Η πολιτική, ως φαινόμενο, καταλαμβάνει κεντρική θέση στον τρόπο που οργανώνεται η δημόσια σφαίρα, επιδρώντας, παράλληλα, ποικιλότροπα στο συλλογικό και ατομικό βίο μας.
Παρότι όμως μοιάζει «πανταχού παρούσα», συχνά η απάντηση στο ερώτημα «τί είναι η πολιτική» είναι πιο σύνθετη απ’ ό,τι αρχικά φανταζόμαστε. Ιδιαίτερα στα χρόνια της κρίσης που η πολιτική, ως έννοια και ως διαδικασία, εμφανίστηκε, σε διάφορες εκδοχές, εκ νέου δυναμικά στο προσκήνιο, η απάντηση έγινε πολύ λιγότερο προφανής. Ιδεολογικές αφηγήσεις ανανοηματοδοτήθηκαν, πολιτικές ταυτίσεις και επιλογές ανακαθορίστηκαν, κομματικοί δεσμοί διερράγησαν και νέες μορφές κινητοποίησης αναδείχθηκαν σε μια διεργασία που ακόμη βρίσκεται σε εξέλιξη, μέχρι να βρεθεί ένα σημείο ισορροπίας.
Στο πλαίσιο αυτό, το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ επιχειρεί να καταγράψει τις αντιλήψεις των πολιτών σχετικά με το πολιτικό φαινόμενο: τους πολιτικούς, τα κόμματα, τις αξίες και τις έννοιες, τις τάσεις και τις στάσεις γύρω από τις οποίες αναπτύσσεται η πολιτική σήμερα.
Η έρευνα, την οποία διεξήγαγε για λογαριασμό του ΕΝΑ η Εταιρεία Ερευνών Κοινής Γνώμης Prorata, αρθρώνεται σε έξι ενότητες:
1. Εικόνα για την πολιτική
2. Στάσεις απέναντι σε απόψεις για την πολιτική
3. Στάσεις απέναντι σε απόψεις για τη συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική
4. Εικόνα για την ελληνική και ευρωπαϊκή πολιτική
5. Τοποθέτηση στον άξονα Αριστερά – Δεξιά
6. Στάσεις απέναντι σε προτάσεις που αφορούν στη συμμετοχή στην πολιτική
Στη βάση των απαντήσεων στα ερωτήματα αυτών των ενοτήτων, εξαιρετικά συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν και αποτυπώνονται δείγματα κρίσης εμπιστοσύνης -αλλά και ειδικότερα κρίσης εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, χαμηλή εκτίμηση προς τους πολιτικούς και δυσπιστία προς την τρέχουσα πολιτική, οι πολίτες εμφανίζουν αυξημένο ενδιαφέρον για την πολιτική ως φαινόμενο, εκφράζουν θέληση συμμετοχής στις διαδικασίες της και διατηρούν αίσθηση ότι μπορούν με τη συμμετοχή τους να επηρεάσουν τα πράγματα.
Την ίδια ώρα όμως οι ερωτώμενοι, που φαίνεται να αυτοτοποθετούνται πλειοψηφικά προς την κατεύθυνση της Αριστεράς -με έντονη, όμως, την αυτοτοποθέτηση στο Κέντρο- φαίνεται να αποζητούν ανανεωμένους τρόπους συμμετοχής και κινητοποίησης, χωρίς αυτοί να εμφανίζονται ακόμα μορφοποιημένοι.
Η βάση των αξιακών προταγμάτων της κοινωνίας που, σύμφωνα με την έρευνα, εμφανίζει έναν προοδευτικό χαρακτήρα, με υιοθέτηση αρχών που παραπέμπουν στην Ελευθερία, την Ισότητα και την Αλληλεγγύη, θα μπορούσε ενδεχομένως να αποτελέσει οδηγό στην κατεύθυνση της εύρεσης των κατάλληλων σχημάτων πολιτικής συμμετοχής.
