Ποια είναι η επίδραση που ασκεί η «τρομοκρατία» στην ειδησεογραφία για το προσφυγικό; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του φοβικού μηνύματος που παράγεται στο πλαίσιο των ειδήσεων σε μέσα ενημέρωσης σε νησιά υποδοχής προσφύγων και πώς διαφοροποιούνται αυτά τα χαρακτηριστικά σε σχέση με την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι;
Σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις σχετικές έρευνες που θα παρουσιαστούν σήμερα το απόγευμα σε Συνέδριο που έχει διοργανώσει το Εργαστήρι Στρατηγικής Επικοινωνίας & Μέσων Ενημέρωσης, του Πανεπιστημίου Πειραιά υπό την ακαδημαϊκή επιμέλεια του Αθανάσιου Σαμαρά, διευθυντή του Εργαστηρίου Στρατηγικής Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης και Επίκουρου Καθηγητή Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας.
Όπως δηλώνει ο κ. Σαμαράς στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων «το προσφυγικό παράγει εντάσεις και οι εντάσεις αυτές επηρεάζουν την ειδησεογραφία, διαμορφώνουν την εικόνα των περιοχών και των κρατών που συνδέονται με το προσφυγικό, αποτελούν την πρώτη ύλη για να διαμορφώσουν επικοινωνιακές στρατηγικές οι πολιτικοί. Με ποιόν τρόπο συμβαίνουν αυτές οι διαδικασίες; Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε ώστε να προβλέψουμε και να διαχειριστούμε το ζήτημα αποτελεσματικά; Σε αυτά τα ερωτήματα έρχονται να απαντήσουν οι έρευνες για την επικοινωνιακή διάσταση του προσφυγικού που παρουσιάζονται στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς».
Ειδικότερα, σχετικά με τις «απεικονίσεις των προσφύγων στα αιγαιακά ειδησεογραφικά ιστολόγια πριν και μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι», οι δυο υπεύθυνες της έρευνας, Ιωάννα Ηλιάδη δημοσιογράφος και ερευνήτρια σε Ψηφιακή Επικοινωνία και Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και η Ευδοκία Νούλα, ερευνήτρια Εργαστηρίου Στρατηγικής Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά εξηγούν ότι τα ευρήματα αφορούν μια συγκεκριμένη περίοδο από τον Οκτώβριο 2015 μέχρι και τον Δεκέμβριο 2015, «δηλαδή την περίοδο πριν και μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι στο θέατρο Μπατακλάν. Με την εν εξελίξει επέκταση της μελέτης μας θα διερευνηθεί, εάν σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, οι συνθήκες θα επηρεάσουν περαιτέρω τις απεικονίσεις στα τοπικά μέσα».
Όπως αναφέρεται στην έρευνα διαμορφώνεται μια τάση ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι προτάσσουν μία στενή τριγωνική σχέση ανάμεσα στο Ισλάμ, τα φαινόμενα της τρομοκρατίας και του προσφυγικού. Η ισλαμική τρομοκρατία του ISIS αποτελεί παραγωγικό αίτιο των προσφυγικών ροών, ενώ με τη σειρά τους οι προσφυγικές ροές παρουσιάζονται να λειτουργούν ως το μέσο για να μετατραπούν οι πόλεις της δυτικής Ευρώπης σε θέατρο επιχειρήσεων της ισλαμικής τρομοκρατίας.
«Από τους 11 ειδησεογραφικούς ιστότοπους σε νησιά του Αιγαίου, καταλήξαμε σε 4 δημοφιλείς (το Εμπρός, την Σαμιακή Γνώμη, την Δημοκρατική και την Ροδιακή) που μας οδήγησαν σε κάποια ευρήματα» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Ηλιάδη.
Στο διάστημα αυτό καταγράφονται 329 διακριτά δημοσιεύματα, 161 πριν από την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι και 168 μετά. Με βάση την διαφοροποίηση των απεικονίσεων στις δύο αυτές χρονικές περιόδους εξετάζεται η επίδραση της τρομοκρατικής ενέργειας.
Από τα 329 κείμενα:
«Η διαφοροποίηση στο περιεχόμενο ανάμεσα στις αναδημοσιεύσεις και το πρωτογενές υλικό μάς επιτρέπει να εξετάσουμε τον ρόλο της εντοπιότητας ως διάστασης των ειδησεογραφικών διαδικασιών εσωτερίκευσης (domestication)», επισημαίνει η κ. Ηλιάδη.
Στο μεταξύ, εξετάζεται η αξιολόγηση ως στοιχείο της εικόνας: των προσφύγων, των ελληνικών νησιών που τους υποδέχονται και της Ελλάδας ως χώρας. Όπως παρατηρήθηκε, η τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι επιδρά άμεσα στα ρεπορτάζ για το προσφυγικό.
Το αξιολογικό στοιχείο της εικόνας μέσα από δημοσιεύματα στον διαδικτυακό τύπο:
α) των προσφύγων (πίνακας 1) μετακινείται κατά μέσο όρο από το -0,22 πριν από την επίθεση στο -0,64 μετά την επίθεση,
β) η εικόνα των νησιών στον Τύπο (πίνακας 2) από το -0,08 στο -0,22,
ενώ γ) η εικόνα της Ελλάδας (πίνακας 3) από το -0,15 στο -0,19.
