Συνάντησα τον Έρνο Ρούμπικ ένα καυτό μεσημέρι στα τελη του Ιουνίου στον Φάρο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Λίγα 24ωρα πριν ο, 75χρονος πια, Ούγγρος συνομιλήσει στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival με το αθηναϊκό κοινό για τη διάσημη εφεύρεσή του, τον περίφημο πολύχρωμο τρισδιάστατο κύβο. Γύρω μας οι τεχνικοί βρίσκονταν σε πυρετό προκειμένου να στήσουν ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό από κύβους του Ρούμπικ, ενώ στην αίθουσα αφίξεων του «Ελευθέριος Βενιζέλος» προσγειώνονταν cubers από όλον τον κόσμο με εντυπωσιακά ρεκόρ ταχύτητας και δεξιοτεχνίας στην επίλυσή του.
Ήταν περίπου δέκα μέρες πριν τις βουλευτικές εκλογές και, σε σας μπορεί να μη συνέβη, στην Popaganda όμως υποφέραμε από τον δικό μας πυρετό με τηλεφωνήματα, ραντεβού, ακυρώσεις, απομαγνητοφωνήσεις, φωτογραφίσεις και οτιδήποτε άλλο χρειαζόταν για να καλύψουμε το γεγονός. Μέσα σε αυτό το κλίμα, δεν είχα προλάβει να συνειδητοποιήσω το μέγεθος και το impact του ανθρώπου που θα καθόταν απέναντί μου. Το κατάλαβα σε μια στιγμή όταν μάζεψα μια ρέπλικα του κύβου από το έδαφος και του ζήτησα να μου την υπογράψει (ένας από τα εκατομμύρια που του το έχουν ζητήσει κατά καιρούς, ένας από τους δεκάδες που του το ζήτησαν μόνο εκείνο το μεσημέρι). Ο κύβος «χάλασε», εγώ έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν τα κατάφερα μαζί του κι έτσι η υπογραφή του Ούγγρου παραμένει διασκορπισμένη στις έξι πλευρές του και πολύτιμη στη βιβλιοθήκη μου.
Το μαγνητόφωνο όμως κατέγραψε τα λόγια του. Ο Έρνο Ρούμπικ έχει διηγηθεί άπειρες φορές την ιστορία της σύλληψης της εφεύρεσης το 1974, του περάσματος στην μαζική παραγωγή το 1977 (αρχικά μόνο εντός Ουγγαρίας), της συνεργασίας του με τον επιχειρηματία Τίμπορ Λάζι στην πατρίδα του και με την Ideal Toys στις ΗΠΑ που προκάλεσαν την μανία με τον κύβο στα 80s – αν το καλοσκεφτείτε είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά… χαρακτηριστικά της πλέον διφορούμενης δεκαετίας μαζί με τις βάτες, τις χαίτες και τα γουόκμαν. Έγινε άλλωστε βιβλίο, επιτραπέζιο, βιντεοπαιχνίδι, μοτίβο στο χώρο της μόδας και της εσωτερικής διακόσμησης, αντικείμενο παγκόσμιων πρωταθλήμάτων και θέμα ντοκιμαντέρ.
Όπως συμβαίνει και με άλλους «άριστους» του πρώην ανατολικού μπλοκ που έσπασαν τα σύνορα του Ψυχρού Πολέμου (ας πούμε, τον σκακιστή Γιούρι Κασπάροφ που λίγες μέρες πριν είχε μιλήσει στον ίδιο χώρο στο Microsoft Summit), ο Ρούμπικ μιλά -ειδικά όταν αναφέρεται στο παρελθόν- τελειώνοντας τις φράσεις του με ένα πονηρό μειδίαμα ενώ λάμπουν τα εντυπωσιακά γαλανά του μάτια. Υποννοώντας ένα «μέχρι εδώ θα μιλήσω». Άλλωστε ο κύβος βλέπει μόνο μπροστά. Έκλεισε τα 45 έχοντας κερδίσει το παιχνίδι της αθανασίας. Τώρα πια το στοίχημα δεν είναι μόνο να διασκεδάσει αλλά και να μορφώσει…
Τα τελευταία χρόνια, κι αφού έχετε δώσει εκατοντάδες συνεντεύξεις κι έχετε απαντήσει πολλές φορές στις ίδιες ερωτήσεις, συνηθίζετε να λέτε ότι πια απλά μελετάτε τον αντίκτυπο του Κύβου του Ρούμπικ, της διάσημης εφεύρεσής σας. Τι εννοείτε; Αυτό που νιώθω μοιάζει πολύ με το συναίσθημα των ανθρώπων όταν μεγαλώνουν και παρακολουθούν τις ζωές των παιδιών και των εγγονιών τους. Τα βλέπουν να μαθαίνουν να μιλάνε, να περπατάνε, να πηγαίνουν σχολείο και τελικά να γίνονται κάποιοι, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα τους. Ο κύβος έγινε στην πορεία κάποιος. Είναι διαφορετικός από μένα, αν και προφανώς συνδεόμαστε.
