, ήθελε να δει τα παιδιά του. Είχε ήδη μεταμορφωθεί σε άλλο πρόσωπο. Είναι η φυσιογνωμία η οποία μπήκε στη Βολιβία, αν θυμάστε. Λεγόταν Ραμόν, είχε ξυρίσει το κεφάλι και φορούσε γυαλιά με χοντρούς φακούς. Η μαμά μας ανακοίνωσε «παιδιά, θα γνωρίσετε έναν φίλο του μπαμπά, που λέγεται Ραμόν και είναι Ισπανός», γιατί μιλούσε σαν τους Ισπανούς. Είχε βάλει κι επιπρόσθετη οδοντοστοιχία. Δεν θα μπορούσαμε να τον αναγνωρίσουμε ποτέ. Αυτή ήταν η τελευταία νύχτα που μας είδε ο μπαμπάς μας και που τον είδαμε κι εμείς. Πολλά χρόνια μετά μάθαμε ότι ο κύριος Ραμόν που είχαμε γνωρίσει τότε ήτανε ο μπαμπάς μας.
Η μητέρα σας, αφού προετοιμάστηκε, γιατί δεν τον ακολούθησε στη Βολιβία; Οι γονείς μου σχεδίαζαν μετά από δυο χρόνια πάλης στη Βολιβία να πήγαινε να τον βρει. Εμείς έπρεπε όμως να μεγαλώναμε λίγο. Της είχε υποσχεθεί ο μπαμπάς μου ότι θα την έψαχνε μετά από δύο χρόνια.
Εμείς ξέρουμε τον ρομαντικό επαναστάτη… Ο πατέρας μου ήταν ένας άνδρας που ήξερε να αγαπά. Αυτό είναι βέβαιο. Και για αυτό μπόρεσε να γίνει ένα φοβερός επαναστάτης. Για να είσαι επαναστάτης πρέπει να είσαι και ρομαντικός. Στα 17 του είχε διαβάσει το Κεφάλαιο του Μαρξ και αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Στους τόμους του Κεφαλαίου που είχαμε στο σπίτι βρήκα σημειώσεις του στα περιθώρια των σελίδων «πώς μπορεί αυτό να εφαρμοστεί στην Κούβα». Όταν άρχισε να σπουδάζει γιατρός, ξεκίνησε να γράφει και ένα λεξικό φιλοσοφίας. Δεν το τελείωσε, όμως. Γιατί ήξερε πόσο διευρυμένος ήταν ένας ορισμός για κάθε λέξη. Συνέχισε όμως να διαβάζει πολύ. Ήδη είχε διαβάσει μια βιβλιοθήκη με χιλιάδες βιβλία, γιατί συχνά δεν μπορούσε να πάει σχολείο, λόγω κρίσης του άσθματος. Δεν περιορίστηκε στην ανάγνωση νεαρός. Έκανε, όπως ξέρετε. ένα ταξίδι στη Λατινική Αμερική μαζί με τον φίλο του Αλμπέρτο Γρανάδο και μία παλιά μοτοσυκλέτα στις χιονισμένες κορυφές στις Κορδιλιέρες Άνδεις. Στη Χιλή μίλησαν με τους ιθαγενείς Μαπούτσε και με ανθρακωρύχους. Η μοτοσυκλέτα χάλασε και συνέχισαν με οτοστόπ. Ταξίδεψαν στον Αμαζόνιο με μία πιρόγα που την είχαν φτιάξει λεπροί.
Νομίζω, ο Τσε είναι το καλύτερο πρότυπο του νέου ανθρώπου. Μπορεί να τον δολοφόνησαν, αλλά δεν πέθανε ποτέ.
Πόσο τον επηρέασε στην μετέπειτα επαναστατική του εξέλιξη η συγκεκριμένη εμπειρία; Συγκλονίστηκε ο μπαμπάς μου από το δράμα των λεπρών. Κατάλαβε ότι χρειάζεται ριζική αλλαγή η κοινωνία. Αρχίζει να γράφει ένα βιβλίο, όταν ήταν στη Γουατεμάλα. Με θέμα τον Λατινοαμερικανό γιατρό. Γράφει μερικά κεφάλαια και σκέψεις. Δεν τελειώνει το βιβλίο. Αλλά εκεί καταλαβαίνεις την ικανότητα που είχε ο μπαμπάς μου να δοθεί ολόκληρος για ένα σκοπό. Σεβόταν όλους τους ανθρώπους, και τους πιο ταπεινούς, τους πιο καταπιεσμένους. Πάντα μάθαινε από τον λαό. Δεν τον ενδιέφεραν καθόλου τα υλικά αγαθά, δεν είχε σχέση με την ύλη. Δεν ήταν χαζός ο μπαμπάς μου. Ήταν πολύ έξυπνος. Αλλά η υλική πλευρά της ζωής δεν ήταν σημαντική για τον ίδιο, όπως ήταν η επαφή με τον λαό. Γι’ αυτό πηγαίνει σε εθελοντικές δουλειές, για αυτό πάει και δουλεύει με τους θεριστές των ζαχαροκάλαμων, με τους εργάτες των εργοστασίων, που δένουν το ζαχαροκάλαμο σε σάκους. Είναι ο πρώτος που ανέβηκε στο ειδικό τρακτέρ που κόβει το ζαχαροκάλαμο, επειδή κι ο ίδιος το θέριζε κι ήξερε τι απάνθρωπη δουλειά είναι. Και ήθελε να αναπτύξει τη βιομηχανία στον τομέα της Γεωργίας. Ο μπαμπάς μου μπορούσε να κοιτάξει προς το μέλλον. Έλεγε ότι η Κούβα οικονομικά δεν θα έχει ποτέ άνεση, αυτάρκεια, αν δεν εμπορευόταν τα προϊόντα που παράγονται από τη ζάχαρη, χωρίς να αρκείται μόνο στην πώληση του ζαχαροκαλάμου. Κι ως υπουργός Βιομηχανίας, επιχείρησε να αναπτύξει σχέσεις με τα Πανεπιστήμια και δημιουργεί ένα project: οι νέοι που τότε σπούδαζαν μηχανικοί έπρεπε να πάνε να δουλέψουν ως εργάτες σε εργοστάσια. Ο Τσε έλεγε πως οι νευρώνες, τα κύτταρα του εγκεφάλου στις νεαρές ηλικίες ήταν φρέσκα, άρα μπορούσαν τα νέα παιδιά να βρουν λύσεις στα παλιά προβλήματα. Αλλά για αυτό, προϋπόθεση ήταν να εργαστούν αρχικά ως εργάτες, αργότερα θα εξασκούσαν το επάγγελμα του μηχανικού. Επίσης, ήθελε και τα Πανεπιστήμια να ενσωματωθούν στη διαδικασία της παραγωγής. Ο πατέρας μου είχε πάρα πολλά όνειρα για να αναπτύξει την Κούβα. Και σιγά σιγά άρχισε στην πράξη να τα εφαρμόζει. Νομίζω, ο Τσε είναι το καλύτερο πρότυπο του νέου ανθρώπου. Μπορεί να τον δολοφόνησαν, αλλά δεν πέθανε ποτέ.
