Ολοκληρώθηκε το διήμερο ευρωπαϊκό συνέδριο με τίτλο «Integration for Unaccompanied Minors: Α multidimensional approach by PROUD project» που διοργάνωσε η ΜΕΤΑδραση, στην Αθήνα, στις 13 και 14 Απριλίου 2022. Η μεγάλη συμμετοχή ανέδειξε το πόσο καίριο ζήτημα είναι η ένταξη των ασυνόδευτων παιδιών στην Ευρώπη.
«Το πρόγραμμα PROUD δεν ήταν μόνο ένα διακρατικό πρόγραμμα ανταλλαγής τεχνογνωσίας. Στα δύο χρόνια καταφέραμε να εφαρμόσουμε πιλοτικά μοντέλα, όπως αυτό του mentoring, να δημιουργήσουμε εργαλεία και να εξάγουμε τεχνογνωσία, προωθώντας στην πράξη επιτυχημένες εναλλακτικές μορφές στέγασης και πρακτικές ένταξης στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ισπανία που, μέσα από το PROUD, ξεκίνησε το μοντέλο Υποστηριζόμενης Αυτόνομης Διαβίωσης (SIL), βασιζόμενη στην εμπειρία της Ελλάδας και της Ολλανδίας», δήλωσε η Πρόεδρος της ΜΕΤΑδρασης, Λώρα Παππά, στην εναρκτήρια ομιλία της.
Το συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την ολοκλήρωση των δράσεων του διετούς ευρωπαϊκού προγράμματος PROUD, χαιρέτησε η Υφυπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου κα Σοφία Βούλτεψη, η οποία μίλησε για τα βήματα που έχει κάνει η πολιτεία αναφορικά με την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, αναφέροντας μεταξύ άλλων την κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης των παιδιών σε αστυνομικά τμήματα. Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Ειδικός Γραμματέας για την Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων κος Ηρακλής Μοσκώφ, ο οποίος τόνισε ότι η προστασία και η επιτυχής ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα για την Ειδική Γραμματεία, καθώς και ότι είναι σημαντική, στις προσπάθειες της Ειδικής Γραμματείας, η συμβολή των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών. Τέλος, χαιρετισμό απηύθυνε και ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κος Matthias Oel, ο οποίος αναφέρθηκε στη σημασία του προγράμματος PROUD για την ανάδειξη καλών πρακτικών, τόσο για την Υποστηριζόμενη Αυτόνομη Διαβίωση (SIL), όσο και για το πρωτοποριακό πρόγραμμα του mentoring που εφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα.
Ξεχωριστή υπήρξε η συμμετοχή του Μπαχράμ, ενός πρώην ασυνόδευτου ανηλίκου από το Αφγανιστάν, ο οποίος έφτασε στη Σάμο το 2016 και έμεινε στη δομή φιλοξενίας της ΜΕΤΑδρασης, απ’ όπου μετά από 1,5 χρόνο μεταφέρθηκε σε διαμέρισμα SIL. Πήρε το απολυτήριό του, βελτίωσε τα αγγλικά του και όταν πλέον ενηλικιώθηκε, η ΜΕΤΑδραση συνέχισε να τον υποστηρίζει, με αποτέλεσμα ο ίδιος σήμερα να έχει σταθεί στα πόδια του, ως ένας ώριμος 19χρονος νέος που έχει την Ελλάδα σαν δεύτερη πατρίδα του. Με τη συμμετοχή του στα πάνελ, αλλά και στις ομάδες εργασίας της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου, ο Μπαχράμ έθεσε τα βασικά ερωτήματα και προβλήματα που ταλανίζουν τους ασυνόδευτους ανήλικους, δίνοντας το στίγμα της επιτυχημένης προσέγγισης για την ομαλή ένταξη των παιδιών στην τοπική κοινωνία: «Ακούστε τις ανάγκες, τους φόβους, τις ελπίδες και τα όνειρά μας!»
Με οδηγό τα λόγια του Μπαχράμ και την έρευνα που παρουσιάστηκε από εκπρόσωπο του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, αναδείχθηκαν και οι καλές πρακτικές σε Ελλάδα, Ολλανδία, Ισπανία και Γερμανία, που συνάδουν με τις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων και που συμβάλλουν ουσιαστικά στην ομαλή ένταξη και ενηλικίωσή τους.
Η Υποστηριζόμενη Αυτόνομη Διαβίωση (SIL)
«Το διαμέρισμα SIL ήταν η καλύτερη λύση για μένα. Μακάρι να μπορούσα να μπω νωρίτερα».
