Ο Γιάννης, έγκλειστος για χρόνια στις Παιδοπόλεις της Βασίλισσας, χάνει την ταυτότητά του λόγω της ψυχροπολεµικής προπαγάνδας που του ασκείται καθηµερινά… Αυτό με δυο λόγια είναι το θέμα της νέας ταινίας της Ελένης Αλεξανδράκη, «Θολός Βυθός», που κάνει σήμερα παγκόσμια πρεμιέρα στο 65ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το σενάριο συνυπογράφει η σκηνοθέτης και ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης, ενώ στο πολυπρόσωπο καστ συμμετέχουν μεταξύ άλλων οι Κάτια Γκουλιώνη, Εύη Σαουλίδου, Αινείας Τσαμάτης, Μανώλης Μαυροµατάκης, Σίµος Κακάλας, Ακύλλας Καραζήσης, Αγλαΐα Παππά, Θέµης Πάνου, Γιάννης Κοκκιασµένος, Μαρία Καλλιµάνη, Ανδρέας Μαριανός και Στέλιος Μάινας.
Η ταινία είναι βασισμένη στα βιβλία «Διπλωμένα Φτερά» και «Θολός Βυθός» του Γιάννη Ατζακά (εκδ. Άγρα) και διηγείται την αληθινή ιστορία ζωής του συγγραφέα. Το 1949, ο Γιάννης, γιος αντάρτη, ξεριζώνεται από τη θαλπωρή του σπιτιού του στο χωριό, γιατί η γιαγιά του πείθεται να τον παραδώσει στις Παιδοπόλεις της Βασίλισσας Φρειδερίκης µε την ελπίδα ότι το εγγόνι της θα µάθει γράµµατα. Σε αυτά τα ιδρύµατα, όπου χειραγωγούνται οι ιδέες και οι επιθυµίες, το παιδί περνάει έξι από τα πιο τρυφερά χρόνια της ζωής του. Εφιάλτες και σκοτεινά αισθήµατα για τον πατέρα του στοιχειώνουν την καρδιά του…
«Η ταινία μου επικεντρώνεται στην ζωή του Γιάννη, στην σκέψη του, στην ψυχή του και στη διαδρομή του από τη μέρα που ξεριζώνεται από το φυσικό του περιβάλλον και εκτοπίζεται σε έναν κόσμο επιβεβλημένο, μέχρι την στιγμή που καταφέρνει να εξομολογηθεί τα όσα έζησε στον άνθρωπο που τον στοίχειωσε για χρόνια με την απουσία του», λέει η δημιουργός. «Παρόλο που η ιστορία διαδραματίζεται σε μια παλαιότερη εποχή, δεν επιδιώκεται στην εικόνα της ταινίας ακριβής ιστορική αναπαράσταση. Ο ακαθόριστος χώρος, οι γωνίες λήψης, η ακινησία της μηχανής και οι φακοί που χρησιμοποιήσαμε επιχειρούν να δημιουργήσουν το σύμπαν του μυαλού του ήρωα. Πραγματικότητα, όνειρα, εφιάλτες και φαντασιώσεις αναδύονται μέσα από το άπατο πηγάδι της μνήμης του…
»Συναντήθηκα με το βιβλίο «Θολός Βυθός» τον Ιούνιο του 2009, όταν η φίλη συγγραφέας Κλαίρη Μιτσοτάκη με κάλεσε στην παρουσίασή του. Δεν ήξερα τίποτα τότε για τον συγγραφέα και για το βιβλίο, και ελάχιστα για το θέμα των Παιδοπόλεων. Από την εξαιρετική παρουσίαση της Μιτσοτάκη, της ιστορικού Riki van Boeschoten και του αείμνηστου φιλόλογου Παναγιώτη Μουλλά πήραμε, όσοι ήμασταν εκεί, μια απολύτως σφαιρική εικόνα του ιστορικού πλαισίου της αφήγησης και του χαρακτήρα που περιγράφεται στο βιβλίο. Μετά μίλησε ο συγγραφέας Γιάννης Ατζακάς που είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής της αυτοβιογραφικής ιστορίας του. Ήταν εντυπωσιακό να ακούς αυτόν τον άνδρα να μιλάει για την ζωή του και το έργο του. Ήταν αυθεντικά αμήχανος και διέκρινες ίχνη μιας ερμητικά κλειστής μνήμης και κάποιων καταπιεσμένων τραυμάτων τα οποία παλεύει να απελευθερώσει και να θεραπεύσει, μέσα από το γράψιμο.