Γιατί επέλεξε να σπουδάσει ιατρική; Αυτό θα έπρεπε να τον ρωτήσουμε τον ίδιο. Εγώ δεν μπορώ να απαντήσω εκ μέρους του. Αλλά νομίζω ότι αυτό μπορεί να σχετίζεται και με την αρρώστια της γιαγιάς του, από την πλευρά του πατέρα του. Ήταν πολύ δεμένος με τη γιαγιά Μπεατρίς και η αρρώστια της τον σόκαρε. Αρχίζει να σπουδάζει γιατί ένιωθε ότι δεν μπορούσε να τη βοηθήσει. Ο Τσε θέλει να ψάχνει λύσεις μόνος του. Αλλά αυτό το εικάζω εγώ. Δεν ξέρουμε. Κανείς δεν τον ρώτησε.
Πώς πλάστηκε ο νεαρός επαναστάτης; Πνευματικά ο Τσε ήταν πάντα μπροστά. Ήταν ένας άνδρας πολύ ευαίσθητος απέναντι στη μιζέρια που βίωνε ο λαός στη Λατινική Αμερική. Είδε την ένδεια, την αδιαφορία των πολιτικών για τον λαό, τον ρόλο και την εξάρτηση από τις ΗΠΑ. Στη Γουατεμάλα ο μπαμπάς μου ολοκληρώθηκε ως επαναστάτης. Σπούδασε γιατρός αλλά επειδή δεν πίστευε ότι θα αλλάξει τον κόσμο δουλεύοντας ως γιατρός, έγινε επαναστάτης. Στο βιβλίο που ξεκίνησε να γράφει για τον γιατρό της Λ.Αμερικής, φαίνεται πως καταλαβαίνει ότι κι ως γιατρός μόνο μέσω της επανάστασης μπορείς να είσαι πιο συνεπής με την επιστήμη της ιατρικής. Από μόνος σου δεν μπορείς να αλλάξεις κάτι. Πρέπει να ωθήσεις να γίνει μια κοινωνική αλλαγή συνολικότερη, μέσα στην οποία και ο γιατρός θα μπορεί να ασκεί το επάγγελμά του με άλλο τρόπο. Γνωρίζοντας την Λατινοαμερικανική πραγματικότητα και τις παθογένειες, θέλησε να βρει λύσεις για να αλλάξει η κοινωνία. Σήμερα είναι επείγον να επιστρέψουμε στη σκέψη του.
Έφυγε ο μπαμπάς σας. Αλλά υπήρχε πάντα στην Κούβα ο Φιντέλ. Ποια ήταν η σχέση σας; Ο Φιντέλ για μένα ήταν ο δεύτερος μπαμπάς μου. Ακόμα δυσκολεύομαι να μιλήσω για τον Φιντέλ (σ.σ: σπάει η φωνή της και αρχίζει να κλαίει όσο μιλάει για αυτόν), γιατί ήταν ένας ξεχωριστός άνδρας. Μου είναι πιο εύκολο να μιλήσω για τον πατέρα μου, παρά για τον Φιντέλ! Όταν σχεδίαζα να παντρευτώ, δεν ήθελα να το πω στον Φιντέλ.
Θα διαφωνούσε; Είχε πάρα πολύ δουλειά, δεν ήθελα να την αφήσει και να έρθει στον γάμο μου. Ήξερα ότι θα αισθανθεί υποχρέωση, ενώ δεν έχει χρόνο. Αλλά η μάνα μου μου είπε «Πρέπει να πας να δεις τον θείο σου. Μην κάνεις το δικό μας λάθος. Ο πατέρας σου κι εγώ δεν του είπαμε ότι θα παντρευτούμε και εκείνος θύμωσε πάρα πολύ μαζί μας!».
Πήγατε; Πήγα. Του είπα ότι ήθελα να παντρευτώ. Και μου αντιγύρισε «Εσύ δεν θα παντρευόσουν, φυσικά, σαν τους γονείς σου, χωρίς να μου το πεις. Έτσι δεν είναι;». Του είπα την αλήθεια. «Δεν είναι δυνατόν», έβαλε τις φωνές. «Δεν μπορείς να παντρευτείς χωρίς εμένα. Τι μέρα είναι ο γάμος;». Εκείνη τη μέρα δεχόταν την επίσημη αποστολή του τότε προέδρου της Γιουγκοσλαβίας. Και είπε «Εγώ αυτή τη μέρα πρέπει να υποδεχτώ τον Γιουγκοσλάβο πρόεδρο. Εσύ να με περιμένεις. Πρώτα θα έρθω και μετά θα παντρευτείς».
