«Η νόνα μου είχε ένα δερματόδετο μπλοκάκι όπου έγραφε ποιήματα. Ανάμεσά τους ήταν και ένα για την “αγάπη γιασεμί”. Ακόμα και αν δεν το βλέπεις το γιασεμί, η μυρωδιά του πλημμυρίζει τον αέρα. Όταν έσπρωξα για πρώτη φορά τη σιδερένια πόρτα στον κήπο του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών, παντού αντίκρισα γιασεμί. Περίεργες συμπτώσεις: το άρωμα που φορούσε η Μαρία ήταν το γιασεμί». Η συγγραφέας Ελένη Γερουλάνου, εμπνεύστηκε το βιβλίο «Ένας αρκούδος μια φορά», ακούγοντας από την δωρήτρια της συλλογής των παιχνιδιών του μουσείου, Μαρία Αργυριάδη, που “έφυγε” απρόσμενα πριν λίγους μήνες, «την ιστορία του μικρού κίτρινου αρκούδου με τη γαλάζια κορδέλα, που βρήκε στο Μοναστηράκι, ένα βράδυ στο λιγοστό φως του φεγγαριού και έγινε η αφορμή για να αρχίσει να συγκεντρώνει παιχνίδια».
Παιχνίδια χιλιάδες, παιχνίδια πολύτιμα από κάθε γωνιά της γης, τα οποία έμελλε να δωρίσει στο Μουσείο Μπενάκη γιατί, όσο κι αν τα αγαπούσε, έλεγε, τι να τα έκανε αν δεν φωτίζονταν από το χαμόγελο και τις φωνές των παιδιών που θα τα αγκάλιαζαν και θα τους έδιναν ζωή; Ο αξέχαστος διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Άγγελος Δεληβορριάς, σε μια κουβέντα τους πριν 40 χρόνια της έδωσε τη λύση, προτείνοντάς της να τα δωρίσει στο Μουσείο, καθώς υπήρχαν σχέδια να δημιουργηθεί κάτι με άξονα το παιδί. Και πρότεινε ως στέγη έναν χώρο πραγματικά ιδανικό, τον πανέμορφο Πύργο Κουλούρα στον Φλοίσβο, που είχε δωρίσει με τη σειρά της η ιδιοκτήτρια του, Βέρα, στο Μουσείο Μπενάκη.
Η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου, πριν λίγο καιρό στο κατάμεστο μουσείο, ήταν ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά, καθώς ο άνθρωπος στον οποίο οφείλεται όλο αυτό, η Μαρία Αργυριάδη, δεν ήταν πια εκεί. Όμως ήταν η συνέχειά της, τα παιδιά και τα εγγόνια της. Και ήταν η αύρα, το διαπεραστικό βλέμμα και το τρυφερό χαμόγελό της, φύλακες άγγελοι του πολύχρωμου κόσμου των παιχνιδιών της, που τα ένιωθες παντού.
Η Ελένη Γερουλάνου
Η Ελένη Γερουλάνου την είχε γνωρίσει χρόνια πριν, όταν ο πατέρας της Γιώργος δώρισε το οικογενειακό «Χάρτινο Θέατρο» στη συλλογή της. Πολύ αργότερα, υπεύθυνη πλέον του Τμήματος Παιχνιδιών του Μουσείου Μπενάκη, διηγήθηκε στη συγγραφέα πώς ξεκίνησαν όλα. Κι όταν η τελευταία επισκέφθηκε τον ανακαινισμένο πύργο που άνοιξε τις πύλες του πριν ενάμισι χρόνο μοσχοβολώντας «αγάπη γιασεμί», και είδε, όπως αναφέρει στο βιβλίο, «τον αρκούδο με τον αριθμό 5 μέσα στην προθήκη, τον λάτρεψα». Ήταν η στιγμή που αποφάσισε να γράψει «την ιστορία των παιχνιδιών, μια αληθινή ιστορία σαν παραμύθι».
Γιατί οι σελίδες του βιβλίου, μία συνέκδοση του Μουσείου Μπενάκη και των εκδόσεων Πατάκη, πλημμυρισμένες από τις πολύχρωμες, θαυμάσιες εικόνες της Ίριδας Σαμαρτζή, που τοποθετεί όμορφα μέσα τους 250 παιχνίδια από τον θησαυρό της συλλογής, κυλάνε μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, μεταξύ παραμυθιού και ιστορίας αληθινής για να μάθουν τα παιδιά πώς έγινε αυτό το Μουσείο.
