Mόλις έχει ολοκληρωθεί η φωτογράφιση και ο Διονύσης Γραμμένος με πλησιάζει με την μπαγκέτα του. Την κρατάει με την άνεση που ο Βαν Γκογκ θα κρατούσε το πινέλο του. Την παίρνω στα χέρια μου, «είναι πολύ ελαφριά» σχολιάζω και μου εξηγεί ότι κάθε μπαγκέτα έχει το δικό της βάρος κι ανάλογα με τι έργο θα διευθύνεις επιλέγεις ανάλαφρη ή πιο βαριά. Την παίρνει ξανά στα δικά του κι αρχίζει να κινεί τα χέρια του διευθύνοντας μια αόρατη ορχήστρα. Κινήσεις άνετες και με μια εντελώς φυσική ροή, όπως ακριβώς θα έσκαγε στην αμμουδιά ένας απαλός κυματισμός της θάλασσας. «Στον μαέστρο η γλώσσα του σώματος είναι η σφραγίδα του», θα μου εξηγήσει σε λίγη ώρα.
Στα 27 του, είναι ήδη ένα από τα ραγδαία ανερχόμενα ονόματα στο χώρο της κλασικής μουσικής, έχοντας διευθύνει ορχήστρες σε όλη την Ευρώπη. Με αφετηρία τον 14ο Πανευρωπαϊκό διαγωνισμό Eurovision «Νέοι μουσικοί», που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη το 2008, κι ο 18χρονος τότε κλαρινετίστας κατέκτησε την πρώτη θέση. Και στ 21 του διεύθυνε την Ορχήστρα Δωματίου της Βιέννης.
Η Popaganda ζήτησε να μάθει περισσότερα γι’ αυτήν την διαδρομή που περιλαμβάνει ήδη Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Παρίσι, Τόκιο, Άμστερνταμ, Βερολίνο. Και είναι ακόμα στην αρχή…
«Στα 18 μου κέρδισα το πρώτο βραβείο στον 14ο Πανευρωπαϊκό διαγωνισμό «Νέοι Μουσικοί» της Eurovision που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη. Αυτή ήταν η αφορμή να με ανακαλύψουν κάποιοι εκτός Ελλάδας. Από την επόμενη κιόλας ημέρα η ζωή μου άλλαξε, πήρε νέα τροπή. Αν πλέον μείνω πάνω από μια εβδομάδα σε έναν τόπο τρελαίνομαι».
Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη μουσική; Ως παιδί στην Κέρκυρα το πιο πιθανό είναι να παίξεις μουσική. Από την αρχή είχα διαλέξει το κλαρινέτο. Ξέρεις, είναι από τα πρώτα όργανα που βλέπεις όταν περνάει η μπάντα γιατί είναι μπροστά. Έχω μια συγκεκριμένη ανάμνηση. Ήταν Πάσχα, ήμουν τόσο μικρός που ο πατέρας μου με κρατούσε στην αγκαλιά του και είχαμε πλησιάσει μια μπάντα που ετοιμαζόταν, ξέρεις έφτιαχναν τις γραμμές τους. Με πείραζαν, κάποιος μου φόρεσε την περικεφαλαία, άλλος μου έδειξε το κλαρινέτο, μου είπε «κοίτα πώς είναι» κι εγώ εντυπωσιάστηκα ως μικρό παιδί αλλά ακόμη και τώρα το βρίσκω εντυπωσιακό όργανο.
Και μετά μπήκες στην Παλαιά Φιλαρμονική. Ναι, μεγάλωσα στο κέντρο της παλιάς πόλης της Κέρκυρας, στην πλακάδα τ’ Αγιού δηλαδή εκεί που είναι η γειτονιά της Παλαιάς. Όλοι στην παρέα μου είχαμε το ίδιο πρόγραμμα. Το πρωί στο σχολείο, μετά μουσική στη φιλαρμονική και το βράδυ ποδόσφαιρο στην Κάτω Πλατεία. Τους έβλεπα από τις από τις 8 η ώρα το πρωί μέχρι το βράδυ και ήταν πολύ ωραίο όλο αυτό: ότι μαζί ήμασταν στο σχολείο, στη μουσική, στα σπορ. Νιώθαμε ότι συμπράτταμε σε όλα.
Τι θυμάσαι από τα πρώτα χρόνια στη μπάντα; Που με άκουσε ο μαέστρος, λίγους μήνες μόλις αφού είχα ξεκινήσει να παίζω και θεώρησε ότι πρέπει να ενταχθώ κανονικά στην μπάντα.