Σας είπε την ώρα; Τον περιμένατε; Δεν είπε καμία ώρα. Περίμενα μέχρι τις 11.30 το βράδυ. Όλος ο κόσμος περίμενε και ο Φιντέλ δεν ερχόταν. Λέω κάποια στιγμή «Μαμά, τι κάνουμε;». Η απάντησή της ήταν απόλυτη «Πρέπει να τον περιμένουμε». Και ξαφνικά, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας, μαζί με την τεράστια αποστολή από τη Γιουγκοσλαβία, εισβάλλουν στο σπίτι από την πόρτα της κουζίνας. Ο Φιντέλ εμφανίζεται ταυτόχρονα από την κεντρική πόρτα. Και ενώ ήταν ένας γάμος για 30 άτομα, κατέληξε να έχει περισσότερα από 200. Εμείς όμως είχαμε μόνο ένα μπουκάλι σαμπάνια. Με 200 άτομα κι ένα μπουκάλι; Ευτυχώς, ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας καταλαβαίνει τι συμβαίνει, έψαξε και βρήκε μια κούτα με αφρώδη κρασιά. Κι αυτό ήταν το γαμήλιο δώρο του. Και μπορέσαμε και κάναμε ένα ομαδικό κέρασμα!
Ο Τσε σπούδασε γιατρός αλλά επειδή δεν πίστευε ότι θα αλλάξει τον κόσμο δουλεύοντας ως γιατρός, έγινε επαναστάτης.
Ποια χρονιά; Τον Οκτώβρη του 1987. Έχουμε φοβερές φωτογραφίες από εκείνη τη βραδιά. Κι όταν έδειχνα τις φωτογραφίες στους φίλους ρωτούσαν «μα ποιος είναι ο γαμπρός;». Σε όλες τις φωτογραφίες, ένα πρόσωπο κυριαρχούσε στο κέντρο. Ο θείος μου ο Φιντέλ! Όταν κόβαμε την τούρτα… Όταν κάναμε προπόσεις. Μα πού είναι, ποιος είναι ο γαμπρός, ρωτούσαν. Ήταν πολύ ωραία τελικά η βραδιά εκείνη.
Παρακολουθούσε τη ζωή σας, σας είχε από κοντά ο Κάστρο; Θα σας πω μια ιστορία και θα καταλάβετε. Όταν γεννήθηκε η πρώτη μου κόρη, ο θείος Φιντέλ ήρθε να με δει στο μαιευτήριο. Η κόρη μου γεννήθηκε 21 Δεκεμβρίου του ‘88. Κι 22 Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς υπογράφεται συμφωνία μεταξύ Αγκόλας, Ν.Αφρικής και Κούβας, με την οποία η Ν. Αφρική αποσύρει τα στρατεύματά της από την Αγκόλα, η Ναμίμπια κερδίζει την ανεξαρτησία της και η Κούβα επίσης αποσύρει τον στρατό της από την Αγκόλα. Ήταν μια μεγάλη νίκη. Και ο θείος Φιντέλ ήθελε να ονομάσουμε οπωσδήποτε για αυτό τον λόγο την κόρη μου Βικτώρια. Όμως, εγώ ήδη είχα υποσχεθεί στον πατέρα της κόρης μου, που τότε ήταν μαχητής στην Αγκόλα, το παιδί να το βγάλουμε Στεφανία. Και του λέω του θείου μου: «Ο μπαμπάς της θέλει το όνομα Στεφανία, και δεν είναι εδώ για να το συζητήσουμε». Είμαι βεβαίως σίγουρη ότι αν ο πατέρας ήταν παρών πιθανότατα να το έβγαζε το παιδί Βικτώρια. Αλλά έλειπε. Κι έπρεπε την υπόσχεσή μου να την τηρήσω.
Πώς αντέδρασε ο Φιντέλ; Θύμωσε πάρα πολύ μαζί μου. Κοιτάζει το νεογέννητο στην κούνια, το δείχνει με το δάχτυλο και λέει: «Μακάρι να μην βγάλεις κι εσύ το ταπεραμέντο της μάνας σου!».
Εντυπωσιάζομαι που μπορέσατε να τον παρακούσετε. Αφού τον είχα σαν μπαμπά μου. Είναι φυσιολογικό να υπάρχει διαφωνία μεταξύ μιας κόρης κι ενός πατέρα. Από τότε έλεγε πάντα, αναφερόμενος στην Στεφανία, «η κορούλα με το άσχημο όνομα». Ήταν ενός και κάτι η Στέφι, όταν εγώ και ο μπαμπάς της χωρίσαμε. Και με παίρνει ο Φιντέλ στο τηλέφωνο. Ήταν πολύ στενοχωρημένος και ανήσυχος. Με ρώτησε πώς θα αντιμετωπίσω τον χωρισμό, αν είμαι καλά. Συζητήσαμε για τη ζωή. Εγώ τον καθησύχασα. Του είπα πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα και θα τα βγάλω πέρα. Η ζωή συνεχίζεται. Και αυτός ακούει μέσα από το τηλέφωνο ένα κοριτσάκι να μιλάει. Και λέει «το κοριτσάκι με το άσχημο όνομα εκεί είναι;». Του απαντάω «ναι». «Για δες αν θέλει να μιλήσει μαζί μου». Της λέω «Φάνι, θέλεις να μιλήσεις με τον θείο Φιντέλ;» Με ακούει εκείνος και φωνάζει μέσα από το τηλέφωνο «όχι, όχι, εγώ δεν είμαι θείος. Εγώ είμαι ο παππούς της». Και η Φάνι άρχισε να μιλάει μαζί του στο τηλέφωνο. Την επόμενη μέρα που πήγα να την πάρω από τον παιδικό σταθμό με φωνάζει η δασκάλα της. «Έχω ένα πρόβλημα», είπε. «Είναι έξυπνο κοριτσάκι η Στεφανία. Αλλά σήμερα που κάναμε μάθημα με θέμα την οικογένεια και είπαμε πως κάθε παιδάκι έχει δυο παππούδες και δυο γιαγιάδες αυτή φώναζε «όχι. Εγώ έχω τρεις». Και δεν μπορεί το παιδάκι να καταλάβει ότι αυτό δεν γίνεται». Αυτό μας έκανε ο Φιντέλ!