Διευθύντρια παράλληλα του Νηπιαγωγείου της Σχολής Μωραΐτη, ειδική στη Μουσειακή εκπαίδευση και ιδρυτικό μέλος της μη κερδοσκοπικής εταιρείας Library4all που τροφοδοτεί διαρκώς με βιβλία τις σχολικές βιβλιοθήκες της χώρας, η Ελένη Γερουλάνου θεωρεί το βιβλίο της «την αρχή του νήματος που μας οδηγεί σε αυτό το θαυμάσιο απόκτημα για την πόλη μας. Επιθυμία μου είναι με αφορμή την ιστορία του αρκούδου να επισκεφθούν μικροί και μεγάλοι το Μουσείο για να τον γνωρίσουν και να γνωρίσουν όλους εκείνους τους θησαυρούς που μόνο χαρά, συγκίνηση και αναμνήσεις μπορούν να μας γεμίσουν». Στο τέλος του βιβλίου μάλιστα, η Χρονογραμμή, ένα δισέλιδο όπου αναφέρονται, ενδεικτικά, λεπτομέρειες για κάποια από τα παιχνίδια που συναντάει το αρκουδάκι στο δρόμο του, ενημερώνει τον μικρό αναγνώστη για το πόσα πολύτιμα αντικείμενα περιλαμβάνει γενικότερα το Μουσείο, ξεκινώντας από την αρχαιότητα και φθάνοντας ως τις μέρες μας -και τον οδηγεί να αναζητήσει περισσότερα, εάν το επιθυμεί, για την ιστορία των παιχνιδιών.
Όταν ρώτησα μια επτάχρονη πιτσιρίκα τι της άρεσε περισσότερο απ’ όλα στο βιβλίο σας, μου απάντησε τα εξής δύο: «εκεί που η Μαρία καλωσορίζει το αρκουδάκι. Κι ακόμη ότι, εκείνο, παρόλο που γνωρίζει τόσους στο δρόμο του που του λένε να κάνουν διάφορα παρέα, επιμένει στο στόχο που έχει βάλει, να βρει το σπίτι του». Εσείς ποιον στόχο είχατε, γράφοντάς το; Ο αρκούδος μας παρέμεινε πιστός στον στόχο του και τα κατάφερε! Βρήκε το σπίτι του και την αγκαλιά που αναζητούσε. Γράφοντας το παραμύθι αυτό, θέλησα να φωτίσω την ιστορία της Μαρίας Αργυριάδη για την οποία ο αρκούδος αυτός ήταν μοναδικός. Για τον αρκούδο πάλι η Μαρία ήταν η οικογένειά του. Ένιωσα την αγωνία του, την ανυπομονησία του, την κούρασή του, τη λαχτάρα του, τη χαρά του όταν βρέθηκε στην αγκαλιά της. Εύχομαι τα παιδιά που θα διαβάσουν την ιστορία του να γεμίσουν μέσα τους δύναμη και ελπίδα ότι θα πετύχουν το στόχο τους, όποιος κι αν είναι αυτός, και να μην πάψουν να αναζητούν το όνειρο.
Η Μαρία Αργυριάδη, στην οποία αφιερώνετε το βιβλίο σας, πρόλαβε να δει το δικό της όνειρο, το Μουσείο Παιχνιδιών, να γίνεται πραγματικότητα. Είχε και άλλα σχέδια για το Μουσείο; Πρόλαβε να δει το Μουσείο ανοιχτό και γεμάτο παιδιά, γιόρτασε μαζί μας και στα πρώτα του γενέθλια, πρόλαβε να δει και το βιβλίο. Οι άξιες συνεργάτιδές της, η Νόρα Χατζοπούλου και η Μαίρη Βέργου, συνεχίζουν το έργο της ακούραστα για να μπορούμε όλοι εμείς να το χαιρόμαστε. Η Μαρία τούς άφησε μια γερή παρακαταθήκη για να πορευτούν στο μέλλον. Είχε πολλή ζωντάνια, πολύ πάθος, ήταν αυθόρμητη, ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος. Είχε πολλά όνειρα, πολλές σκέψεις, πολλά πλάνα. Έγραψε δύο παραμύθια. Το ένα το έχει εικονογραφήσει η ίδια. Μέσα στα θέλω της, στα όνειρά της, ήταν κάποια μέρα αυτά να εκδοθούν.