Τόσο γρήγορα; Ένιωθες ότι ήταν εύκολη η μουσική για σένα; Ένιωθα ότι είχα ευκολία με το όργανο. Μου έλεγε ο δάσκαλος ότι σήμερα θα μάθω τρεις νότες: το σολ, το φα και το μι γιατί έτσι είναι το κλαρινέτο. Όταν πήγα εγώ για να διαβάσω τότε ανακάλυψα όλες τις νότες, δεν ήθελα να περιμένω για την επόμενη ημέρα, ήθελα να εξερευνήσω. Κατάλαβα ότι πήγαιναν όλα φυσιολογικά και εύκολα.
Η φυσική ήταν η μοναδική μου επιλογή όταν έδωσα πανελλήνιες. Η μουσική και η φυσική είναι δύο παράλληλοι κόσμοι μόνο που εξηγούνται με άλλες έννοιες, αλλά η ρίζα είναι ίδια: το πώς αντιλαμβάνεσαι.
Έχεις κάποιες εικόνες έντονες; Ναι, από την πρώτη ημέρα που πήρα τη στολή για να «βγω» με τη μπάντα. Θυμάμαι ότι δοκίμαζα στολές, πήρα μια πολύ μικρή φυσικά, ήμουν μόλις 8 χρονών. Την πήρα στο σπίτι τη στολή και την περικεφαλαία και δεν μπορούσα να κοιμηθώ όλο το βράδυ. Η πρώτη φορά που βγήκα σε λιτανεία ήταν την Κυριακή της Ορθοδοξίας και ήταν η πρώτη φορά που φόρεσα τη στολή της Φιλαρμονικής.
Πώς ήταν αυτή η εμπειρία; Μοναδική. Πρέπει να συγχρονίσεις το βήμα σου με τη μουσική και να παραμείνεις στην ίδια γραμμή με τους άλλους. Έβγαινα μέχρι να τελειώσω το σχολείο και έφυγα για Αθήνα. Επίσης έπαιζα και στις συναυλίες της Φιλαρμονικής, δύο ή τρεις το χρόνο. Εκεί το ρεπερτόριο ήταν πιο απαιτητικό και πιο δύσκολο από μια marcia. Από τα εννιά μου ήμουν κανονικά στη μπάντα κι αυτό σήμαινε πολλά ταξίδια.
Τι ήταν αυτό που έμαθες από τα χρόνια σου στην μπάντα; Πέρα από την καθημερινή τριβή είναι διαφορετικά από το Ωδείο. Στο Ωδείο θα είσαι με τον καθηγητή σου, μετά θα εξασκηθείς μόνος σου στο σπίτι κι όλο αυτό είναι πολύ πιο περιορισμένο από το να είσαι μέλος και μέρος ενός μεγάλου συνόλου και να αισθάνεσαι ότι όλοι μαζί πρέπει να αποδώσετε για να παίξουν όλοι με ένα συγκεκριμένο τρόπο και πώς το δικό σου παίξιμο πρέπει να κολλήσει με τον άλλων. Αυτό ακριβώς σου καλλιεργεί την αγάπη για τη μουσική. Επιπλέον πολλά από τα έργα που παίζαμε ήταν συμφωνικής μουσικής σε μεταγραφή για μπάντα συνεπώς ήρθα από πολύ μικρή ηλικία σε επαφή με τη συμφωνική μουσική.
Όταν ήρθες στην Αθήνα σπούδασες Φυσική; Ναι, και ήταν η μοναδική μου επιλογή όταν έδωσα πανελλήνιες. Μου άρεσε και μου αρέσει πάρα πολύ ακόμη, την αγαπώ γιατί η Φυσική είναι η επιστήμη που δημιουργεί ο άνθρωπος για να συλλάβει με την αντίληψή του τα φυσικά φαινόμενα κι αυτό έχει μεγάλη σχέση με τη μουσική.
Πώς; Γιατί μέσω της μουσικής προσπαθείς να συλλάβεις ένα μουσικό φαινόμενο. Η μουσική και η φυσική είναι δύο παράλληλοι κόσμοι μόνο που εξηγούνται με άλλες έννοιες αλλά η ρίζα είναι ίδια: το πώς αντιλαμβάνεσαι. Σκέψου πώς αναλύει ένας μουσικός μια μουσική φράση: μπορεί να της δώσει κατεύθυνση, να σου μιλήσει για το βάρος της, τη σχέση της συγκεκριμένης φράσης με φράσεις άλλων οργάνων και πώς αυτές συνδέονται μεταξύ τους. Σκέψου αντιστοίχως ότι σε μια κίνηση ενός αντικειμένου μπορείς να αναλύσεις την ενέργεια το αντικείμενο που κινείται σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, το πώς κινείται, την τροχιά του, το πού θα καταλήξει, πότε. Ο χρόνος είναι μια διάσταση που υπάρχει στη φυσική και είναι πολύ σημαντική για τη μουσική.