Προερχόμενοι από διαφορετικούς πολιτισμούς, ο Τσε και ο Φιντέλ είχαν τα ίδια συναισθήματα απέναντι στο λαό. Σέβονταν και τον πιο ταπεινό άνθρωπο.
Και ο Φιντέλ και ο Τσε ήταν μεγάλοι επαναστάτες. Διέφεραν, ωστόσο. Πολύ. Ασφαλώς. Καθένας έχει τη δική του προσωπικότητα. Ο πατέρα μου ήθελε να αναπτυχθούν όλα τα αθλήματα που γίνονται στον καθαρό αέρα, στην ύπαιθρο, γιατί ήταν σοβαρά ασθματικός. Κι αυτό τον περιόριζε πάρα πολύ στο να κάνει ασκήσεις και να αθλείται. Ο Φιντέλ, το αντίθετο. Ο Φιντέλ από μικρός ήταν μεγάλος αθλητής κι από την άποψη αυτή ήταν ένα πολύ πιο ελεύθερο παιδί από τον μπαμπά μου. Όμως, ο μπαμπάς μου αυτό τον χρόνο τον αφιέρωνε στο διάβασμα. Επίσης, οι δυο άνδρες μεγάλωσαν σε διαφορετικούς πολιτισμούς, με διαφορετική ζωή, αν και με κοινή γλώσσα. Ο μπαμπάς μου είναι γόνος της μεσαίας τάξης, αλλά με μικρό εισόδημα. Ο πατέρας του Φιντέλ ήταν γαιοκτήμονας, ο Φιντέλ σπούδασε στα καλύτερα σχολεία του Σαντιάγο ντε Κούμπα και ποτέ δεν είχε όσο ήταν παιδί οικονομικά προβλήματα. Αλλά είχε ευαισθησίες και διέθετε το κριτήριο να αναλύει οτιδήποτε συνέβαινε γύρω του. Και βλέπει τις ανάγκες του λαού. Και από μικρός μαθαίνει κάτι πολύ βασικό. Να μοιράζεται ό,τι του ανήκει. Προερχόμενοι από διαφορετικούς πολιτισμούς και οι δυο άνδρες όμως είχαν τα ίδια συναισθήματα απέναντι στον λαό. Σέβονταν και τον πιο ταπεινό άνθρωπο. Όταν γνωρίζονται για πρώτη φορά στο Μεξικό κι έγινε ο Τσε μέλος της επιχείρησης Γκράνμα, μέσα σε μια νύχτα ξεκινάει μια φιλία που διήρκεσε ολόκληρη τη ζωή τους. Σέβονταν κι εμπιστεύονταν πάρα πολύ ο ένας τον άλλον.
Συγκρούστηκαν, όμως, σε κάποιες φάσεις. Ο Τσε υπήρξε μέλος μια ομάδας ανθρώπων που καθοδηγεί την Κούβα. Ήταν πολύ πειθαρχημένος άνθρωπος, αλλά πάντα αμφισβητούσε και συζητούσε οτιδήποτε δεν καταλάβαινε. Δεν έπαιρνε ανεξάρτητες αποφάσεις. Πάντα συζητούσε με τον Φιντέλ. Την τελευταία φορά που εγώ μίλησα με τον θείο μου τον Φιντέλ για τον μπαμπά μου, τον ρώτησα ευθέως αν είχαν ποτέ σοβαρή ρήξη. Κι αυτός μου απάντησε ότι αυτό συνέβη όταν ήταν στο Μεξικό και τους φυλάκισαν και τους δύο. Ο Φιντέλ δίνει την εντολή κανένας να μην μιλήσει για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. «Τι νομίζεις ότι έκανε ο μπαμπάς σου;», με ρώτησε. «Όχι μόνο απέδειξε πως ήταν Κομμουνιστής, αλλά επιπλέον άρχισε να συζητά με τον επικεφαλής της φυλακής, που ήταν ο πιο σκληροπυρηνικός, για την προσωπικότητα του Στάλιν. Το αποτέλεσμα; Όλους εμάς μας απελευθέρωσαν. Εκτός από τον μπαμπά σου, που επιπλέον του βάλανε την ταμπέλα “Φιλοσοβιετικός Κομμουνιστής”». Ο Φιντέλ μάλωσε πολύ, μου είπε, τον Τσε, επειδή δεν υπάκουσε στις εντολές του. Αλλά δεν πήρε έκταση ο καυγάς. «Γιατί όταν άρχισα να μαλώνω μαζί του κατάλαβα ότι ο μπαμπάς σου ήταν άνδρας που δεν μπορούσε να πει ψέμα ακόμη κι αν αυτό θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή του», είπε ο θείος μου. Τον ρώτησα, τι έκανες, θείε, τότε; Και μου απάντησε: «Προσπάθησα να τον βγάλω από την φυλακή». «Κι από αυτό», πρόσθεσε, «ξεκίνησε η αιώνια, ισόβια φιλία μας». Ο μπαμπάς μου είπε στον Φιντέλ να μην τον