Ας δούμε όμως αναλυτικά, κάποιες πρώτες ενδείξεις συμπερασμάτων από την έρευνα:
1. Ενδιαφέρον για την πολιτική και διάθεση συμμετοχής
Οι πολίτες φαίνεται, σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό να αντιλαμβάνονται την πολιτική ως μια διαδικασία που τους αφορά, αφού σε συντριπτικό ποσοστό (66% «διαφωνώ απόλυτα» και 15% «μάλλον διαφωνώ») διαφωνούν με την πρόταση ότι «η πολιτική είναι μια διαδικασία που δεν με απασχολεί/ενδιαφέρει».
Παράλληλα, όχι μόνο δεν φαίνεται να αισθάνονται αποκλεισμένοι από την πολιτική διαδικασία -καθώς στην πλειονότητά τους (38% «συμφωνώ απόλυτα» και 24% «μάλλον συμφωνώ») αντιλαμβάνονται την πολιτική ως «μια διαδικασία στην οποία μπορώ να συμμετέχω ισότιμα ως πολίτης»- αλλά θεωρούν ότι ως πολίτες είναι σε θέση να διαδραματίσουν ρόλο στο να αλλάξουν πράγματα στην πολιτική.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην πρόταση «άνθρωποι σαν εμένα δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν πράγματα στην πολιτική» εμφανίζονται έντονα αντίθετοι (35% «διαφωνώ απόλυτα» και 23% «μάλλον διαφωνώ»).
Ενώ όμως η πλειονότητα των πολιτών κατανοεί την πολιτική ως κάτι ενδιαφέρον στο οποίο μπορεί να συμμετέχει, εντούτοις υπάρχει διαφοροποίηση στο τι γίνεται αντιληπτό ως περιεχόμενο της πολιτικής.
Έτσι, από τη μία η πολιτική φαίνεται να κατανοείται κυρίως (59%) ως μια διαδικασία «διαχείρισης των καθημερινών προβλημάτων της κοινωνίας», σε μάλλον προφανή αντιστοίχιση με την έμφαση που αποδίδεται στο δημόσιο διάλογο, σε αυτό που είθισται να αποκαλείται «καθημερινότητα», ενώ από την άλλη για μια σημαντική μερίδα πολιτών (38%) η πολιτική γίνεται αντιληπτή πρώτιστα (38%) ως μια «διαδικασία διεκδίκησης μεγάλων κοινωνικών αλλαγών».
2. Χαμηλή εκτίμηση για την τρέχουσα πολιτική και τους πολιτικούς
Παρότι οι πολίτες φαίνεται να επιδεικνύουν ενδιαφέρον για την πολιτική και να αισθάνονται ικανοί να συμμετέχουν σε αυτήν με τον τρόπο που κάθε φορά την κατανοούν, ταυτόχρονα εμφανίζονται να διατίθενται αρνητικά προς τους πολιτικούς, καθώς, στο άκουσμα της λέξης «πολιτικός» αυθόρμητα ανακαλούν λέξεις όπως «διαφθορά/διαπλοκή», «υποκριτής/υποσχέσεις/ψεύτης» και διάφορα άλλα «αρνητικά χαρακτηριστικά».
Η αρνητική στάση, μάλιστα, απέναντι στους πολιτικούς θα μπορούσε να διαβαστεί από κοινού με την πλειοψηφική κατανόηση της πολιτικής (30% «συμφωνώ» και 30% «μάλλον συμφωνώ») ως ενός «βρώμικου παιχνιδιού».