Γιατί; Εάν ρίξεις μια ματιά στο δωμάτιο που βρισκόμαστε τώρα μπορείς να αποκτήσεις αντίληψη όλου του χώρου. Ενώ στη μουσική για να αποκτήσεις αντίληψη ενός έργου πρέπει να τρέξει αυτό στη γραμμή του χρόνου. Η μουσική χρησιμοποιεί τη διάσταση του χρόνου για να αποκτήσει νόημα.
Μου έλεγες πριν ότι καμιά φορά όταν διαβάζεις παρτιτούρες στο τραίνο σε ρωτούν «μα πώς διαβάζεται αυτό;». Αλήθεια όταν διαβάζεις μουσική την ακούς ταυτοχρόνως; Ναι, έχω μια παρτιτούρα ορχήστρας και τη διαβάζω ώστε να αποκτήσει στο μυαλό μου την αίσθηση του ήχου. Πας με την παρτιτούρα στην ορχήστρα και πρέπει από αυτό να δημιουργηθεί μουσική. Σκέψου είναι σαν να έχεις τα σχέδια από ένα δαιδαλώδες κτίριο που πρέπει να τα μελετήσεις έτσι ώστε όταν μπεις να ξέρεις πώς να κινηθείς. Μια συμφωνία ή μια όπερα είναι ένα έργο τέχνης και τα έργα τέχνης χαρακτηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από πολυπλοκότητα. Όταν λοιπόν διαβάζω τα σχέδια αποκτάω μια εικόνα του έργου, φτιάχνω στον μυαλό μου έναν ήχο και ταυτόχρονα μελετώ όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που μπορούν να με βοηθήσουν να δημιουργήσω αυτό τον ήχο.
Ποια είναι αυτά τα στοιχεία; Η εποχή που γράφτηκε και ο συνθέτης του. Ο κάθε συνθέτης έχει τη δική του μουσική γλώσσα και τα δικά του χαρακτηριστικά. Απαιτεί πολύ μελέτη και εξερεύνηση. Όπως ένα κτίριο το γνωρίζεις καλύτερα όταν ζεις μέσα σε αυτό παρά από τα σχέδια του έτσι ακριβώς συμβαίνει και με την παρτιτούρα. Το βιώνεις το έργο περισσότερο όταν βρίσκεσαι σε επαφή με αυτό μέσω της ορχήστρας.
«Δεν γίνεται να μην κλάψεις στην όπερα. Σκάνε πάνω σου και σε κατακλύζουν όλες οι μορφές της τέχνης. Αν ακούσεις μια δραματική σοπράνο ο όγκος της φωνής της μπορεί να δονήσει το σώμα σου».
Από ποια ηλικία ξεκίνησες να διευθύνεις; Στα 19 ξεκίνησα και στα 21 έδωσα την πρώτη μου συναυλία ως μαέστρος με την Ορχήστρα Δωματίου της Βιέννης.
Πώς είναι όταν εσύ σε τόση νεαρή ηλικία βρίσκεσαι μπροστά σε μουσικούς που μπορεί να έχουν τα διπλάσια χρόνια σου αλλά οφείλουν να ακολουθήσουν τις οδηγίες σου; Κάθε φορά που συνεργάζεσαι για πρώτη φορά με μια ορχήστρα χτίζεις τη σχέση σου και την επικοινωνία σου μαζί της. Από τα πρώτα 1-2 λεπτά η ορχήστρα έχει αποκτήσει μια εικόνα για εσένα κι εσύ μια εικόνα για την ορχήστρα. Έχουν καταλάβει αυτομάτως πόσο καλός μουσικός είσαι, πόσο γνωρίζεις το έργο, πόσο έχεις μελετήσει, ποια είναι η γλώσσα του σώματός σου για να περάσεις τη μουσική στην ορχήστρα. Γιατί αυτό είναι ο μαέστρος, αυτός που δείχνει με τη γλώσσα του σώματός του τη μουσική. Οι μουσικοί έχουν ούτως ή άλλως τις νότες μπροστά τους και πολλές ορχήστρες μπορούν να παίξουν χωρίς κάποιος να τις διευθύνει. Όμως ο μαέστρος είναι η πηγή που πρέπει να επηρεάσει με τον τρόπο του ώστε να υπάρχει ομοιογένεια. Σκέψου ότι μπορεί να συμβεί να έχεις 16 πρώτα βιολιά σε μια ορχήστρα, προσοχή μιλάω μόνο για τα πρώτα.