Άρα έχει πια τον δικό του χαρακτήρα; Η μεγάλη διαφορά σε σχέση με μας, φυσικά, είναι ότι εξελίχθηκε σε κάτι κλασικό που δεν αντιμετωπίζει ζητήματα θνητότητας. Όλα αυτά τα χρόνια περισσότερο σχεδόν 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι τον αγόρασαν, τον μελέτησαν, κόπιασαν για να τον λύσουν. Συγκέντρωσε λοιπόν τεράστιο κομμάτι της παγκόσμιας προσοχής, έγινε κομμάτι της παγκόσμιας λαϊκής κουλτούρας, αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας, ανάλυσης και συγγραφής…
Ο κύβος είναι το παιδί μου. Κάθομαι και τον παρακολουθώ να μεγαλώνει και να χτίζει την προσωπικότητά του. Βέβαια, μη νομίζετε, είναι κι αυτός μεσήλικας πλέον…
Έγινε κι ένα πρότυπο κατασκευής, πολλοί μεταγενέστεροί σας βασίστηκαν στις αρχές του για να φτιάξουν διαφορετικά μεταξύ τους πράγματα… Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του είναι η διαφάνεια, είναι ένα «σύστημα» ανοιχτό σε όλους. Δεν αποκλείει κανέναν. Είναι σαν ένα λευκό χαρτί που μπορείς να γράψεις οτιδήποτε θες πάνω του.
Όπως; Είναι τόσα πολλά που δεν ξέρω τι είναι πιο σημαντικό από τα υπόλοιπα. Ας πούμε, ο κύβος συνδέθηκε πάρα πολύ με τη διαδικασία επίλυσης ενός προβήματος. Και η επίλυση προβλημάτων είναι ένα βασικό κομμάτι της καθημερινότητάς μας, της ζωής μας ολόκληρης. Έχουμε ανάγκη να ανταπεξερχόμαστε στις προκλήσεις και να επιβιώνουμε.
Η εφεύρεσή μου, και η αποδοχή της, έγινε αποδεκτή από το καθεστώς. Δεν βοηθήθηκε, αλλά έγινε αποδεκτή. Ας κρατήσουμε αυτό. Χρειάστηκαν, έτσι κι αλλιώς, έξι χρόνια για να περάσουμε το σιδηρούν παραπέτασμα.
Τι έχει, στο τέλος της ημέρας, μεγαλύτερη αξία; Να λύνουμε το πρόβλημα ή να μαθαίνουμε από τη διαδικασία που ακολουθήσαμε; Ο τρόπος σκέψης. Με τον οποίο αποδομείς το πρόβλημα και προχωράς στη λύση. Στη ζωή κάθε τι είναι μέρος κάτι άλλου, όλα μαζί σχηματίζουν πολύπλοκες δομές, στις οποίες καλούμαστε να κινηθούμε. Ο κύβος αποδεικνύει ότι αν σκεφτείς, μπορείς να νικήσεις την πρόκληση. Κι επίσης, αναδεικνύει πόσο μεγάλη απόλαυση είναι να φτάνεις στο τέλος. Τονίζει ότι η μάθηση είναι χαρά, και όχι τιμωρία.
Εσείς διασκεδάσατε ενώ φτιάχνατε τον κύβο; Φυσικά. Ήταν πολύ συναρπαστικό να προχωράω από επίπεδο σε επίπεδο κατά τη διαδικασία της κατασκευής. Από τεχνικής άποψης, ως μηχανικός, δούλευα πάνω σε κάτι που έμοιαζε αδύνατο. Πέτυχα γιατί δεν έπαψα ποτέ να πιστεύω ότι ήταν εφικτό. Η συναισθηματική ανταμοιβή στο φινάλε ήταν πολύ μεγάλη. Κάτι άλλο πολύ σημαντικό εκτός του ότι απέδειξα στον εαυτό μου οτι ήταν δυνατό να βρεθεί η λύση, ήταν ότι μπορούσα πλέον να πείσω κι άλλους για την εμπορική εκμετάλλευση του κύβου με δεδομένο οτι η βιομηχανία παιχνιδιών ήταν πολύ δύσκολος χώρος.