3. Κεντρικός ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων για τη Δημοκρατία, αλλά και αίτημα για ανανέωση – Αναζήτηση μορφών συμμετοχής και κινητοποίησης
Την ίδια ώρα, όμως, που οι πολιτικοί φαίνεται να συγκεντρώνουν αρνητικές εκτιμήσεις των πολιτών, οι τελευταίοι, με ισχυρό ποσοστό (49% «διαφωνώ απόλυτα» και 16% «μάλλον διαφωνώ») εναντιώνονται στο ότι «τα κόμματα δεν είναι απαραίτητα για τη Δημοκρατία», θεωρώντας τα πολιτικά κόμματα συστατικό στοιχείο του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, τη σημασία των πολιτικών κομμάτων για τη Δημοκρατία, αλλά και ταυτίζοντας την (τρέχουσα) πολιτική και τους πολιτικούς με αρνητικές συνδηλώσεις, οι πολίτες μοιάζει να αποζητούν κάποιου τύπου ανανέωση. Έτσι, λοιπόν, εμφανίζονται πλειοψηφικά θετικοί (34% «συμφωνώ απόλυτα» και 25% «μάλλον συμφωνώ») στη διαπίστωση ότι «χρειαζόμαστε νέα πολιτικά κόμματα».
Αυτή μάλιστα η εκτίμησή τους συνοδεύεται με τη διαπίστωση (40% «συμφωνώ απόλυτα» και «μάλλον συμφωνώ») ότι «αυτό που λείπει από την πολιτική σήμερα είναι οι μεγάλοι ηγέτες», εκτίμηση που καταδεικνύει το ρόλο των (ηγετικών) προσώπων στον τρόπο που οι πολίτες κατανοούν το πολιτικό.
Στην πρόθεση συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική επαναλαμβάνεται η χαμηλή ελκυστικότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων καθώς το 72% δηλώνει ότι δεν προτίθεται να ενταχθεί σε τέτοια μέσα στον επόμενο χρόνο, ενώ χαμηλό εμφανίζεται και το ποσοστό πρόθεσης ένταξης σε κάποιο πολιτικό κόμμα (28%).
Από την άλλη το 42% δηλώνει πως προτίθεται να συμμετάσχει σε μία διαδήλωση εντός του επόμενου έτους, ενώ το 35% είναι πρόθυμο να ενταχθεί σε μια κοινωνική οργάνωση/σύλλογο (ΜΚΟ, ομάδα πολιτών κλπ).
4. Πού λαμβάνονται οι αποφάσεις; – Κρίση θεσμών
Ένα -κρίσιμο- πεδίο στο οποίο αναδεικνύεται μία άξια περαιτέρω έρευνας ένταση είναι εκείνο που αφορά στο επίπεδο λήψης αποφάσεων. Ενώ λοιπόν οι πολίτες πλειοψηφικά (54%) εκτιμούν ότι «οι κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονται στο ευρωπαϊκό επίπεδο, από τα όργανα και τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης», την ίδια στιγμή πιστεύουν κατά πλειοψηφία (49%) ότι «οι κρίσιμες αποφάσεις θα πρέπει να λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο, από τα κεντρικά πολιτικά όργανα της χώρας».
Ίσως εξαιτίας αυτής της αντίθεσης, μεταξύ εκείνου που οι ερωτώμενοι αντιλαμβάνονται ως πραγματικό κι εκείνου που θα θεωρούσαν επιθυμητό, προκύπτουν και τα χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης προς του θεσμούς, εύρημα που μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτικό μιας συνολικής κρίσης εμπιστοσύνης που ενέτεινε στην ελληνική κοινωνία η οικονομική κρίση. Μάλιστα, η εμπιστοσύνη εμφανίζεται ακόμη χαμηλότερη προς θεσμούς που, θεωρητικά, διαδραματίζουν ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Έτσι, οι πολίτες, όταν καλούνται να δηλώσουν την εμπιστοσύνη τους (κλίμακα 0-10) σε θεσμούς, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις (1,74), η κυβέρνηση (2,08), τα κόμματα (2,43), αλλά και η Βουλή (3,13) εμφανίζονται ως ουραγοί.