στείλουν με τους άλλους συντρόφους από το Μεξικό στη Αργεντινή, αλλά να γυρίσει από άλλο μέρος στην Κούβα. Κι ο Φιντέλ είπε «Εσύ θα φύγεις μαζί μας». Κι έτσι έγινε. Καταφέρνει να τον απελευθερώσουν τον Τσε. Από αυτό το συμβάν ο Τσε κατάλαβε ότι ο Φιντέλ ήταν ο άνδρας που είχε την ευθύνη όλων και καθενός ξεχωριστά από την ομάδα. Και νομίζω ότι από εκείνη τη στιγμή τον σεβάστηκε και τον αναγνώρισε ως δικό του κομαντάντε. Τη μέρα που ο Φιντέλ μου τα εξιστορούσε όλα αυτά, εγώ συνεχώς χαμογελούσα. Γιατί χαμογελάς;, με ρώτησε. «Θείε, δεν καταλαβαίνεις; Μιλάς για τον μπαμπά μου σα να είναι παρών». Και μου απαντά, κοιτώντας με σοβαρός στα μάτια «Μα δεν καταλαβαίνεις; Ο μπαμπάς σου είναι εδώ! Ο μπαμπάς σου είναι παρών». Δεν ανταλλάξαμε άλλη λέξη κατόπιν εκείνη την νύχτα. Ο Ραούλ είπε μια φορά στη μαμά μου, που τον θύμωσε λίγο μιλώντας του για τον μπαμπά «Όχι Αλέιδα (σ.σ.: έχουν το ίδιο όνομα μάνα και κόρη)! Όσο καιρό εγώ και ο Φιντέλ είμαστε ζωντανοί κι ο Τσε είναι ζωντανός!». Ο Φιντέλ και ο Ραούλ Κάστρο ήταν άνδρες με πολύ μεγάλες ευθύνες, αλλά ήταν, κι οι δύο, άνδρες που ξέρουν να αγαπάνε.
Φαντάζομαι ότι την απώλεια του οικείου αγαπημένου προσώπου την βιώσατε κυρίως με το θάνατο του Φιντέλ Κάστρο. Εγώ είμαι γιατρός. Έχω συναίσθηση της λεπτής κι εύθραυστης ισορροπίας που υπάρχει μεταξύ της ζωής και του θανάτου. Κι έλεγα στον θείο Φιντέλ «είναι καλό να είσαι εκτός ρινγκ. Γιατί απέξω μπορείς να δεις καλύτερα από πού έρχεται η γροθιά». Κι εκείνος γελούσε και μου απαντούσε: «Εσύ θέλεις να με αφήσεις άνεργο;». « Όχι, εγώ θέλω λίγο να ξεκουραστείς, συνεχίζοντας να είσαι ωφέλιμος για την Κούβα, όπως ήσουνα πάντα». Κι αυτό έκανε. Μέχρι και την τελευταία στιγμή πάντα πάλευε και πρόσεχε για όλα όσα συμβαίνουν.
Θα αντέξει η Κούβα στο μέλλον τον ανηλεή αποκλεισμό, χωρίς έναν Φιντέλ; Έχει γίνει αισθητή η έλλειψή του; Πάντα είναι αισθητή η έλλειψη του Φιντέλ. Κάθε αιώνα γεννιέται ένας τέτοιος άνδρας. Η Κούβα είχε βεβαίως το προνόμιο να έχει κάμποσους σπουδαίους άνδρες. Αλλά η απουσία της συγκεκριμένης γενιάς γίνεται πλέον αισθητή. Ο Φιντέλ από μόνος του δεν θα μπορούσε να υλοποιήσει τέτοιο επαναστατικό πρόγραμμα, χωρίς ένα λαό όπως ο Κουβανικός. Μπορέσαμε να αντιμετωπίσουμε τον φοβερό αποκλεισμό, χάρη στην ενότητα του λαού. Μπορεί να μην υπάρχει πια ένας Φιντέλ Κάστρο, αλλά ο Κουβανικός λαός συνεχίζει να είναι ο ίδιος. Και ο λαός είναι αυτός που θα πει πάντα την τελευταία λέξη. Εμείς είπαμε το «Σοσιαλισμός ή θάνατος»! Άρα θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε τελειοποιώντας αυτό τον Σοσιαλισμό. Και ο Τσε και ο Φιντέλ ήξεραν ότι είναι αναγκαίο για το ιστορικό προτσές ο λαός να είναι μορφωμένος. Οι νέοι πρέπει να είναι ενσωματωμένοι στο ιστορικό προτσές. Το στοίχημα αυτό πρέπει να κερδηθεί αλλιώς δε θα υπάρχει μέλλον για τη κουβανική επανάσταση. Ασφαλώς, δεν πρόκειται για μια εύκολη διαδικασία.
Ο νέος μας πρόεδρος δεν είναι Φιντέλ. Δεν μπορεί να είναι Φιντέλ. Κανείς δεν μπορεί να είναι Φιντέλ. Αλλά αυτό που του έτυχε, δεν έχει ξανατύχει σε άνθρωπο. Να διαδεχτεί δυο Κάστρο.
