To 2009, όταν ακόμη ήταν μαθήτρια στο Μουσικό Σχολείο της Χίου, όπου και παρακολουθούσε μαθήματα φλάουτου, η Ανδριάννα εντάχθηκε στην ομάδα της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του νησιού. Θυμάται να είναι το μόνο ανήλικο κορίτσι, ανάμεσα σε ενήλικες και λιγοστά παιδιά. Το καλοκαίρι του 2015, λίγο πριν μεταβεί στην Κέρκυρα για να ξεκινήσει τις σπουδές της στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, απ’ το οποίο και έχει πλέον αποφοιτήσει με ειδίκευση στη Διεύθυνση Νεανικής Παιδικής Χορωδίας, η Ανδριάννα Νεαμονίτη ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον προσφυγικό πληθυσμό της Χίου.
Όπως μου διηγείται καθώς πίνουμε έναν πρωινό καφέ στην ηλιόλουστη Φωκίωνος, ήταν τότε που ετοιμαζόταν να συμμετάσχει στην παράσταση «Γεώργιος Σουρῆς ΤΩΡΑ» του Λευτέρη Βενιάδη, όταν ξεκίνησε το ταξίδι της στον κόσμο της διδασκαλίας μουσικής σε προσφυγόπουλα. Από εκείνη τη χρονιά, η σχέση της με τα παιδιά του προσφυγικού πληθυσμού παραμένει στενή και αδιάκοπη. Τον περασμένο Αύγουστο, η 24χρονη μουσικοπαιδαγωγός και μαέστρος συμμετείχε στο project “Walk With Amal” στο πλαίσιο του Μουσικού Φεστιβάλ Χίου, σε σκηνοθεσία της Γιολάντας Μαρκοπούλου. Ανέλαβε τη μουσική διδασκαλία και διεύθυνε ομάδες προσφυγόπουλων, αλλά και παιδιών της τοπικής κοινωνίας, που βρέθηκαν εκεί για να τραγουδήσουν σε κάθε λογής γλώσσα και να παίξουν μουσική με το χειροποίητο καχόν τους, στην Αμάλ, μία 9χρονη προσφύγισσα κατασκευασμένη από ξύλο, που ξεκίνησε από τη Συρία και διασχίζει την Ευρώπη, αναζητώντας τη μητέρα της στη γη που απλώνεται μπροστά της.
Τμήμα Προετοιμασίας της Παιδικής Χορωδίας Κέρκυρας. Φωτογραφία: Korina Nicolaidi
«Το 2015, το καλοκαίρι των capital controls, ήταν η πρώτη χρονιά που έφτασαν μαζικά οι πρόσφυγες στη Χίο. Οι εισροές στην Ελλάδα αυξήθηκαν σημαντικά. Μία καθηγήτριά μου, η οποία επρόκειτο να κάνει μουσικοθεραπεία σε προσφυγόπουλα, με ρώτησε αν θα ήθελα να έρθω μαζί της να παρακολουθήσω τη διαδικασία. Μέχρι το 2015 δεν είχα έρθει ξανά σε επαφή με τους πρόσφυγες. Θυμάμαι τις πρώτες χρονιές που έφταναν πρόσφυγες στο νησί, οι κάτοικοι να είναι πολύ αλληλέγγυοι – παρά τις ρατσιστικές συμπεριφορές που φυσικά δεν απουσίαζαν. Ο κόσμος βοηθούσε μαγειρεύοντας, δίνοντας κουβέρτες και ρούχα. Όσο όμως η παρουσία των προσφύγων στο νησί γινόταν όλο και πιο μόνιμη, τόσο άρχιζαν να πολλαπλασιάζονται οι αντίθετες φωνές».
Μετά από παρότρυνση της δασκάλας της, η Ανδριάννα βρέθηκε στον «κύκλο της μουσικής». Στρώνοντας ένα μεγάλο χαρτί στο έδαφος και προσφέροντας πολύχρωμους μαρκαδόρους στα παιδιά που κάθονταν κυκλικά, προσπάθησαν αρχικά να τα προσελκύσουν. Αρκετοί από τους γονείς των παιδιών, ήταν δύσπιστοι στην αρχή, όμως μετά από λίγη ώρα, μικροί και μεγάλοι γίνονταν ένα.