Και ποια είναι η δική σου δουλειά; Να τους κάνω να έχουν όλοι την ίδια εικόνα για το έργο. Ως μαέστρος μπορείς και να τους ζητήσεις κάτι ακόμη και λεκτικά αλλά κυρίως θα τους το δείξεις, ακόμη και μένα βλέμμα. Υπάρχουν κάποιες βασικές κινήσεις που μαθαίνεις για το πώς θα κοντρολάρεις μια ορχήστρα. Από εκεί και πέρα ο κάθε μαέστρος ανακαλύπτει και αναπτύσσει τη δική του γλώσσα σώματος. Ο καθένας έχει διαφορετικό σώμα, χέρια, πρόσωπο. Άλλος μπορεί να έχει πολύ εκφραστικό πρόσωπο και να τονίζει το βλέμμα του, άλλος μπορεί να έχει μια πολύ ξεκάθαρη τεχνική στα χέρια του.
Εσένα ποιο είναι το δυνατό σου σημείο; Δεν μπορώ να σου πω. Εσύ θα το δεις αυτό και θα με συγκρίνεις με έναν άλλο μαέστρο. Αλλά ο καθένας πρέπει να έχει τη δική του ταυτότητα και να καταλαβαίνει πώς μπορεί να επηρεάσει την ορχήστρα και το πώς συνδέεται μαζί της.
Είναι μαγεία αυτό το χαρτί που έχεις μπροστά σου με μια όπερα του Mozart και είναι μαγεία η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσεις για να φτάσεις στο μυαλό ενός συνθέτη πριν ακόμη φτάσεις εσύ στην ορχήστρα.
Ναι, αλλά την ηλικιακή διαφορά δεν μου είπες πώς την ξεπερνάς. Έχουμε ως μουσικοί μπροστά μας ένα υλικό πχ να παίξουμε μια συμφωνία του Haydn κι αυτό μας ενώνει εκείνη τη στιγμή. Έχουμε κοινές νότες άρα κοινό έδαφος. Από την άλλη ίδιο υλικό δε σημαίνει ίδιο αποτέλεσμα. Μια συμφωνία του Beethoven μπορεί να εκτελεστεί με 100 διαφορετικούς τρόπους από ισάριθμες ορχήστρες. Διαφορετικοί μαέστροι, διαφορετικές ιδέες, διαφορετική αντίληψη της μουσικής, διαφορετικές ορχήστρες. Κάθε φορά αυτό που κάνεις είναι διαφορετικό αν και έχεις μια κοινή ρίζα, έχεις μια εικόνα για το πώς πρέπει να ακουστεί αυτό το έργο. Κι αυτό βέβαια καλλιεργείται γιατί τώρα έχω μια άποψη ανάλογα με τη σημερινή μου αντίληψη αυτό προφανώς με τα χρόνια θα αλλάξει.
Ήδη συμβαίνει αυτό στην πορεία σου; Ναι, βέβαια. Ξέρεις μπορεί να έχεις κάνει ήδη ένα έργο αλλά την επόμενη φορά που θα το ξανακάνεις θα βρεις κάποιες πιο μικρές γωνίες μέσα του ή κάποια άλλα μικρά κλειδιά ή θα συλλάβεις κάτι που την προηγούμενη φορά δεν είχε πέσει στην αντίληψη σου. Αυτό είναι απίστευτα γοητευτικό γιατί ξέρεις ότι παρότι βλέπεις την ίδια παρτιτούρα οι εμπειρίες σου και ο τρόπος που διεύθυνες την προηγούμενη φορά θα σου υποδείξει κάτι παραπάνω.
Νιώθεις θαυμασμό γι’ αυτά έργα; Δέος μπροστά στην ιδιοφυία των συνθετών. Ο Brahms έδωσε την πρώτη του συμφωνία για να εκδοθεί σχεδόν μετά από 20 χρόνια. Είχαν ήδη προηγηθεί εννιά συμφωνίες του Beethoven και ο Brahms ήθελε να γράψει κάτι τόσο ηχηρό και μοναδικό που να θεωρηθεί η δέκατη συμφωνία του Beethoven ώστε να είναι ο συνεχιστής του. Είναι μαγεία αυτό το χαρτί που έχεις μπροστά σου με μια όπερα του Mozart και είναι μαγεία η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσεις για να φτάσεις στο μυαλό ενός συνθέτη πριν ακόμη φτάσεις εσύ στην ορχήστρα. Όταν φτάσεις μπροστά στην ορχήστρα πρέπει να τους δώσεις με σαφήνεια ποια εικόνα θέλεις να βγει κι αυτό είναι η σφραγίδα σου: το πώς εσύ αντιλαμβάνεσαι τον τάδε συνθέτη.