Αυξημένη, συγκριτικά πάντα, εμπιστοσύνη, αν και σε βαθμό χαμηλότερο από το συμβολικό «5», δηλώνεται προς τους θεσμούς του «σκληρού» κρατικού πυρήνα, όπως η Αστυνομία (4,20), ο Στρατός (4,69) και η Δικαιοσύνη (4,62).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συγκριτικά υψηλή εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις επιχειρήσεις (4,95), αλλά ίσως το πιο αξιοπρόσεκτο εύρημα είναι ότι οι μόνοι θεσμοί που υπερβαίνουν το «5» είναι εκείνοι που σχετίζονται με την Εκπαίδευση και τη μόρφωση και ειδικότερα το Σχολείο (5,63) και το Πανεπιστήμιο (5,92).
5. Προοδευτική τοποθέτηση – «Απόμακρος» ο νεοφιλελευθερισμός
Όταν οι ερωτώμενοι καλούνται να αυτοπροσδιοριστούν, αυτοτοποθετούνται συντριπτικά ως προοδευτικοί με το μ.ο. αυτοποθετήσεων να είναι 2,50 στον άξονα «0 (πρόοδος) – 10 (συντήρηση)».
Μάλιστα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η «εξειδίκευση» των εννοιών της προόδου και της συντήρησης, μέσα από την κατάταξη εννοιών στην κλίμακα («0» Πρόοδος & «10» Συντήρηση). Έτσι, καλούμενοι να απαντήσουν, οι πολίτες δηλώνουν ότι αντιλαμβάνονται ως περισσότερο προοδευτικές, μεταξύ άλλων, τις έννοιες της Ελευθερίας (2,26), της Ισότητας (2,28), της Δημοκρατίας (2,36) και της Αλληλεγγύης (2,46), ενώ ως περισσότερο συντηρητικές αντιλαμβάνονται εκείνες του Νεοφιλελευθερισμού (6,52) και της Ατομικότητας (5,64).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο βαθμός στον οποίο οι πολίτες αισθάνονται «πολύ κοντά» ή «πολύ μακριά» σε σχέση με τις παραπάνω έννοιες/αξίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι η Ελευθερία (8,97), η Δημοκρατία (8,72), η Ισότητα (8,60) και η Δικαιοσύνη (8,42) αποτυπώνονται και ως οι πιο «κοντινές» προς τους πολίτες έννοιες στην κλίμακα («0» Πολύ μακριά – «10» Πολύ κοντά), ενώ, αντίθετα, η Ατομικότητα (4,71) και ο Νεοφιλελευθερισμός κατατάσσονται ως οι πλέον «απόμακρες».
6. Αριστερόστροφη πλειοψηφία – Ενισχυμένο Κέντρο
Παράλληλα, η πλειονότητα των πολιτών αυτοτοποθετείται στην Αριστερά, με το 42% να αυτοτοποθετείται από «0-4» στη δεκαβάθμια κλίμακα (όπου «0» είναι Αριστερά και «10» Δεξιά), με μόλις το 17% να επιλέγει μεταξύ «6-10». Επισήμανσης χρήζει το ότι η βαθμίδα που συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη αυτοτοποθέτηση είναι η «5» που υποδηλώνει αυτοτοποθέτηση στο Κέντρο.
Πάντως, σε ό,τι αφορά τη σημασία της διάκρισης Αριστερά – Δεξιά, το 49% εκτιμά ότι αυτή δεν εξακολουθεί να έχει νόημα, ενώ, αντίθετα, το 35% εκτιμά ότι εξακολουθεί να έχει νόημα.
Έχει σημασία, όμως, να παρατηρήσουμε ότι η αίσθηση αυξημένης ή μειωμένης σημασίας της διάκρισης φαίνεται να σχετίζεται με την αυτοτοποθέτηση στον άξονα Αριστερά – Δεξιά. Βάσει της αυτοτοποθέτησης αυτής, λοιπόν, σημειώνουμε ότι η έννοια της διάκρισης έχει νόημα για όσους βρίσκονται εγγύτερα στην Αριστερά (μ.ο. 3,40 στην κλίμακα αυτοτοποθέτησης) και δεν έχει νόημα για όσους τείνουν προς το Κέντρο (μ.ο. 4,79 στην κλίμακα αυτοτοποθέτησης).
Πηγή: enainstitute.org