«Θυμάμαι αρκετά παιδιά να ζωγραφίζουν φουσκωτές βάρκες και εικόνες με πυροβολισμούς. Υπήρχαν κι εκείνα που σχεδίαζαν σπίτια, λουλούδια και άλλες αισιόδοξες παιδικές εικόνες. Δυστυχώς όμως αυτό ήταν το σπανιότερο. Ένα αγόρι μας εξομολογήθηκε πως είχε δει τη μαμά του να σκοτώνεται. Θυμάμαι ακόμη πως υπήρχαν άτομα στο νησί που μου έλεγαν ότι θα κολλήσω ηπατίτιδα απλά και μόνο επειδή συναναστρέφομαι με προσφυγόπουλα. Βιώσαμε στενάχωρες στιγμές, όμως καταφέραμε να βρεθούμε κοντά ο ένας με τον άλλον – χωρίς να γνωριζόμαστε μεταξύ μας – σε έναν τεράστιο κύκλο, να παίζουμε και να τραγουδάμε μαζί».
Η Ανδριάννα έφυγε από τη Χίο το φθινόπωρο του 2015 για να ξεκινήσει τις σπουδές της στην Κέρκυρα. Τα επόμενα καλοκαίρια, όταν επέστρεφε στο νησί της, οι πρόσφυγες βρίσκονταν πλέον στο camp της ΒΙΑΛ. Είχαν σταματήσει να σχηματίζουν τον μουσικό κύκλο καθώς δεν υπήρχε διαθέσιμος χώρος. Εκεί όπου τα παιδιά γέμιζαν τη ψυχή τους με ήχους, τώρα έμπαιναν και έβγαιναν φορτηγά με προμήθειες για το camp. Το καλοκαίρι του 2017, στη ΒΙΑΛ φιλοξενούνταν 3000-4000 πρόσφυγες. Σήμερα, για λόγους αποσυμφόρησης, στη ΒΙΑΛ βρίσκονται 200 περίπου άνθρωποι – καθώς αναμένεται να δημιουργηθεί ένας νέος χώρος με αποτέλεσμα αρκετοί απ’ όσους διέμεναν στο camp να έχουν διασκορπιστεί στην Ελλάδα.
«Τα παιδιά μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες, δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν ούτε μεταξύ τους ούτε με εμάς, ωστόσο για μένα οι στιγμές που καθόμασταν στον κύκλο της μουσικής, και μπορεί να κρατούσαν 30 δευτερόλεπτα, ήταν εκείνες που με έκαναν να συνειδητοποιήσω πως αυτό θέλω να κάνω στη ζωή μου. Η μουσική ενώνει, μπορεί να γίνει ένα μέσο επικοινωνίας χωρίς να χρειάζεται να εξηγείς πολλά πράγματα. Στον κύκλο φτιάχναμε μαράκες από ρολό χαρτί, ρύζι και μπαλόνια και τα παιδιά μπορούσαν να τις πάρουν μαζί τους μετά το μάθημα».
Η Ανδριάννα στέκεται ιδιαίτερα στις δυσκολίες που συναντά κάποιος όταν δουλεύει με πρόσφυγες. «Πέραν του φραγμού της γλώσσας, είναι αβέβαιο το αν θα δεις ξανά την επόμενη φορά όλα τα παιδιά στο μάθημα. Ποτέ δεν ξέρεις πού μπορεί να βρεθούν από τη μία μέρα στην άλλη. Μπορεί σε ένα μάθημα να ερχόντουσαν 30 παιδιά και στο επόμενο μονάχα ένα. Πολλές φορές τύχαινε παιδιά που είχαν προετοιμαστεί για μία εκδήλωση, να έπρεπε να αναχωρήσουν την προηγούμενη μέρα. Τίποτα δεν ήταν βέβαιο».