Ομόφωνα οι εκπρόσωποι οργανώσεων και φορέων αναγνώρισαν ότι η Υποστηριζόμενη Αυτόνομη Διαβίωση (SIL), δεν αποτελεί απλά μια μορφή στέγασης για τα ασυνόδευτα παιδιά, αλλά ένα πρωτοπόρο εναλλακτικό μοντέλο που συμβάλλει ουσιαστικά στην ομαλή πορεία ένταξης των παιδιών στις τοπικές κοινωνίες. Μέσα από τη συζήτηση και την ανταλλαγή απόψεων, τονίστηκε η αναγκαιότητα να μειωθεί το ηλικιακό όριο εισαγωγής στα διαμερίσματα SIL από τα 16+ στα 15+ έτη – όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες τις Ευρώπης – ώστε να εξασφαλίζεται ο απαραίτητος χρόνος προετοιμασίας και ομαλής μετάβασης των παιδιών στην ενήλικη ζωή. Κι ενώ στην Ελλάδα τα πρώτα διαμερίσματα Υποστηριζόμενης Αυτόνομης Διαβίωσης για ασυνόδευτους ανήλικους ξεκίνησαν πιλοτικά το 2018 από τη ΜΕΤΑδραση, το μοντέλο αυτό φαίνεται πλέον να επεκτείνεται και να υιοθετεί περαιτέρω καινοτομίες, εντάσσοντας και τα Ελληνόπουλα, μέσω της πρωτοβουλίας της Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων του Υπουργείου Εργασίας, στο πλαίσιο των νέων προδιαγραφών που τίθενται για την ίδρυση και λειτουργία Μονάδων Παιδικής Προστασίας και Φροντίδας, που προβλέπουν την ηλικία εισαγωγής σε μικτά διαμερίσματα για εφήβους απο 15 ετών και πάνω έως την ηλικία των 24 ετών.
Η ανάγκη υποστήριξης των ασυνόδευτων ανηλίκων και μετά την ενηλικίωσή τους
«Τι θα γίνει όταν κλείσω τα 18;»
Καθολική ήταν η διαπίστωση απουσίας στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποστηρικτικού πλαισίου για τα παιδιά αφότου κλείσουν τα 18 έτη και ενηλικιωθούν. Όπως είπε χαρακτηριστικά η εκπρόσωπος του Nidos από την Ολλανδία, «Κανένα παιδί δεν ενηλικιώνεται την ημέρα των γενεθλίων του!». Η απότομη έξοδος από ένα πλαίσιο που παρέχει στο παιδί ασφάλεια και προστασία, στο αφιλόξενο περιβάλλον της αυτόνομης ενήλικης ζωής, έχει ολέθριες συνέπειες στην μετέπειτα πορεία του και δημιουργεί ένα μόνιμο άγχος σε αυτά τα παιδιά ήδη από τα 16 τους χρόνια.
Ασφαλές περιβάλλον για τα παιδιά: Νόμιμη παραμονή στη χώρα έως τα 21
«Πήρα την πρώτη απορριπτική απόφαση για το άσυλό μου. Γιατί να συνεχίσω να μαθαίνω τη γλώσσα και να πηγαίνω σχολείο αφού δεν θα μείνω σε αυτή τη χώρα;»
Η περίπτωση του Σαϊντού που προβλήθηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης το τελευταίο διάστημα, πρώην ασυνόδευτου ανηλίκου που κινδυνεύει με απέλαση παρά τον σημαντικό βαθμό ένταξής του στην ελληνική κοινωνία, ανέδειξε ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν εκατοντάδες παιδιά. Στο πρώτο πάνελ, που συντόνισε η Βοηθός Συνηγόρου του Πολίτη, κα Θεώνη Κουφονικολάκου, αίσθηση προκάλεσε σε όλους τους συμμετέχοντες η παρουσίαση του Fundació Idea από την Ισπανία για τον νέο νόμο που τέθηκε σε ισχύ στη χώρα, σύμφωνα με τον οποίο σε κάθε ασυνόδευτο ανήλικο που φτάνει στην Ισπανία δίνεται αυτόματα νόμιμη παραμονή έως τα 21 του χρόνια, ανεξάρτητα από τη διαδικασία ασύλου, η οποία είναι προαιρετική. «Ο νόμος αυτός, ο οποίος ισχύει και στην Ιταλία, «απελευθερώνει» ένα παιδί από την τεράστια ψυχολογική πίεση και ανασφάλεια που του δημιουργεί το ασταθές πλαίσιο νομιμότητας στη χώρα», ανέφερε η εκπρόσωπος του Nidos. Η τεράστια πίεση που αισθάνονται τα παιδιά λόγω των περίπλοκων γραφειοκρατικών διαδικασιών και της ανασφάλειας όσον αφορά στη νόμιμη παραμονή τους, αποτελεί από μόνη της αντικίνητρο στις προσπάθειές τους για ένταξη στη χώρα υποδοχής. Αποτελεί επίσης, έναν από τους βασικότερους λόγους δευτερογενών, παράνομων μετακινήσεων μέσω διακινητών από τη μία χώρα της Ευρώπης στην άλλη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλεια των παιδιών.
Εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση
«Ξεκίνησα να πηγαίνω σχολείο με μεγάλη χαρά! Όμως πολύ σύντομα απογοητεύτηκα».
Η ελλιπής ή παντελής έλλειψη γνώσης της γλώσσας της χώρας υποδοχής, η μακροχρόνια αποχή από το σχολείο ή ακόμα και ο αναλφαβητισμός, αποτέλεσαν τις βασικές προκλήσεις που συζητήθηκαν στο δεύτερο πάνελ που συντόνισε η Προϊσταμένη της Μονάδας Ένταξης και Υποστήριξης Ασυνόδευτων Ανηλίκων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, κα Γκέλη Αρώνη. Το να τοποθετούμε τα παιδιά σε μία οποιαδήποτε τάξη με μοναδικό κριτήριο την ηλικία ή το να τα απομονώνουμε από τους υποπόλοιπες μαθητές του σχολείου, αποτελούν, μεταξύ άλλων, τις βασικές αιτίες εγκατάλειψης του σχολείου. Αναδείχθηκε η καλή πρακτική των «Τάξεων Υποδοχής» που στοχεύουν στην ταχύρρυθμη εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας με την παράλληλη συμμετοχή στα μαθήματα της τυπικής εκπαίδευσης μαζί με τα άλλα παιδιά, όπως και το «Διεθνές Σχολείο» στην Ολλανδία, μέσα από το οποίο τα παιδιά σύντομα βρίσκουν τον δικό τους δρόμο, είτε για να συνεχίσουν τις σπουδές τους, είτε για να μάθουν μία τέχνη μέσα από την επαγγελματική κατάρτιση. Στην Ισπανία, όπως και στην Ολλανδία, οι δυνατότητες άμεσης επαγγελματικής κατάρτισης μέσω πρακτικής άσκησης που παρέχονται στους ασυνόδευτους ανήλικους, αποτελούν επιτυχημένα μοντέλα που βοηθούν τα μέγιστα στην πορεία ενηλικίωσής τους. Τα προγράμματα μη τυπικής εκπαίδευσης και εργασιακής συμβουλευτικής των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, που εφαρμόζονται με την υποστήριξη διεθνών οργανισμών (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, UNICEF), αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ένταξη των ασυνόδευτων εφήβων, όχι μόνο στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και στην αγορά εργασίας. Και σε αυτό το πάνελ τονίστηκε η αναγκαιότητα παράτασης του προστατευτικού πλαισίου, τουλάχισον για δύο με τρία χρόνια μετά την ενηλικίωσή τους, προκειμένου να έχουν τον απαραίτητο χρόνο να ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους, δεδομένου ότι η πλειονότητα των ασυνόδευτων ανηλίκων έχει βρεθεί τουλάχιστον δύο χρόνια εκτός πλαισίου εκπαίδευσης.
Πρόγραμμα mentoring
«Ευχαριστώ τον μέντορά μου που με βοήθησε να βρω τον δρόμο μου».
Στο συνέδριο παρουσιάστηκε το πιλοτικό πρόγραμμα του mentoring το οποίο εφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα στη διάρκεια της διετούς πορείας του προγράμματος PROUD. Εκατό Έλληνες εθελοντές εκπαιδεύτηκαν και ανέλαβαν ο καθένας από ένα παιδί με στόχο τη διευκόλυνση της διαδικασίας ένταξής του στις τοπικές κοινωνίες και τη μετάβασή του στην αυτόνομη ενήλικη ζωή. Στο πλαίσιο αυτό, παρουσιάστηκε το Πρωτόκολλο Mentoring που αναπτύχθηκε και αναμένεται να αποτελέσει σημείο αναφοράς για την καθολική εφαρμογή του στην Ελλάδα, αλλά και την περαιτέρω αξιοποίησή του από άλλες χώρες της Ευρώπης.
«Ελπίζουμε τα συμπεράσματα του συνεδρίου να υιοθετηθούν από τα κέντρα χάραξης πολιτικών ένταξης. Και είμαστε βέβαιοι ότι σε συνδυασμό με την προώθηση ενός υποχρεωτικού μηχανισμού κατανομής ευθυνών στις χώρες της Ευρώπης, οι δευτερογενείς, «τριτογενείς» αλλά και «τεταρτογενείς» μετακινήσεις των παιδιών από μια χώρα της Ευρώπης σε άλλη, θα σταματήσουν. Τα παιδιά αυτά, το μόνο που θέλουν είναι να γίνουν αποδεκτά και να αναπτύξουν σε κάποιον τόπο ρίζες, για να μπορέσουν να «ανθίσουν», επισημαίνει η κα Λώρα Παππά.