Η δωρήτρια της συλλογής παιχνιδιών του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών, Μαρία Αργυριάδη
Ποια είναι η γνώμη σας για το παιδικό βιβλίο, ελληνικό και ξένο, στις μέρες μας; Πιστεύετε ότι γίνεται σοβαρή δουλειά και υπάρχει εξέλιξη στο χώρο του; Υπάρχουν εξαιρετικά ελληνικά παιδικά βιβλία που σέβονται τον αναγνώστη τους, οδηγούν το παιδί σε πρωτότυπα μονοπάτια, εξάπτουν τη φαντασία, έχουν ανατροπές, χιούμορ, καλόγουστη εικονογράφηση και κείμενο που δεν βασίζεται σε στερεότυπα. Η ελληνική εκδοτική παραγωγή στο χώρο του παιδικού βιβλίου μας κάνει όλους πολύ υπερήφανους. Τη συγκρίνω με την ξένη, την οποία παρακολουθώ όσο μπορώ, και βλέπω ότι, παρά την κρίση, δεν έχουμε τίποτα να ζηλέψουμε.
Έχετε γράψει αρκετά παιδικά βιβλία, κατά κύριο λόγο βιβλία γνώσεων. Αυτό το είδος σας ενδιαφέρει περισσότερο; Σπούδασα παιδαγωγικά στην Ελλάδα και συνέχισα τις σπουδές μου στη Βοστόνη, όπου ειδικεύτηκα στη μουσειακή εκπαίδευση. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα σκέφτηκα να συνδυάσω την παιδαγωγική με τη μουσειακή εκπαίδευση. Το σχολείο, στο οποίο ακόμα εργάζομαι, ήταν μια γόνιμη βάση για αυτό. Εκτός του ότι είμαι φανατική αναγνώστρια, ήρθε η στιγμή που συγκυρίες οδήγησαν να λειτουργήσω και από την συγγραφική πλευρά. Όλα μου τα βιβλία έχουν στόχο να προσεγγίσουν τα παιδιά τα εκθέματα των μουσείων με έναν μοναδικό και ελκυστικό τρόπο. Τα παιδιά δέχονται με μεγάλη ευκολία ό,τι τους κεντρίζει το ενδιαφέρον. Η τέχνη ανοίγει το μυαλό τους, γιατί από μόνη της διαθέτει μια ιδιαίτερη δύναμη. Τα παιδιά μπορούν με τον κατάλληλο τρόπο και μέσα από το παιχνίδι να πλησιάσουν τα έργα τέχνης. Οι σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες υποστηρίζουν πως η οικοδόμηση της σχολικής γνώσης πρέπει να στηρίζεται σε αντικείμενα. Τα μουσεία περιέχουν θησαυρούς γνώσεων, μέσα από τους οποίους ζωντανεύει η μαθησιακή διαδικασία.
«Πού βρίσκομαι;» αναρωτιέται ο αρκούδος, σε ένα από τα όμορφα δισέλιδα του βιβλίου, γεμάτο από τα παιχνίδια του Μουσείου Μπενάκη Παιχνιδιών.
Όντας ειδική στη Μουσειακή εκπαίδευση, πώς βλέπετε τα πράγματα στα ελληνικά Μουσεία σήμερα σε σχέση με τα παιδιά; Θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα; Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει άλματα σε αυτόν τον τομέα. Πάντα υπάρχει όμως περιθώριο βελτίωσης. Όταν γύρισα από την Αμερική, το 1986, το Μουσείο Μπενάκη ήταν πρωτοπόρο στα εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά. Σιγά σιγά άρχισαν και τα άλλα μουσεία να οργανώνουν προγράμματα και αυτή τη στιγμή υπάρχουν εξαιρετικά τμήματα εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα περισσότερα ελληνικά μουσεία. Όπως αναφέρει η αγαπημένη φίλη Γεωργία Κακούρου-Χρόνη στο βιβλίο της «Μουσείο – Σχολείο», το μουσείο και το σχολείο είναι ή οφείλουν να είναι αντικριστές πόρτες στη γνώση. Θα ήθελα το σχολείο να εντάξει περισσότερο τη μουσειακή αγωγή στο πρόγραμμά του και η επίσκεψη στο Μουσείο να πάψει να είναι ένα διάλειμμα από την εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά μέρος και συστατικό της.