φωτό: Παναγιώτης Μένεγος
Είχατε παρελθόν στην αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων, τι ήταν αυτό που σας ώθησε να συλλάβετε τον κύβο; Τόσο στο σχολείο, όσο κι αργότερα ως καθηγητής, με γοήτευε ιδιαίτερα η ιδέα της γεωμετρίας. Τη θεωρούσα πολύ σημαντική για να αντιληφθούμε την αποστολή μας ως σχεδιαστές. Για να δημιουργούμε και να συναρμολογούμε πράγματα και, κατόπιν, να επικοινωνούμε με το κοινό για τη χρήση και τη λειτουργία τους. Πίστευα, λοιπόν, ότι δεν υπήρχε μεγάλο πεδίο εξερεύνησης σε αυτήν την κατεύθυνση (π.χ. βιβλιογραφία-εφαρμογές-διδακτέα ύλη). Υπήρχε μεγάλο περιθώριο να σκεφτούμε με πιο ευρύ τρόπο και να αναπτύξουμε τις μεθόδους μας.
Πώς νιώθατε που στα 80s όλοι είχαν έναν κύβο στα χέρια τους; Από παιδιά 5 χρονών μέχρι ηλικιωμένους. Ο κύβος ήταν κάπως συνώνυμο αυτής της δεκαετίας… Εντάξει δεν ήταν όλοι, ήταν ας πούμε το 20%-30% του ανθρώπινου πληθυσμού, μόνο μερικές εκτοντάδες εκατομμύρια (γελάει). Έπρεπε να δουλέψουμε περισσότερο, συνεπώς.
Πώς διαχειριστήκατε την επιτυχία; Την έκρηξη της φήμης σας και τη δόξα που σας έφερε… Εγώ δε χρειάστηκε να τη διαχειριστώ, ο κύβος το έκανε. Ο κύβος ήταν τόσο δυνατός που προχώρησε από μόνος του. Εμείς έπρεπε να φροντίσουμε το μετά, τα επόμενα βήματα. Έγινε κι αυτό. Ως εταιρεία, αναπτύξαμε πλάνο για τη συνέχεια. Να κάνουμε περισσότερα και να μπούμε σε νέες αγορές από τη μία. Κι από την άλλη να προωθήσουμε την ανάπτυξη και την εξάπλωση της χρήσης του κύβου ως εκπαιδευτικού περιεχομένου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην τάξη, συμβαίνει ήδη σε περισσότερα από 1000 σχολεία στις ΗΠΑ, όπου οι μαθηματικοί κυρίως τον χρησιμοποιούν ως εργαλείο-βοήθημα. Θέλουμε αυτό να αναπτυχθεί περισσότερο και στην Ευρώπη, να εφοδιαστούν τα σχολεία με εξοπλισμό για να συμβεί. Ξέρετε, η φύση των μαθηματικών είναι τέτοια που τα καθιστά δύσκολα κι απρόσιτα για τα παιδιά, αλλά με ένα τέτοιο εργαλείο που τους είναι ήδη γνώριμο, μπορούμε να εκμηδενίσουμε την απόσταση και να τα κάνουμε πιο γοητευτικά.
Ο κύβος είναι το παιδί μου. Κάθομαι και τον παρακολουθώ να μεγαλώνει και να χτίζει την προσωπικότητά του. Βέβαια, μη νομίζετε, είναι κι αυτός μεσήλικας πλέον…
Αναρωτιέμαι πώς ήταν να γνωρίζετε τόσο μεγάλη επιτυχία σε μια χώρα του τότε ανατολικού μπλοκ με κομμουνιστικό παρελθόν και παρόν; (γελάει) Είναι ιστορία πια όλα αυτά. Πρέπει να γυρίσουμε τόσες δεκαετίες πίσω για να τα θυμηθώ. Ξέρεις, ο χρόνος είναι σαν σύννεφο που τα καλύπτει όλα κι αδυνατίζει τη μνήμη.
Ήταν στο πλευρό σας το καθεστώς; Υπήρξαν περιορισμοί στις επαφές σας με τη Δύση; Ήμουν ικανός να ελέγχω την κατάσταση μπορώ να πω. Όπως επίσης πρέπει να πω κι ότι η εφεύρεσή μου, και η αποδοχή της, έγινε αποδεκτή. Δεν βοηθήθηκε, αλλά έγινε αποδεκτή. Ας κρατήσουμε αυτό. Χρειάστηκαν, έτσι κι αλλιώς, έξι χρόνια για να περάσουμε το σιδηρούν παραπέτασμα. Μετά την ανακάλυψη του κυβου ακολούθησαν τρία χρόνια παραγωγής και πωλήσεων εντός Ουγγαρίας κι άλλα τρία χρόνια για να βγούμε στο εξωτερικό π.χ. να ξεκινήσει η διανομή στις ΗΠΑ. Ακολούθησαν τρελά χρόνια. Υπήρχε φρενίτιδα όσον αφορά το ενδιαφέρον για τον κύβο. Τελικά, δεν ήταν κάτι που διήρκεσε λίγο, μια φωτοβολίδα που ξεχάστηκε. Ο κύβος έμεινε ζωντανός κι εξελίχθηκε.