Τον περασμένο Δεκέμβρη, ήρθε η πρόταση για τη συμμετοχή της στο πολυσυλλεκτικό Μουσικό Φεστιβάλ Χίου από την Όλγα Holdorff-Μυριαγκού, μία εκ των δύο καλλιτεχνικών διευθυντών του φεστιβάλ, για τη δημιουργία ετήσιου εκπαιδευτικού προγράμματος με παιδιά πρόσφυγες. Λίγο αργότερα στο πλαίσιο αυτό γεννήθηκε και η ιδέα για τη συμμετοχή των παιδιών στο διεθνές project “Walk With Amal”. Το φεστιβάλ διεξάγεται κάθε χρόνο από το 2017. Βασικό μέλημά του είναι οι δράσεις που διοργανώνονται να αφορούν όλη την κοινωνία της Χίου – από τους ντόπιους μέχρι τα παιδιά πρόσφυγες.
Ετησίως, η διοργάνωση συνεργάζεται με το project SoundRoutes, μέσω του οποίου έρχονται στο νησί καλλιτέχνες με προσφυγικό παρελθόν και παίζουν μουσική. «Μια χρονιά μας είχε επισκεφτεί ένας Σύριος καλλιτέχνης ο οποίος είχε πραγματοποιήσει ένα μουσικό workshop για παιδιά πρόσφυγες. Όλες τις χρονιές το φεστιβάλ φροντίζει να εντάσσει το κομμάτι του προσφυγικού».
«Παράλληλα λοιπόν με τα μαθήματα, αρχίσαμε να προετοιμαζόμαστε στο τραγούδι και για το φεστιβάλ. Αγοράσαμε 20-25 καχόν, ένα για κάθε παιδί (κρουστό όργανο) και δημιουργήσαμε έναν κύκλο κρουστών στον οποίο κάθε παιδί έπαιζε μουσική με αυτό. Αυτό που προσπάθησα να κάνω στο μάθημα, είναι να δημιουργήσω μία “ρουτίνα” με αρχή, μέση και τέλος. Έτσι, κάθε φορά ξεκινούσαμε παίζοντας ένα ρυθμικό μοτίβο και επαναλαμβάνοντας κυκλικά ο ένας το όνομα του άλλου, ώστε να τα μαθαίνω και εγώ, αλλά και για να γνωρίζονται σταδιακά τα παιδιά μεταξύ τους». Η ρουτίνα αυτή, όπως μου εξηγεί η Ανδριάννα, βοηθάει το παιδί να οριοθετήσει τον χρόνο και να καταλάβει πότε το μάθημα φτάνει στο τέλος του. Σε αυτό, βοηθάνε επίσης το τραγούδι του καλωσορίσματος και το “goodbye song” αντίστοιχα.
Η Ανδριάννα κατάφερε ακόμη να ξεκινήσει μαθήματα με τα ασυνόδευτα παιδιά του νησιού, κατόπιν συνεργασίας με την Ύπατη Αρμοστεία και το Κέντρο Μη Τυπικής Εκπαίδευσης της ΜΕΤΑδρασης. «Εκτός από τα μαθήματα με τα παιδιά της ΒΙΑΛ, ξεκίνησα να πηγαίνω και έξω από την πόλη, στη δομή ασυνόδευτων ανηλίκων. Όλα μας τα μαθήματα και οι πρόβες είχαν ως τελικό στόχο να υλοποιήσουμε το “Walk With Amal”. Για πολλούς, ένα μάθημα μουσικής θεωρείται πολυτέλεια στην περίπτωση των παιδιών προσφύγων. Αρκετά προσφυγόπουλα όμως δεν έχουν τη δυνατότητα να πάνε στο σχολείο και τα μαθήματα μουσικής είναι η μόνη τους διέξοδος».