Η Ίρις Σαμαρτζή σχεδιάζει τον πρωταγωνιστή του βιβλίου έχοντας «μοντέλο» της τον αρκούδο με τη γαλάζια κορδέλα από όπου ξεκίνησαν όλα.
Είστε ιδρυτικό μέλος της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας Library4all. Ποιος είναι ο σκοπός της; Έχει πετύχει τον στόχο της; Η Library4all ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 2013, με σκοπό την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας σε παιδιά σχολικής και προσχολικής ηλικίας, μέσω της υποστήριξης και της ενίσχυσης σχολικών βιβλιοθηκών με βιβλία. Ο ρόλος της είναι να λαμβάνει ενημέρωση για τις ανάγκες των σχολείων σε όλη την Ελλάδα και εν συνεχεία να τα βοηθά να δημιουργήσουν μία βιβλιοθήκη ή να διευρύνουν την υπάρχουσα συλλογή τους. Τα βιβλία που προσφέρουμε είναι καινούρια ή σε άριστη κατάσταση και προέρχονται από δωρεές ιδιωτών, εταιρειών, εκδοτών, συγγραφέων και άλλων μη κερδοσκοπικών φορέων.
Από το 2013 μέχρι σήμερα έχουμε προσφέρει περισσότερα από 72.000 βιβλία σε 1.580 βιβλιοθήκες σχολείων στην Αττική και την περιφέρεια. Βιβλία μας έχουν ταξιδέψει στα ελληνικά σχολεία στην Ίμβρο, στο Κατάρ, στην Τιφλίδα, στο Cambridge και στη Νέα Υόρκη. Επίσης έχουμε δώσει περισσότερα από 100.000 βιβλία σε διάφορους φορείς σε όλη την Ελλάδα. Με το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης, φροντίζουμε να στέλνουμε βιβλία, κυρίως στην αγγλική και την αραβική γλώσσα σε δομές φιλοξενίας προσφύγων και σε σχολεία με προσφυγόπουλα.
Να σημειωθεί ότι χωρίς τον μεγάλο μας χορηγό, την Αθηναϊκή Μεταφορική που τόσο γενναιόδωρα έχει αναλάβει όλες τις αποστολές μας, δεν θα μπορούσαμε να λειτουργήσουμε τόσο αποτελεσματικά.
Νομίζω ότι οι αριθμοί που σας ανέφερα είναι ενδεικτικοί της προσπάθειας που καταβάλλουμε, αλλά αυτό δεν μας κάνει να επαναπαυόμαστε. Αντιθέτως, ο στόχος μας να εξοπλίσουμε όλες τις σχολικές βιβλιοθήκες της χώρας παραμένει σταθερός. Μακάρι να τον πετύχουμε!
Mία διαφορετική αφίσα της Library4all
Κάθε χρόνο η Library4all διοργανώνει το bookwave. Τι ακριβώς είναι και πότε πραγματοποιείται; Το bookwave είναι η ετήσια, μεγάλη δράση μας με στόχο την προσφορά βιβλίων σε σχολικές βιβλιοθήκες, κυρίως της Αττικής, που αντιμετωπίζουν σημαντικές ελλείψεις σε βιβλία. Γίνεται στις αρχές του χρόνου με την υποστήριξη του Μουσείου Μπενάκη στο κτίριό του στην οδό Πειραιώς. Εκεί συγκεντρώνουμε βιβλία μέσα από book drives που πραγματοποιούν κυρίως ιδιωτικά σχολεία και άλλοι ιδιωτικοί φορείς, με στόχο να καλύψουμε μεγαλύτερο αριθμό σχολείων σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το «κύμα βιβλίων» και προσφοράς διαρκεί μια εβδομάδα κάθε χρόνο. Φέτος ολοκληρώθηκε την εβδομάδα από 4 έως 8 Φεβρουαρίου 2019. Μέσα σε αυτή την εβδομάδα συγκεντρώσαμε 10.000 βιβλία που βρίσκονται ήδη σε 151 σχολεία σε κάθε σημείο του χάρτη.