Ο νέος πρόεδρος της Κούβας, Μιγκέλ Ντίας Κανέλ, έχει τα προσόντα να τα βγάζει πέρα, με τόσες δυσκολίες; Τον γνωρίζω από τότε που ήταν στέλεχος στην κομμουνιστική νεολαία και κατόπιν πρώτος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος σε διαφορετικές επαρχίες και υπουργός Ανώτατης Εκπαίδευσης. Πάντα έκανε εξαιρετική δουλειά και αναγνωριζόταν από τον λαό. Όμως, είναι γεγονός. Δεν είναι Φιντέλ. Δεν μπορεί να είναι Φιντέλ. Κανείς δεν μπορεί να είναι Φιντέλ. Αλλά αυτό που του έτυχε, δεν έχει ξανατύχει σε άνθρωπο. Να διαδεχτεί δυο Κάστρο, που τους αγαπούσε τόσο πολύ ο Κουβανικός λαός. Δεν είναι εύκολο. Του έχουμε εμπιστοσύνη, όμως. Διδαχθήκαμε πολλά από την αποτυχημένη απόπειρα ανατροπής το ‘21. Πρέπει να δουλέψουμε κι άλλο, να διορθώσουμε πολλά στην Κούβα.
Ποια είναι τα βασικά προβλήματα; Οι ελλείψεις στα νοσοκομεία, μετά την πανδημία, το στεγαστικό, οι συγκοινωνίες. Η Αμερική δεν εφαρμόζει απλώς εμπάργκο, αλλά πλήρη αποκλεισμό. Όχι, μόνο μας στερεί φάρμακα πολύ σημαντικά, γιατί έχει την πατέντα στα 8 από τα 10 φάρμακα, αλλά τιμωρεί και με πρόστιμο από 5 έως 10 εκατομμύρια δολάρια όποια εταιρία μας δώσει φάρμακο που έχει πατενταριστεί στις ΗΠΑ. Καταλαβαίνετε τι απάνθρωπο είναι αυτό; Οι ΗΠΑ αφήνουν παιδάκια να πεθαίνουν! Κάποια φάρμακα τελικά τα αποκτούμε με την παρέμβαση έξι μεσαζόντων, που εκτοξεύουν όμως την τιμή τους. Για πολλά χρόνια οι ΗΠΑ μας είχαν καταντήσει ένα πορνείο, ένα καζίνο, στο οποίο η βορειοαμερικανική μαφία ερχόταν να ξεπλύνει μαύρο χρήμα. Αλλά όλα αυτά τα χρόνια ο κουβανικός λαός συνέχιζε να πολεμάει για την ελευθερία και την ανεξαρτησία του. Γίνεται η Επανάσταση η Κουβανική και για πρώτη φορά η κυβέρνηση των ΗΠΑ καταλαβαίνει ότι ένας ενωμένος μικρός λαός μπορεί να νικήσει ακόμα και τον πιο δυνατό στρατό του κόσμου. Το κατάλαβαν, και για πρώτη φορά μια μικροσκοπική λατινοαμερικανική χώρα κράτησε το «Όχι» μέχρι τέλους. Στεκόμαστε και είμαστε ένα αγκάθι στην πλάτη της Αμερικής. Για αυτό μας φοβούνται. Γιατί είμαστε το παράδειγμα οι λαοί να είναι τα αφεντικά της χώρας τους και των πηγών της. Είναι ο μόνος τρόπος για να αλλάξουμε την πραγματικότητα. Η Κούβα είναι ένα παράδειγμα που οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αφήσουν να πολλαπλασιαστεί. Δεν επιτρέπεται. Δεχτήκαμε μέχρι και βιολογικό πόλεμο. Αρρώστησαν τα ζώα μας, αρρώστησαν οι φυτείες μας, αρρώστησε ο πληθυσμός. Υπερασπίσαμε όλη τη ζωή μας το δικαίωμα να ζήσουμε με αξιοπρέπεια. Κι αυτό είναι κάτι που δεν μπορούν να συγχωρέσουν.
Η Aleida Guevara εκφραστικότατη στην ομιλία της στην ΕΣΗΕΑ
Το θαύμα της Ιατρικής στην Κούβα πώς μπόρεσε να συντελεστεί με τόσες πιέσεις, τόσες ελλείψεις; Από το πρώτο λεπτό της Επανάστασης ο Φιντέλ ξέρει ότι η Κούβα θα επιβιώσει μόνο χάρη στο πνεύμα της και τα δημιουργήματά του. Το μέλλον της Κούβας, είπε, πρέπει να είναι το μέλλον των Κουβανών επιστημόνων, ανδρών και γυναικών. Κι αυτό που κάνει και δημιουργεί από την πρώτη στιγμή της επανάστασης, είναι μια γερή Ιατρική Σχολή. Το δυστυχές είναι ότι νικώντας η Επανάσταση, η προπαγάνδα εναντίον της έκανε περισσότερους από τους μισούς γιατρούς να φύγουν από την Κούβα. Αλλά αυτό επίσης μετατράπηκε σε προνόμιο. Έπρεπε να δημιουργήσουμε στρατό από νέους υγειονομικούς, με νέες αντιλήψεις για την ιατρική. Το όνειρο του Φιντέλ είναι για κάθε 200 οικογένειες να έχουμε έναν γενικό γιατρό. Ο γιατρός δουλεύει με τον λαό στη βάση του. Γνωρίζει τι αρρώστιες υπάρχουν στην περιοχή ευθύνης του. Μπορεί να μελετήσει και να αναλύσει για ποιο λόγο υπάρχουν. Και μπορεί να αρχίσει να εργάζεται στην πρόληψη. Η πρόληψη είναι ένας πολύ σημαντικός κρίκος στο υγειονομικό σύστημα της Κούβας. Επιπλέον, είναι έτσι εκπαιδευμένος και τόσο καταρτισμένος ο Κουβανός γιατρός, που δεν σώζει μόνο τον δικό του λαό. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί είναι ένας διαφορετικός τρόπος θεώρησης της ιατρικής επιστήμης. Η Κούβα δημιουργεί γιατρούς με διεθνιστικό χαρακτήρα. Αυτό επιτρέπει στους Κουβανούς γιατρούς να δουλεύουμε σε πολλά μέρη του κόσμου, όπως εγώ επί δύο χρόνια στην Αγκόλα. Μπορούμε να είμαστε ωφέλιμοι και σε άλλους λαούς. Με την ανάπτυξη της επαναστατικής διαδικασίας δημιουργούμε όλο και περισσότερους γιατρούς στην Κούβα. Οι Κουβανοί γιατροί πηγαίνουμε συστηματικά σε απομονωμένα μέρη άλλων χωρών, όπου οι ντόπιοι γιατροί αρνούνται να πάνε. Η μεγαλύτερη αποστολή που είχαμε ήταν στη Βενεζουέλα. Με δεύτερη της Βραζιλίας. Επίσης πολύ μαζική, γιατί ο ΠΟΥ έχει ζητήσει πάνω από 4.000 γιατρούς Κουβανούς. Στη Βενεζουέλα φτάσαμε να έχουμε 10.000 υγειονομικούς.