Όπως επισημαίνει η κ. Ηλιάδη «στην μέχρι τώρα έρευνά μας, διαπιστώνεται μια τάση που ανάγει σε ένα ευρύτερο φαινόμενο, αυτό της διάχυσης της διασύνδεσης του προσφυγικού με την τρομοκρατία από το διεθνές προς το τοπικό επίπεδο. Στην πράξη, οι τοπικές κοινωνίες παλεύουν να διαχειριστούν την εισροή τόσο προσφύγων όσο και αξιολογήσεων και ερμηνειών».
Συμπληρώνει δε ότι σύμφωνα με τα ευρήματα της μέχρι τώρα έρευνας παρατηρούνται «διαδικασίες ηρωοποίησης» της τοπικής κοινωνίας για την βοήθεια την οποία προσφέρει στους πρόσφυγες. Μάλιστα, αυτή η διαδικασία, καταγράφεται σε ένα ικανό ποσοστό των δημοσιευμάτων για το προσφυγικό: 11,6%. Οι αναφορές αυτές κινητοποιούνται πρωτίστως από την δράση των κατοίκων και δευτερευόντως από την στρατηγική επικοινωνία αυτοδιοίκητων παραγόντων και ΜΚΟ. Είναι σημαντικό ότι οι καταγραφές αυτές δεν φαίνεται να επηρεάζονται σημαντικά από τις τρομοκρατικές ενέργειες στο Παρίσι (13% πριν, 10,1% μετά).
Απειλή και Φόβος στις ειδήσεις για το προσφυγικό στα αιγαιακά ειδησεογραφικά ιστολόγια πριν και μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι
Η έρευνα της Μαρίας Μαριόλη, ερευνήτριας Εργαστηρίου Στρατηγικής Επικοινωνίας και Μέσων Ενημέρωσης και της Μυρσίνης Δογάνη, υποψήφιας διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά, καθοδηγείται από δύο ερευνητικά ερωτήματα: πρώτον, ποια είναι τα χαρακτηριστικά του φοβικού μηνύματος που παράγεται στο πλαίσιο των ειδήσεων για το προσφυγικό και δεύτερον, πώς διαφοροποιούνται αυτά τα χαρακτηριστικά σε σχέση με την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι;
Όπως εξηγούν οι δύο ερευνήτριες, η υπόθεση εργασίας που διαμορφώνεται σε σχέση με το δεύτερο ερώτημα είναι ότι μετά την τρομοκρατική επίθεση τα φοβικά μηνύματα εντάθηκαν. Εξετάστηκε το σύνολο των δημοσιεύσεων για το προσφυγικό, περίπου 330 κατά τη διάρκεια του Νοεμβρίου, σε τέσσερεις αιγαιακούς ειδησεογραφικούς ιστότοπους (το Εμπρός, τη Σαμιακή Γνώμη, τη Δημοκρατική και τη Ροδιακή).
Επίσης εξετάστηκε η καταγραφή φοβικού επιχειρήματος απειλής και ρίσκου στην ειδησεογραφία για το προσφυγικό. Ως απειλή, επισημαίνουν, ορίζεται ο αντικειμενικός κίνδυνος που εκφέρεται από κάποια πηγή. Η απειλή είναι η συνάρτηση της ισχύος και της πρόθεσης του «Άλλου» να προκαλέσει απώλειες – ζημία – επίθεση και μέσω αυτού φόβο. Ως ρίσκο ορίζεται η πιθανότητα βλάβης που υπάρχει από έναν υπαρκτό κίνδυνο. «Στην περίπτωση του ρίσκου, το φοβικό μήνυμα επικοινωνεί τόσο το μέγεθός του εν δυνάμει κόστους όσο και τις πιθανότητες που έχει αυτό να συμβεί» αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έρευνα.
Το φοβικό επιχείρημα της απειλής εμφανίζεται στο 5,5% των δημοσιευμάτων για το προσφυγικό, ενώ του ρίσκου στο 20,4%. Σύμφωνα με την έρευνα, αναζητούνται διαφορετικές θεματικές, όπως φαίνεται και στον πίνακα 4 πριν και μετά το χτύπημα στο Παρίσι.
* Φόβος που παράγεται λόγω της αδυναμίας των προσφύγων (λόγω του πολέμου που τους έδιωξε, λόγω της ανέχειας στην οποία βρίσκονται και τους οδηγεί σε οποιαδήποτε πράξη, λόγω των κακών υγειονομικών συνθηκών που συνεπάγεται το ταξίδι τους και η παραμονή τους στα νησιά και εν γένει λόγω καταστάσεων που αν και δεν μπορούν να τις ελέγξουν λόγω της αδυναμίας τους, παράγουν φόβο).
* Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται να παράγουν φόβο λόγω της ισλαμικής τους ταυτότητας που συσχετίζεται στην ειδησεογραφία με τριτοκοσμικές συμπεριφορές και οπισθοδρομικές αντιλήψεις, με μισογυνισμό και σκοταδισμό.
* Φόβος λόγω σύνδεσης των προσφύγων με την τρομοκρατία, με τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες, με πρόθεση τρομοκρατίας, με μορφώματα όπως ο ISIS κα.
* Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται να παράγουν φόβο λόγω της σύνδεσής τους με την έννοια του ρατσισμού που κινητοποιεί η παρουσία τους και η διαμονή τους στις τοπικές κοινωνίες υποδοχής, στις χώρες υποδοχής, στην ΕΕ. Εδώ, εξετάζεται αν υπάρχουν φοβικά επιχειρήματα που να επικαλούνται πως η εμφάνιση προσφύγων προκαλεί άνοδο του ρατσισμού, της ακροδεξιάς κα.
* Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται να παράγουν φόβο λόγω της σύνδεσης τους με τα προβλήματα που δημιουργεί η είσοδος, η παραμονή, η διαχείριση και η επαναπροώθησή τους για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα για το ευρωπαϊκό ιδεώδες για την ευρωπαϊκή συνοχή, για την ευρωπαϊκή ταυτότητα.
* Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται να παράγουν φόβο για/ στις Τοπικές Κοινωνίες υποδοχής τους,
* για τη μείωση του τουρισμού στα νησιά εισόδου και εν γένει στην Ελλάδα.
* Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται να βιώνουν φόβο λόγω της αδυναμίας τους, λόγω του πολέμου που τους έδιωξε, λόγω της ανέχειας στην οποία βρίσκονται και τους οδηγεί σε οποιαδήποτε πράξη, λόγω των κακών υγειονομικών συνθηκών που συνεπάγεται το ταξίδι και η παραμονή τους στα νησιά.
* Οι πρόσφυγες παρουσιάζονται να βιώνουν φόβο λόγω της κακής μεταχείρισης σε τοπικό επίπεδο που οφείλεται, κατά βάση, στην απόρριψη που βιώνουν, από την εκμετάλλευση που υφίστανται, από την κατά μέτωπο επίθεση που δέχονται από τις τοπικές κοινωνίες (ή από ομάδες εντός των τοπικών κοινωνιών) καθώς και από τους λάθος χειρισμούς από πλευράς των τοπικών αρχών ή και από παραλείψεις, από αμέλειες, από στρατηγικές επιλογές και από πολιτικές αποφάσεις που έλαβαν οι τοπικές αρχές.
* Βιώνουν φόβο λόγω της κακής μεταχείρισης σε επίπεδο της κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο βιωμένος φόβος αποδίδεται σε λάθος χειρισμούς από πλευράς της ελληνικής Κυβέρνησης και της Ε.Ε., από παραλείψεις, από αμέλειες, από στρατηγικές επιλογές και από πολιτικές αποφάσεις που έλαβαν η Κυβέρνηση και η ΕΕ είτε σε συνεργασία, είτε η κάθε μια ξεχωριστά).
Η εν λόγω έρευνα δείχνει ότι η τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι μειώνει τα ποσοστά της προβολής του βιωμένου φόβου των προσφύγων λόγω αδυναμίας από το 13,7% στο 5,4% απομειώνοντας την εικόνα του πρόσφυγα ως άξιου βοηθείας θύματος.
Ταυτόχρονα, η τρομοκρατική επίθεση εκτινάσσει τον φόβο λόγω σύνδεσης με την τρομοκρατία από το 0,6% στο 20,2%, τον φόβο για μείωση του τουρισμού από το 1,2% στο 7,7% και τον φόβο λόγω κινητοποίησης ρατσισμού από το 1,9% στο 5,4%.
Σημαντικό εύρημα αποτελεί επίσης ότι ο φόβος λόγω ισλαμικής ταυτότητας παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα και δεν αυξάνεται μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι (1,9% πριν, 2,4% μετά). Στην τριγωνική σχέση προσφυγικό-τρομοκρατία-ισλαμισμός, την οποία επικαλείται η διεθνής βιβλιογραφία, στον στενό χρονικό ορίζοντα που γίνεται η ανάλυση και στα συγκεκριμένα μέσα ενημέρωσης, δεν ενεργοποιείται η μία κορυφή του τριγώνου. Το γεγονός αυτό συνιστά παρέκκλιση του συνήθη τρόπου λειτουργίας του μηχανισμού κατασκευής των ειδήσεων, ο οποίος τείνει να λειτουργεί αναδύοντας και συνδέοντας αρνητικά γεγονότα με τέτοιου είδους τριγωνικές σχέσεις.
Μένει να διερευνηθεί κατά την επέκταση της έρευνας, εάν αυτό το εύρημα οφείλεται σε μία ιδιαιτερότητα της οπτικής των τοπικών Μέσων που συσχετίζεται με την επαφή των νησιωτών με τους πρόσφυγες ή οφείλεται σε χρονική υστέρηση προσαρμογής των μέσων σε αυτή τη διάσταση της νέας αφήγησης για το προσφυγικό.