«Για μένα, πιο σημαντικό από οτιδήποτε μουσικό, είναι να κάνω τα παιδιά να νιώσουν άνετα, να έχουν μια όμορφη ομάδα, ξέγνοιαστες στιγμές και ενέργεια». Το project της Αμάλ, κατάφεραν λόγω συνθηκών να το δουλέψουν μονάχα για δύο μήνες. Μέσα σε αυτό το διάστημα, τα παιδιά έγραψαν στίχους σε διάφορες γλώσσες, με τη βοήθεια μεταφραστή. Οι στίχοι αυτοί συγκεντρώθηκαν και τραγουδήθηκαν από τα παιδιά στην Αμάλ, την Τρίτη 10 Αυγούστου, όταν και επισκέφτηκε το νησί.
«Είχαμε φτιάξει έναν κύκλο με καχόν και παίζαμε μουσική. Η θεματική στη Χίο για την υποδοχή της Αμάλ ήταν τα “παινέματα”. Πρόκειται για τα κάλαντα που λέμε στην πλατεία την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με ευχές για τον καινούριο χρόνο. Συχνά, τα παινέματα σατιρίζουν και τα κοινωνικοπολιτικά τεκταινόμενα της προηγούμενης χρονιάς. Πήραμε λοιπόν αυτό το έθιμο, γράψαμε δικούς μας στίχους για την Αμάλ με θέμα πώς θα καλωσορίζαμε ένα ασυνόδευτο παιδί στη Χίο και της τραγουδήσαμε. Εγώ προσπάθησα να μάθω τους στίχους στα παιδιά στα Ελληνικά κι εκείνα στα Φαρσί και τα Αραβικά. Μιλήσαμε στην Αμάλ σε όλες τις γλώσσες!».
«Στην εκδήλωση συμμετείχε ακόμη η Φιλαρμονική Χίου και η Μπάντα της, το Τμήμα των μικρών παιδιών, το Συγκρότημα Τυμπανιστών “Brazilionico”, η μικρή Χορωδία Εθελοντών υπό την καθοδήγηση της Κατερίνας Παπαδοπούλου, καθώς και μία πολύ όμορφη Ορχήστρα που απαρτιζόταν από τα παιδιά του Μουσικού Σχολείου τα οποία είχαν κι εκείνα γράψει τους στίχους τους, έπαιζαν παραδοσιακούς ήχους και τραγουδούσαν στην Αμάλ. Η μικρή Αμάλ έκανε “στάση” σε κάθε ομάδα, απόλαυσε τη μουσική και τα τραγούδια μας, ενώ στο τέλος ενωθήκαμε όλοι μεταξύ μας και της τραγουδήσαμε από κοινού».
Τμήμα Προετοιμασίας-Χορωδίας Φιλαρμονικής Δήμου Χίου- Φωτογραφία: Γιάννης-Βούλγαρης
«Ο κόσμος στη λήξη της εκδήλωσης ρωτούσε, “ποια είναι τα παιδιά πρόσφυγες, τα μικράκια που κρατούσαν τις κούκλες”; Στο τέλος της ημέρας οι θεατές δεν ήξεραν να ξεχωρίσουν ποιοι είναι οι πρόσφυγες και ποια τα παιδιά της τοπικής κοινωνίας. Ήμασταν όλοι ένα. Ήταν πολύ συγκινητικό το πόσοι άνθρωποι μαζεύτηκαν και ακολούθησαν την Αμάλ. Η ρατσιστική επίθεση που έγινε στη Λάρισα αντιπροσωπεύει το πώς ορισμένοι άνθρωποι δεν διστάζουν να αντιμετωπίσουν ένα παιδί. Τα συμβάντα που είδαμε δεν έχουν λογική, επιτέθηκαν στα ίδια τα παιδιά της κοινωνίας τους απλά και μόνο επειδή ακολούθησαν μια κούκλα. Αν φέρεσαι έτσι στο δικό σου παιδί, σε ένα ασυνόδευτο πώς φέρεσαι; Μιλάμε για 35 εκατομμύρια παιδιά που έχουν διανύσει το ταξίδι της Αμάλ. Παιδιά δίχως πατρίδα, παιδιά νομάδες».