Η Κούβα είναι ένα παράδειγμα που οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αφήσουν να πολλαπλασιαστεί. Δεχτήκαμε μέχρι και βιολογικό πόλεμο. Αρρώστησαν τα ζώα μας, αρρώστησαν οι φυτείες μας, αρρώστησε ο πληθυσμός.
Έχετε πετύχει ακόμη και τη συστηματική παραγωγή εμβολίων για τον κορονοϊό; Έχω κάνει τέσσερα κουβανικά εμβόλια για τον κορονοϊό και ετοιμάζομαι να κάνω το 5ο (γελάει). Ο ΠΟΥ όμως δεν τα αναγνωρίζει, γιατί πιέζεται από τις ΗΠΑ. Μισό εκατομμύριο εμβόλια έδωσε ο κουβανικός λαός δώρο στο Λάος. Το Μεξικό εμβολιάστηκε ως επί το πλείστον με δικά μας εμβόλια. Εμπιστευόμαστε τους επιστήμονές μας. Απόλυτα. Γιατί; Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και τη Δύση, δεν υπάρχει οικονομικός ανταγωνισμός και κίνητρο. Τώρα ετοιμάζουμε το εμβόλιο και για τα παιδιά κάτω των 2.
Υπάρχει ένας αντίλογος ότι η Διεθνιστική Ταξιαρχία ιατρών σας ταξιδεύει κυρίως με κίνητρο το κέρδος, ενώ οι αποστολές της εμφανίζονται ως μια ανιδιοτελής χειρονομία αλληλεγγύης των Κουβανών προς την υφήλιο. Την Ταξιαρχία γιατρών που έχουμε στην Αϊτή ποιος την πληρώνει; Η Κούβα. Στην Βενεζουέλα; Η Βενεζουέλα έκανε μια συμφωνία με την Κούβα. Η συμφωνία ήταν ότι πληρώνουν ένα μέρος με χρήμα και ένα άλλο με χαμηλότερη την τιμή του πετρελαίου που μας προμηθεύουν. Με αυτό το σκεπτικό δημιουργήθηκε το ALBA, η Εναλλακτική Μπολιβαριανή Λύση για την Αμερική και η απάντηση στη Ζώνη Ελευθέρου Εμπορίου της Αμερικής, μεταξύ έντεκα χωρών, αρχικά μεταξύ Βενεζουέλας, Κούβας, Βολιβίας και Νικαράγουας. Κάθε χώρα συμβάλλει με ό,τι μπορεί.
Οι λέξεις κομμουνισμός και σοσιαλισμός φοβίζουν πολύ τον κόσμο. Εμείς δεν επιβάλλουμε οι χώρες να είναι σοσιαλιστικές! Πρέπει να το θέλουν!
Είναι, θεωρείτε, κρίσιμες οι εκλογές στη Βραζιλία; Εμάς μας ανησυχεί ο λαός της Βραζιλίας. Ή θα πάρει την εξουσία ο Λούλα ή η Βραζιλία θα καταστραφεί! Ο Μπολσονάρο είναι ένας άνθρωπος που ξεστομίζει τέτοιες βαρβαρότητες που δεν μπορείς να πιστέψει ότι τις λέει πρόεδρος! Έχει καταστρέψει αρχαία δάση, έχει ξεπουλήσει τη χώρα του. Έχω ζήσει από κοντά το Κίνημα χωρίς Γη στη Βραζιλία, έχω δει από πολύ κοντά τις ανάγκες του βραζιλιάνικου λαού. Είδα παιδιά στο δρόμο! Και ως γυναίκα σοσιαλιστικής χώρας δυσανασχέτησα. Η κατάσταση που θα βρει ο Λούλα, αν αναλάβει, θα είναι δύσκολη. Ήδη έχουμε 8.000 Κουβανούς γιατρούς στη Βραζιλία. Αν χρειαστούν 10 χιλιάδες επιπλέον εμείς θα τους στείλουμε!
Η Βραζιλία ποτέ δεν υπήρξε μέλος του ALBA. Με τον Λούλα και την Ντίλμα Ρούσεφ στην εξουσία οι σχέσεις μας ήταν πολύ καλύτερες. Αλλά, ναι, ποτέ αυτός ο λατινοαμερικανικός γίγαντας δεν μπήκε στο ALBA. ‘Αμεσα την Κούβα δεν την επηρεάζει το τι θα συμβεί εκλογικά στη Βραζιλία. Αλλά για τον βραζιλιάνικο λαό και για τον πλανήτη είναι κρίσιμο. Μακάρι να κερδίσει ο Λούλα και μακάρι να ενωθεί η Βραζιλία στο ALBA.
