Τα Γαυγάμηλα έγιναν ονομαστά από τη μάχη μεταξύ του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Δαρείου Γ’ του Κοδομανού, που έκρινε την τύχη της εκστρατείας του Αλεξάνδρου κατά του περσικού κράτους. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν τη μάχη ως μάχη των Αρβήλων, γιατί τα Άρβηλα ήταν ονομαστή πόλη, ενώ τα Γαυγάμηλα βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση από αυτήν.
Ο Δαρείος διάλεξε την τοποθεσία των Γαυγάμηλων επειδή ήταν πεδινή και χωρίς δέντρα και προσφερόταν για να αναπτυχθεί ο πολυάριθμος στρατός του, που σύμφωνα με τους αρχαίους ιστορικούς διέθετε 1.000.000 πεζούς, 40.000 ιππείς, 200 δρεπανηφόρα άρματα και 15 ελέφαντες. Ο Μέγας Αλέξανδρος με τον στρατό του (40.000 πεζοί και 7.000 ιππείς), αφού πέρασε χωρίς δυσκολίες τον Τίγρη ποταμό, έφτασε στις 30 Σεπτεμβρίου του 331 π.Χ. σε απόσταση περίπου μίας ώρας από τον Δαρείο.
Οι στρατηγοί του Αλεξάνδρου Παρμενίων και Πολυσπέρχων τον συμβούλευσαν να επιτεθεί τη νύχτα, αλλά ο στρατηλάτης απάντησε αρνητικά: «ου κλέπτω την νίκην». Την 1η Οκτωβρίου του 331 ο Δαρείος, με τους Σκύθες και Βακτρίους ιππείς, προσπάθησε να πλευροκοπήσει τη δεξιά πτέρυγα του Αλεξάνδρου. Ο Αλέξανδρος έστειλε εναντίον του τον Μενίδα με τους μισθοφόρους ιππείς του. Επακολούθησε σφοδρή ιππομαχία, με αποτέλεσμα να αποσπαστούν για ενίσχυση νέες δυνάμεις ιππικού από την αριστερή πτέρυγα των Περσών. Ο Αλέξανδρος επωφελήθηκε από το κενό που δημιουργήθηκε και με αστραπιαία ταχύτητα οδήγησε τους Εταίρους και τη Φάλαγγά του σε σχήμα σφήνας στο κέντρο της περσικής παράταξης, όπου βρισκόταν ο Πέρσης βασιλιάς.
Ο Δαρείος, βλέποντας τον Αλέξανδρο να έρχεται εναντίον του, τράπηκε σε φυγή παρασέρνοντας και τον υπόλοιπο στρατό του. Την ώρα όμως εκείνη ο Αλέξανδρος αναγκάστηκε να σπεύσει σε βοήθεια του Παρμενίωνα, που κινδύνευσε να νικηθεί από τον εχθρό, και ο Δαρείος κατόρθωσε να ξεφύγει. Ο Αλέξανδρος την άλλη μέρα έφτασε στα Άρβηλα και έγινε κύριος των θησαυρών του Δαρείου. Οι απώλειες των αντιπάλων, κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, ήταν 90.000 Πέρσες και 500 Έλληνες και, κατά τον Αρριανό, 300.000 Πέρσες και 100 Έλληνες.
Η μάχη στα Γαυγάμηλα ήταν η τελευταία μάχη μεταξύ Δαρείου και Μεγάλου Αλεξάνδρου, γιατί σε αυτήν ο Αλέξανδρος κατέφερε καίριο πλήγμα κατά του περσικού κράτους, διαλύοντας τον στρατό του Δαρείου. Μετά τη μάχη, παραδόθηκαν οι δύο μεγάλες πρωτεύουσες του περσικού κράτους, τα Σούσα και η Βαβυλώνα.
Πηγή: sansimera.gr