«Είναι μαγεία αυτό το χαρτί που έχεις μπροστά σου με μια όπερα του Mozart και είναι μαγεία η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσεις για να φτάσεις στο μυαλό ενός συνθέτη πριν ακόμη φτάσεις εσύ στην ορχήστρα».
Τι ακούς εκτός από κλασική μουσική και πώς σου φαίνεται; Ακούω ποπ μουσική όταν π.χ. πάω στο γυμναστήριο ή όταν είμαι στο αυτοκίνητο οδηγώντας μπρος την Κέρκυρα. Προτιμώ τα ιταλικά τραγούδια. Όταν είμαι στο κλαμπ με φίλους μου αρέσει αυτή η μουσική, απολαμβάνω τη στιγμή, αλλά επειδή είμαι όλη μέρα με νότες στα χέρια μου κι ακούω αυτή τη μουσική μέσα στο κεφάλι μου πολλές φορές όταν έχω λίγο χρόνο να ηρεμήσω δε θα βάλω μουσική αλλά θα προτιμήσω να διαβάσω ένα βιβλίο ή να κάνω μια βόλτα ή να δω έναν φίλο μου για να μιλήσουμε. Όμως όλα τα είδη μουσικής έχουν τον λόγο ύπαρξης τους.
Αισθάνεσαι όμως ότι υπάρχει κάποια διαφορά; Ναι, η αλήθεια είναι ότι υπάρχει χάσμα κι αυτό έχει να κάνει κάπως με τον χρόνο που σου ανέφερα πριν. Ένα ποπ κομμάτι κρατάει 3,5 λεπτά ενώ μια συμφωνία μπορεί να είναι μισή ώρα ή και μιάμιση. Άλλη αίσθηση σου δημιουργεί το να πας σε μια συναυλία συμφωνικής μουσικής κι άλλο να ανοίξεις το you tube για να ακούσεις ένα κομμάτι. Ο Mahler με τον τρόπο του θα σου προσθέσει εμπειρίες στη ζωή σου σα να τις έχεις ζήσει εσύ. Δεν γίνεται να μην κλάψεις στην όπερα. Σκάνε πάνω σου και σε κατακλύζουν όλες οι μορφές της τέχνης. Αν ακούσεις μια δραματική σοπράνο ο όγκος της φωνής της μπορεί να δονήσει το σώμα σου.
Τα πολλά ταξίδια πότε τα ξεκίνησες; Στα 18 μου κέρδισα το πρώτο βραβείο στον 14ο Πανευρωπαϊκό διαγωνισμό «Νέοι Μουσικοί» της Eurovision που πραγματοποιήθηκε στη Βιέννη. Αυτή ήταν η αφορμή να με ανακαλύψουν κάποιοι εκτός Ελλάδας. Από την επόμενη κιόλας ημέρα η ζωή μου άλλαξε, πήρε νέα τροπή. Αν πλέον μείνω πάνω από μια εβδομάδα σε έναν τόπο τρελαίνομαι. Έχω παίξει στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στο Τόκιο, στο Άμστερνταμ, στο Βερολίνο.
Πού έχεις εντυπωσιαστεί από το κοινό; Τις προάλλες ήμουν στη Γερμανία και η αίθουσα ήταν γεμάτη ασφυκτικά. Κι ενώ περίμενα τον κόσμο κάπως αποστασιοποιημένο, συγκρατημένο και να αναπτύσσει μια πιο intellectual σχέση με ό,τι συνέβαινε τους είδα να ουρλιάζουν, ήταν απίστευτη η αντίδρασή τους. Το πιο ζεστό χειροκρότημα που έχω βιώσει ποτέ ήταν στην Concertgebouw του Άμστερνταμ. Για εμένα ήταν τεράστιο βήμα το να εμφανιστώ σε μια τέτοια σκηνή, στο τέλος το κοινό σηκώθηκε όρθιο για να χειροκροτήσει και συγκινήθηκα πάρα πολύ, πραγματικά είχα δακρύσει πάνω στη σκηνή. Ήταν μια απίστευτα δυνατή και μοναδική εμπειρία όχι μόνο για την καριέρα μου ως μουσικός αλλά σαν στιγμή της ζωής μου. Σκεφτόμουν: ζήσε το τώρα που συμβαίνει.
*Ευχαριστούμε το Electra Palace για την παραχώρηση των χώρων του για τις ανάγκες της φωτογράφισης.