Ζούμε σε ένα καπιταλιστικό κόσμο, όπου για το κέρδος πουλάνε και τη μάνα τους. Ο μπαμπάς μου είναι και όμορφος. Προσπαθούν να πουλήσουν μια άδεια εικόνα.
Η Κολομβία και η Χιλή έχουν προοδευτικές κυβερνήσεις. Με την εκλογή Λούλα θα μπορούσαν να αλλάξουν οι ισορροπίες στην ήπειρο; Κυβερνήσεις με τάσεις αριστερές είναι στην Κολομβία και την Χιλή, δεν είναι καν Αριστερές. Δεν μπορούμε ακόμα πραγματικά να ενωθούμε ως ήπειρος. Πρέπει να λάβετε υπόψη σας ότι ενώ υποτίθεται φτάνεις στην εξουσία μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, στην πραγματικότητα μέσω των Συνταγμάτων των χωρών αυτών της Λ. Αμερικής εξυπηρετείται αποκλειστικά η αστική τάξη. Ο πρόεδρος Τσάβες, όταν πήρε την εξουσία είπε «Ορκίζομαι σε αυτό το ετοιμοθάνατο Σύνταγμα». Και το πρώτο που κάνει ήταν ένα δημοψήφισμα για να αλλάξει αυτό το ταξικό Σύνταγμα. Επίσης, πρέπει να αντιληφθείτε κάτι ακόμα. Είναι δύσκολο στις χώρες της Λ. Αμερικής να αλλάξεις την κοινωνία, όταν καταπιέζονταν από τον στρατό δεκαετίες. Επομένως, πρέπει να δώσουμε χρόνο στον λαό. Για να αναζητήσουμε την ενότητα στη Λ. Αμερική είναι μακρύς ο δρόμος. Θα δούμε. Πόσο θα καθυστερήσουμε δεν το ξέρω. Πολύς κόσμος στη Λατινική Αμερική δεν διαθέτει πολιτική κουλτούρα και χειραγωγείται από τη βορειοαμερικανική προπαγάνδα. Οι λέξεις κομμουνισμός και σοσιαλισμός φοβίζουν πολύ τον κόσμο. Εμείς δεν επιβάλλουμε οι χώρες να είναι σοσιαλιστικές! Πρέπει να το θέλουν να είναι! Ο Τσε οραματιζόταν μία ένωση των χωρών της Λατινικής Αμερικής από την Παταγονία μέχρι το Μεξικό. Ίσως στο μέλλον να γίνει, αλλά χρειάζεται πολύ χρόνο. Δείτε τι συμβαίνει στον Αμαζόνιο που καταστρέφεται! Πρέπει να παλέψουμε για να αντιστρέψουμε την κατάσταση, αλλιώς ο πλανήτης μας δεν έχει μέλλον.
Αλήθεια, σας θυμώνει η ακραία εμπορευματοποίηση της εικόνας του Τσε; Μέχρι και οίκος μόδας χρησιμοποίησε την εικόνα του. Ζούμε σε έναν καπιταλιστικό κόσμο, όπου για το κέρδος πουλάνε και τη μάνα τους. Ο μπαμπάς μου είναι και όμορφος. Προσπαθούν να πουλήσουν μια άδεια εικόνα. Και πούλησαν πάρα πολύ την εικόνα του Τσε. Αλλά οι νέοι τον ξέρουν. Η ιστορία του Τσε ξέφυγε. Ακόμα και στην Ιαπωνία έφτασε, που είναι τόσο διαφορετικός ο πολιτισμός. Μην σας πω, στον αραβικό κόσμο, όπου χρειάστηκε να κατέβω από το αμάξι, γιατί είμαι η κόρη του Τσε και θέλανε να με δούνε. Στην Ινδία δεν μπορούσα να ανασάνω από τα λουλούδια που γέμισαν την αγκαλιά μου.
Θα ξαναυπάρξουν επαναστάτες σαν τον Τσε; Εννοείται! Δεν έχουμε το προνόμιο να τους γνωρίσουμε, αλλά φυσικά και υπάρχουν άνδρες και γυναίκες που δεν γνωρίσαμε ποτέ, ενώ υπήρξαν πολύ συνεπείς και νοιάζονταν για τον λαό. Αλλά, όπως έλεγε και ο πατέρας μου, μερικοί καταφέρνουν να κλείσουν τον κύκλο της ζωής τους και μερικές φορές τους γνωρίζει η ανθρωπότητα. Άλλοι παραμένουν άγνωστοι. Αλλά υπάρχουν. Είναι. Ας μάθουμε να κοιτάμε γύρω μας, να τους εντοπίζουμε!
H Αλέιδα Γκεβάρα-Μαρτς βρέθηκε στην Αθήνα ως επίσημη προσκεκλημένη του STUDIO art cinema και του καλλιτεχνικού διευθυντή του Βελισσάριου Κοσσυβάκη, για την εβδομάδα εκδηλώσεων τιμής και μνήμης, με αφορμή την επέτειο συμπλήρωσης 55 χρόνων από τη δολοφονία του Τσε Γκεβάρα. Προβλήθηκαν 55 ταινίες και ντοκιμαντέρ, πραγματοποιήθηκαν διαλέξεις, συζητήσεις κ.ά. Η κα Γκεβάρα συζήτησε με φοιτητές, στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, του Παντείου Πανεπιστημίου και με μαθητές του «Kόκκινου Αερόστατου» και του 13ου ΓΕΛ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΥ. Της απονεμήθηκε τιμητικό Βραβείο από τον Πρόεδρο του Συλλόγου «Παρνασσός».