Η Ελένη Γερουλάνου πακετάρει τα βιβλία που συγκεντρώθηκαν από τη δράση bookwave για να ταξιδέψουν στις σχολικές βιβλιοθήκες σε κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Από το 2000 αναλάβατε τη διεύθυνση του Νηπιαγωγείου της Σχολής Μωραΐτη. Πόσο σημαντικός είναι πιστεύετε ο ρόλος της νηπιαγωγού σήμερα; Η UNESCO (2010/11) αναγνώρισε ότι η προσχολική αγωγή ως εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί διακριτή οντότητα, με καθοριστικής σημασίας συμβολή στη σχολική επιτυχία και στην πορεία ζωής κάθε παιδιού. Καταλαβαίνετε λοιπόν πως ρόλος του/της νηπιαγωγού είναι πολύ σημαντικός. Σε καμία περίπτωση δεν έρχεται όμως να υποκαταστήσει το ρόλο των γονέων που παραμένει καθοριστικός, σε όλη την διαδικασία της ανάπτυξης του παιδιού και ιδιαίτερα στην ηλικία των τάξεων του νηπιαγωγείου.
Αν άλλοι χώροι είναι όπως λέμε «ανδροκρατούμενοι», ο χώρος του νηπιαγωγείου κατά κύριο λόγο ανήκει στις γυναίκες εκπαιδευτικούς -ειδικά στην Ελλάδα, καθώς στο εξωτερικό βλέπεις όλο και πιο συχνά άνδρες. Ποια η γνώμη σας για τον ρόλο του άντρα παιδαγωγού στον συγκεκριμένο χώρο και στις συγκεκριμένες ηλικίες; Στο Νηπιαγωγείο της Σχολής Μωραΐτη έχουμε στην ομάδα μας άνδρα νηπιαγωγό εδώ και 19 χρόνια από επιλογή και είμαστε πολύ ευχαριστημένοι με αυτό. Η παρουσία ενός άνδρα νηπιαγωγού μόνο κέρδος μπορεί να είναι στον εργασιακό χώρο, στις προσωπικές σχέσεις, καθώς και στη σχέση μαθητή-δασκάλου. Καθώς η προσχολική εκπαίδευση είναι πολύ σημαντική για την κοινωνικοποίηση και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός παιδιού, η παρουσία και των δύο φύλων στο ρόλο του δασκάλου δημιουργεί μόνο θετικά πρότυπα για τα παιδιά.
Η Ελένη Γερουλάνου απευθύνεται στα παιδιά στο Μουσείο Μπενάκη Παιχνιδιών.
Πώς καταφέρνετε να ισορροπείτε ανάμεσα σε μια τέτοια θέση καθημερινής εργασίας με την πολύ πιο «ελεύθερη» κατάσταση του συγγραφέα ή του εθελοντισμού; Εάν έχεις ισορροπία, μέτρο, μία δουλειά που να σε γεμίζει, ένα σύζυγο δίπλα σου που να σε καταλαβαίνει και να σε βοηθάει, μία οικογένεια, μια δυνατή ομάδα από εθελοντές και φίλους που μοιράζεται τις αγωνίες σου, όλα γίνονται. Η οικογένεια για μένα είναι το άλφα και το ωμέγα. Με τον σύζυγό μου αποκτήσαμε τρία παιδιά. Δουλειά και μητρότητα και στη συνέχεια ο εθελοντισμός με έκαναν να βλέπω μέσα από τα πράγματα, να εκτιμώ τα μικρά, να παίρνω δύναμη από ένα χαμόγελο. Έμαθα πόσο δυνατή είναι μία αγκαλιά που πολλές φορές είναι και γιατρειά.
Είμαι ένας αισιόδοξος άνθρωπος, όπως ήταν και η Μαρία. Ακόμα και όταν κάτι δεν πάει όπως το σχεδίασα, αρκεί μία ζεστή κουβέντα, ένα παιδικό χαμόγελο, το χέρι βοήθειας ενός φίλου, ενός συναδέλφου για να γεμίσω ξανά τις μπαταρίες μου και να με κάνει να σκεφτώ ότι αξίζει τον κόπο να προσπαθούμε όλοι για ένα καλύτερο αύριο, ο καθένας με τον τρόπο του και από τη δική του γωνιά.
Υπέροχο το εξώφυλλο της Ίριδας Σαμαρτζή, αναδεικνύει παράλληλα την ιστορία του αρκούδου, το παιχνίδι στη διεθνή του διάσταση (από το καρουσέλ στον Κλούβιο και τη Σουβλίτσα), αλλά και την ελληνική ταυτότητα του βιβλίου, με φόντο τη θάλασσα.