»Παρόλο που μεγάλωσα σε εντελώς διαφορετικό κοινωνικό περιβάλλον και σε κατοπινότερη εποχή, ένιωσα μια παράξενη συνάφεια με τον Γιάννη Ατζακά. Ίσως γιατί στην επταετία της χούντας έτυχε να πηγαίνω στο σχολείο και ο σκοταδισμός και τα ιστορικά ψεύδη που μας δίδασκαν τότε ήταν περίπου ταυτόσημα με την προπαγάνδα που γινόταν μέσα στις μετεμφυλιακές Παιδοπόλεις. Η ιδέα του να κάνω μια ταινία από τα βιβλία του αμέσως γαντζώθηκε στο μυαλό μου, γιατί εκτός από τον θελκτικό τρόπο με τον οποίο μεταδίδει ο συγγραφέας την εμπειρία του και την τότε αφέλεια της παιδικής του σκέψης, συνειδητοποίησα πόσο συχνά η προστασία των παιδιών συνδυάζεται με την εκμετάλλευση της αθωότητάς τους και πόσο αυτό είναι ένα θέμα που εξακολουθεί να είναι δυστυχώς επίκαιρο με χίλιους δυο τρόπους. Μάλιστα σοκαρίστηκα πραγματικά όταν, κάνοντας έρευνα για το σενάριο, ανακάλυψα πολλές αντίστοιχες ιστορίες ανθρώπων απ’ όλο τον κόσμο και σε διάφορες εποχές. Εξού και πριν γυρίσω τον «Θολό Βυθό» έκανα και το ντοκιμαντέρ «Ξεριζωμένοι» που αφορούσε στην ιστορία του Γιάννη αλλά και σε άλλες ιστορίες ξεριζωμένων παιδιών από διάφορα μέρη του κόσμου που ταλαιπωρήθηκαν εξ αιτίας της ανελέητης πολιτικής των τόπων τους», υπογραμμίζει η Ελένη Αλεξανδράκη.
Σύμφωνα με τα κείµενα της Τασούλας Βερβενιώτη στα βιβλία: «Αναπαραστάσεις της Ιστορίας µέσα από τα αρχεία του Ερυθρού Σταυρού – Η ∆εκαετία του 1940» (εκδόσεις Μέλισσα) και «Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Ανασυγκρότηση – Εµφύλιος – Παλινόρθωση 1945-1952» (εκδ. Βιβλιόραµα), στη διάρκεια του Ελληνικού εµφυλίου πολέµου (1946-1949) οι δύο αντιµαχόµενοι στρατοί συγκέντρωσαν και µετακίνησαν παιδιά από τις εστίες τους. Οι κυβερνητικές δυνάµεις τα µετέφεραν στις Παιδοπόλεις, οι οποίες είχαν ιδρυθεί από τον «Έρανο της Πρόνοιας Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος υπό την υψηλή προστασία της Α.Μ. της Βασιλίσσης». Ο ∆ηµοκρατικός Στρατός µετέφερε παιδιά έξω από τα σύνορα της χώρας, σε αντίστοιχα ιδρύµατα των ανατολικών χωρών. Τα παιδιά που µετακινήθηκαν στην ουσία και «σώθηκαν» και «απήχθησαν». Σώθηκαν γιατί προφυλάχθηκαν από τους βοµβαρδισµούς, σιτίστηκαν καλύτερα απ’ όσα έµειναν στα χωριά τους, και πολλά από αυτά µορφώθηκαν. Απήχθησαν όµως µε την έννοια ότι και τα δύο στρατόπεδα ήθελαν να τα εκπαιδεύσουν σύµφωνα µε τα δικά τους πιστεύω, να τα εγκλωβίσουν στον δικό τους κόσµο. Να προπαγανδίσουν την πολιτική τους. Η προστασία που τους παρείχαν ήταν τέτοια ώστε το «καλό» του προστατευόµενου να ταυτίζεται µε το «καλό» του προστάτη. Είναι βέβαιο ότι αρκετοί γονείς έδωσαν οικειοθελώς τα παιδιά τους και είναι άλλο τόσο βέβαιο ότι πολλοί γονείς δεν ήθελαν να τα αποχωριστούν και εξαναγκάστηκαν να τα δώσουν.
Η Ελένη Αλεξανδράκη σπούδασε κινηματογράφο στην Σορβόννη, Paris I, (License 1980) και στο National Film and TV School της Αγγλίας . Είναι σεναριογράφος, σκηνοθέτης, παραγωγός ταινιών μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, γιατί πιστεύει ότι δεν υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στα δύο είδη. Ανάμεσα στις βραβευμένες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ταινίες της, είναι το ντοκιμαντέρ «Τώνια Μαρκετάκη» (1994), «Σταγόνα στον Ωκεανό» (1995 – Βραβείο Mionneto Film Award στο Forum του Φεστιβάλ Βερολίνου 1996, Ειδικό Βραβείο Επιτροπής στην Αµαλία Μουτούση για την ερµηνεία της στο Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης 1996, Βραβείο καλύτερης ηθοποιού στο Φεστιβάλ Βαγιαδολίδ 1996), «Η Νοσταλγός» (2004 – Ειδική µνεία Φεστιβάλ Οικολογικού Κινηµατογράφου Ρόδου 2005, Ελληνικό Κρατικό Βραβείο Μουσικής στον Νίκο Παπάζογλου 2005),«Ο Αρσιβαρίστας και ο Άγγελος» (2008 – Χρυσό βραβείο Remi στο WorldFest Χιούστον 2009), «Κωστής Παπαγιώργης, ο πιο γλυκός µισάνθρωπος» (Ντοκιµαντέρ 2018 – Βραβείο της ΠEKK στο 20ό Φεστιβάλ Ντοκιµαντέρ Θεσ/νίκης, 1ο βραβείο για το ελληνικό ντοκιµαντέρ στο Aegean Docs Festival, Τιµητική ∆ιάκριση στο Docfest της Χαλκίδας), «Ξεριζωμένοι» (Ντοκιµαντέρ 2022 – Cosmocinema Award / London Greek Film Festival 2024) κ.α.