Με ποιον τρόπο; Νομίζω, απέκτησε μια δεύτερη ζωή μετά το μιλένιουμ. Για παράδειγμα, το speed cubing (σ.σ. οι διαγωνισμοί ταχύτητας στην επίλυση του κύβου) έγινε κάτι σαν πνευματικό σπορ. Γίνονται περισσότερες από 1000 τέτοιες διοργανώσεις τον χρόνο.
Πώς νιώσατε την πρώτη φορά που είδατε έναν speed cuber να λύνει τον κύβο σε ελάχιστο χρόνο, ας πούμε σε 7 δευτερόλεπτα; Ποιος είναι ο δικός σας χρόνος; To 1982 έγινε ο πρώτος παγκόσμιος διαγωνισμός ταχύτητας στην Βουδαπέστη, ο νικητής τότε έκανε περίπου 20’’. Εγώ δεν έχω κάποιο καταγεγραμμένο προσωπικό ρεκόρ χρόνου, μιας και δεν με ανταγωνίστηκα ποτέ, αλλά βάσει καταμετρήσεων άλλων, κινούμαι κατά μέσο όρο στο 1 λεπτό. Πλέον ο χρόνος είναι κάτω των 5’’, αυτό είναι το πιο πρόσφατο παγκόσμιο ρεκόρ (σ.σ. στον 3x3x3 κύβο το έχει ο κινέζος Γιουσένγκ Ντου με 3.47 δευτερόλεπτα από το 2018). Πλέον έχουμε και διαφορετικού τύπου λύσεις: με το ένα χέρι, με το πόδι, κάτω απ΄το νερό, σε ελεύθερη πτώση και πολλές πολλές άλλες.
Ποιός είναι ο αγαπημένος σας, απ’ όλους αυτούς, τους εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης; Ο δικός μου αγαπημένος είναι ο προσωπικός τρόπος του καθένος, να βρίσκει ο καθένας τη λύση μόνος του. To 98%-99% των αρχικών cubers έτσι έμαθαν να τον λύνουν, σιγά σιγά εμφανίστηκαν τα βιβλία με οδηγίες λύσης στην αγορά. Μην ξεχνάτε ότι δεν υπήρχε ίντερνετ όταν φτιάχτηκε ο κύβος, ξέρω οτι είναι πολύ δύσκολο σήμερα να φανταστεί κανείς έναν κόσμο χωρίς ίντερνετ, smartphones κι όλες αυτές τις ευκολίες. Τότε, λοιπόν, τα βιβλία ήταν ο μόνος τρόπος, και σίγουρα δεν είναι ο πιο εύκολος, ειδικά αν τον συγκρίνεις με τα video tutorials.
Το δημοφιλέστερο βιβλίο πούλησε περίπου 7 εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ όλα μαζί όσα κυκλοφόρησαν είμαι σίγουρος ότι πούλησαν 20 με 30 εκατομμύρια αντίτυπα συνολικά. Στο YouTube τα σχετικά videos, διαφόρων ειδών (πώς να τον λύσεις με διαφορετικές μεθόδους κτλ.) έχουν περισσότερα από 2 εκατομμύρια views το καθένα.
Το μοντέλο της λύσης του Kύβου δεν είναι κάτι σαν ένα πρώιμο μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης/ machine lerning; Ναι, είναι. Όλα είναι δυνατά μέσω της εκμάθησης. Ακόμα και ο υπολογιστής έπρεπε να τραφεί με δεδομένα για να τον λύσει, αφού εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε αρκετά έξυπνοι για να διδάξουμε τον υπολογιστή (γελάει).
Ποιό είναι το μέλλον για τον Kύβο του Ρούμπικ; Υπάρχουν ήδη κάποιες εφαρμογές σε VR/AR περιβάλλον; Δεν το ξέρω αυτό. Νομίζω ότι ο κύβος είναι ήδη πολιτισμικό στοιχείο, όπως το σκάκι ας πούμε. Δε χρειάζεται να γίνει κάτι άλλο, ο κύβος είναι αυτό που είναι, αλλά θα τον έβλεπα να χρησιμοποιείται και στο πεδίο του κώδικα ή της αποκρυπτογράφησης. Γίνονται ήδη μελέτες και γι΄αυτές τις περιοχές της επιστήμης.