Αναπάντεχα ξενοφοβικές και ρατσιστικές αντιλήψεις προδίδουν τα ιδιωτικά ημερολόγια της περιόδου Οκτωβρίου 1922-Μαρτίου 1923, τα οποία κρατούσε ο Άλμπερτ Αϊνστάιν για τα ταξίδια του στην Κίνα και σε άλλες χώρες της Ασίας.
Ο μεγάλος φυσικός, ο οποίος είναι γνωστός για τις ανθρωπιστικές και κοσμοπολίτικες απόψεις του (είχε κάποτε χαρακτηρίσει τον ρατσισμό «αρρώστια των λευκών ανθρώπων»), προφανώς δεν ήταν απαλλαγμένος από το «μικρόβιο» της προκατάληψης ενάντια στους ανθρώπους που δεν ανήκαν στη λευκή φυλή.
Στην Κίνα ο Αϊνστάιν χαρακτηρίζει τους ντόπιους που βλέπει γύρω του «εργατικούς, βρωμιάρηδες και αργόστροφους» και σημειώνει ότι «οι Κινέζοι δεν κάθονται σε πάγκους όταν τρώνε, αλλά στις φτέρνες τους, όπως οι Ευρωπαίοι όταν ανακουφίζουν τις ανάγκες τους στο δάσος». Κάπου αλλού παρατηρεί ότι «ακόμη και τα παιδιά δείχνουν άψυχα και βραδύνοα», κάνει λόγο για τη «μεγάλη αναπαραγωγική ικανότητα» των Κινέζων και την «αφθονία απογόνων», εκφράζοντας την ανησυχία του ότι «θα ήταν κρίμα αν αυτοί οι Κινέζοι υποκαταστήσουν όλες τις άλλες φυλές. Για όλους εμάς και μόνο η σκέψη είναι αδιανόητα βαρετή».
Ο Ζέεβ Ρόζενκραντς, αναπληρωτής διευθυντής του Προγράμματος για το Αρχείο Αϊνστάιν στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, ο οποίος επιμελήθηκε και μετέφρασε τα έως τώρα ανέκδοτα στα αγγλικά «Ταξιδιωτικά Ημερολόγια» του Αϊνστάιν, δήλωσε στη βρετανική «Γκάρντιαν»: «Νομίζω ότι πολλά σχόλιά του μας σοκάρουν ως ιδιαίτερα δυσάρεστα, ιδίως όσα λέει για τους Κινέζους. Κατά κάποιον τρόπο έρχονται σε αντίθεση με τη δημόσια εικόνα του ως μεγάλου ανθρωπιστικού συμβόλου. Είναι όντως ένα σοκ να διαβάζει κανείς αυτά τα σχόλια που δεν προορίζονταν για δημοσίευση και να τα αντιπαραβάλλει με τις πιο δημόσιες δηλώσεις του».
Τα εν λόγω ημερολόγια μέχρι σήμερα είχαν εκδοθεί μόνο στα Γερμανικά στο πλαίσιο των 15 τόμων που περιλαμβάνουν όλα τα γραπτά του Αϊνστάιν, ενώ τώρα εκδίδονται σε ξεχωριστό τόμο στα Αγγλικά από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Πρίνστον. Σύμφωνα με τις τελευταίες, «είναι η πρώτη φορά που το ταξιδιωτικό ημερολόγιο του Αϊνστάιν θα είναι διαθέσιμο σε οποιονδήποτε και όχι μόνο στους σοβαρούς μελετητές του έργου του».
Καθώς το ζεύγος Αϊνστάιν ταξίδευε στην Ισπανία, στη Μέση Ανατολή και στην Ασία, τα ημερολόγια φαίνεται ότι γράφτηκαν για να διαβαστούν στο Βερολίνο από τις κόρες που είχε η γυναίκα του από τον προηγούμενο γάμο της.
Σε ένα άλλο σημείο γράφει πάλι για τους Κινέζους -τους οποίους φαίνεται ότι δεν χώνευε καθόλου- ότι «ακόμη και όταν υποχρεώνονται να δουλεύουν σαν τα άλογα, ποτέ δεν δίνουν την εντύπωση ότι υποφέρουν συνειδητά. Είναι μια περίεργη χώρα σαν κοπάδι… που θυμίζει μάλλον αυτόματα παρά ανθρώπους».
Ενώ -βάζοντας και μια γερή δόση μισογυνισμού- παρατηρεί «πόσο μικρή διαφορά υπάρχει ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες. Δεν καταλαβαίνω τι είδους μοιραία γοητεία διαθέτουν οι Κινέζες που έλκει τους άνδρες σε τέτοιο βαθμό, ώστε μην αντιστέκονται στον πειρασμό της τεκνοποιίας μαζί τους».
Στην Κεϊλάνη (σημερινή Σρι Λάνκα) ο Αϊνστάιν βλέπει γύρω του ντόπιους «που ζουν μέσα σε μεγάλη βρώμα και αξιοσημείωτη μπόχα», προσθέτοντας ότι «λίγα κάνουν και λίγα χρειάζονται. Ο απλός οικονομικός κύκλος της ζωής».
Πιο θετικές είναι οι εντυπώσεις τους από τους Ιάπωνες, που τους χαρακτηρίζει «καθόλου επιδειξίες, καθώς πρέπει, πολύ γοητευτικούς». Για την Ιαπωνία λέει ότι «κανείς πρέπει να αγαπά και να θαυμάζει αυτή τη χώρα», χωρίς πάντως να παραλείπει να κάνει το σχόλιο ότι «οι διανοητικές ανάγκες αυτής της χώρας φαίνεται πιο ασθενείς σε σχέση με τις καλλιτεχνικές λόγω φυσικής προδιάθεσης».
Ο Ρόζενκραντς παραδέχθηκε ότι οι σχολιασμοί αυτού του τύπου, για τη βιολογική προέλευση της υποτιθέμενης διανοητικής κατωτερότητας Ιαπώνων, Κινέζων και Ινδών «ασφαλώς μπορούν να θεωρηθούν ρατσιστικές, εφόσον άλλοι λαοί παρουσιάζονται ως βιολογικά κατώτεροι – ένα σαφές χαρακτηριστικό του ρατσισμού».
Όπως είπε, εκφράζοντας φόβο ότι οι Κινέζοι μπορεί κάποια μέρα να παραγκωνίσουν όλες τις άλλες φυλές, «ο Αϊνστάιν αντιλαμβάνεται μια ξένη “φυλή” ως απειλή, κάτι που επίσης αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της ρατσιστικής ιδεολογίας». Ενώ ακόμη πιο προσβλητικό για τα σημερινά δεδομένα, πρόσθεσε, είναι το ότι αναρωτιέται πως είναι δυνατό ένας Κινέζος να βρει επαρκώς ελκυστική μια Κινέζα για να κάνει παιδί μαζί της.
«Πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο Αϊνστάιν έκανε αρκετά ρατσιστικά και απάνθρωπα σχόλια στο ημερολόγιό του, μερικά από τα οποία είναι άκρως δυσάρεστα» τόνισε ο Ρόζενκραντς. «Φαίνεται πως ακόμη και ο Αϊνστάιν μερικές φορές δυσκολευόταν πολύ να αναγνωρίσει τον εαυτό του στο πρόσωπο του άλλου».
(AΠΕ-ΜΠΕ)