«Θολός Βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη
65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης
Προβολές: Δευτέρα 4/11, ώρα 19:00 & Τρίτη 5/11, ώρα 16:00
Αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, Αποθήκη 1, Λιμάνι
Συντελεστές
Παίζουν: Στον ρόλο του Γιάννη: Φίλιππος Μηλίκας (6 χρ.), Μάριος Κωνσταντίνος Γαλετζάς (9 χρ.), Κωνσταντίνος Αθανασάκης (13 χρ.), Αινείας Τσαµάτης (ενήλικας)
Με σειρά εµφάνισης: Αγνή Στρουπούλη, Ευγενία Αποστόλου, Γιάννης Κριθαράς, Μίνα Χειµώνα, Μανώλης Μαυροµατάκης, Σίµος Κακάλας, Κωστής Σειραδάκης, Εύη Σαουλίδου, Γιώργος Τσιαπόγας, Ακύλλας Καραζήσης, Κατερίνα Αλεξανδράκη, Αγλαΐα Παππά, Προµηθέας Νεραττίνι, Βασιλική Σκορδαλή, Katia Leclerc O’Wallis, Κάτια Γκουλιώνη, Θέµης Πάνου, Γιάννης Κοκκιασµένος, Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, Κώστας Φιλίππογλου, Μαρία Καλλιµάνη, Ανδρέας Μαριανός, Ραφίκα Chawishe, Κλεοπάτρα Μάρκου, Στέλιος Μάινας.
Και τα παιδιά: Χριστίνα Βάσιου, Πάνος Θωµόπουλος, Ερµής Φιλίππογλου, Marco Gonzales Soto,Μαρία Καρσιώτη, Νικολέττα Σταθοπούλου, Γεωργία Αργυρού, Στέλλα Τριζώνη, Γιάννης Ταβουλάρης, Γιώργος Νάκος, Βασίλης Ταβουλάρης, Αλέξανδρος Μηλίκας, Ηλίας Αποστόλογλου, ∆ηµήτρης Κοναξής, Άννα Μαρία Ζωναρά, Παύλος Φιγκλ, Άρης Γεωργιόπουλος, Γιάννης Κριαράς, Αλέξανδρος Σκούτρτι, ∆ηµήτρης Μπογδανίδης, Λουκάς Αλκάν, Νικόλας Φαλούτσος, Κωνσταντίνος Σακέλιος, Κωνσταντίνος Κάσσιος,Ορφέας Κάσσιος, Κωνσταντίνος Πέττας, Λευτέρης Πέττας, Γιώργος Ζουκαγιέµ,Θωµάς Βάσιος, Γιώργος Θεοδωρόπουλος, Αλέξανδρος Νεράντζης, Πλάτωνας Σαµπράκος, Αιµιλία Τσορτέκη, ∆ήµητρα Γουβεδάρη, Νικολέττα Ρουσσοπούλου, Αναστασία Μασιάλα, Αγγελική Γεωργακοπούλου.
Σκηνοθεσία: Ελένη Αλεξανδράκη / Σενάριο: Ελένη Αλεξανδράκη, Παναγιώτης Ευαγγελίδης / Διεύθυνση φωτογραφίας: ∆ιονύσης Ευθυµιόπουλος GSC / Σκηνικά: Γιώργος Γεωργίου / Κοστούμια: ∆έσποινα Χειµωνά / ήχος: Νίκος Παπαδηµητρίου /μοντάζ: Χρήστος Γιαννακόπουλος / Μουσική: Νίκος Ξυδάκης / Διεύθυνση Παραγωγής: Τζίνα Πετροπούλου
Παραγωγός: Ελένη Αλεξανδράκη / Παραγωγή: Pomegranate Films 2 / Συμπαραγωγή: Alatas Films, Authorwave, Tamarisk / Χρηματοδότηση: Ελληνικό Κέντρο Κινηµατογράφου ΕΚΚ, Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση ΕΡΤ / υποστήριξη: Εθνικό Κέντρο Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (EKOME) / Ευγενική χορηγία: ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ D SHOP / 2024, 90’, ελληνικά