Αρκετές φορές τα τελευταία τρία χρόνια ακούγεται ότι «ξεκινάει» ο θεσμός της Επιτροπείας στην χώρα μας. Όμως ποια είναι η πραγματική εξέλιξη της Επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων στην πράξη; Και ποια είναι η σημερινή κατάσταση με την εκπροσώπηση χιλιάδων ασυνόδευτων παιδιών;
Η πραγματικότητα είναι ότι από το 2014, για πρώτη φορά στην Ελλάδα η ΜΕΤΑδραση ξεκίνησε με τη στήριξη του Ιδρύματος Μποδοσάκη και του ΕΟΧ τη δημιουργία ενός «Δικτύου Επιτροπείας» μέσα από το οποίο αναδείχτηκε στην πράξη ο καίριος ρόλος των Εκπροσώπων/Επιτρόπων για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών. Στη διάρκεια των επτά συνεχόμενων ετών, παρά τα συχνά ανυπέρβλητα εμπόδια, υποστηρίχτηκαν 10.128 ασυνόδευτα παιδιά. Όμως για μία ακόμα φορά οι Εκπρόσωποι/Επίτροποι της ΜΕΤΑδρασης βρέθηκαν στη δυσάρεστη θέση να ενημερώσουν τα παιδιά που έχουν αναλάβει, ότι από τις 23 Αυγούστου δεν θα μπορούν πλέον να τα στηρίζουν. «Ήταν μια μαχαιριά στην καρδιά» αναφέρει εκπρόσωπος της ΜΕΤΑδρασης.
Από τον Ιούνιο του 2018 που ψηφίστηκε ο σχετικός νόμος περί Επιτροπείας και προέβλεπε την ανάληψη του θεσμού από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), δυστυχώς δεν έχει επιτευχθεί καμία πρόοδος. Οι προσπάθειες, τους πρώτους οκτώ μήνες του 2019, να μεταφερθεί στο ΕΚΚΑ η πολυετής τεχνογνωσία και εμπειρία της ΜΕΤΑδρασης, τόσο στο πεδίο όσο και στην εκπαίδευση των μελλοντικών επιτρόπων, προκειμένου να αναλάβει τον θεσμό, δεν είχαν κάποιο θετικό αποτέλεσμα.
Έτσι, τον Ιανουάριο του 2020, η ΜΕΤΑδραση βρέθηκε να στηρίζει 1.400 παιδιά με ίδιους πόρους. Από τον Μάρτιο του 2020, με την έναρξη του προγράμματος εθελοντικής μετεγκατάστασης, αναδείχτηκε για ακόμα μία φορά η σπουδαιότητα του Δικτύου Επιτροπείας: με την εκ νέου στήριξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η ΜΕΤΑδραση εκπροσώπησε 1.587 παιδιά σε συνεντεύξεις για το βέλτιστο συμφέρον τους στο πλαίσιο της μετεγκατάστασης σε άλλες χώρες της ΕΕ και 860 παιδιά σε συνεντεύξεις ασφαλείας των οποίων τη διενέργεια αιτήθηκαν συγκεκριμένα κράτη μέλη. Όμως και πάλι χιλιάδες παιδιά που δεν προορίζονταν να μετεγκατασταθούν δεν είχαν εκπροσώπηση και η ΜΕΤΑδραση με ίδιους πόρους στήριζε τις ιδιαίτερα επείγουσες και ευάλωτες περιπτώσεις.
Με την υπογραφή της συμφωνίας μετά από σχετικό διαγωνισμό του ΕΚΚΑ, από τον Ιανουάριο του 2021, η ΜΕΤΑδραση ξεκίνησε έναν αγώνα δρόμου: αύξησε τη δυναμικότητα των εκπροσώπων/επιτρόπων της από 30 σε 70, οι οποίοι μετά από εκπαίδευση 40 ωρών που υλοποιήθηκε από την Οργάνωση, ξεκίνησαν άμεσα να αναλαμβάνουν, σε πρώτη φάση όλα τα παιδιά κάτω των 15 και τα κορίτσια έως 18 ετών και σε δεύτερη φάση όλα τα ευάλωτα παιδιά άνω των 15 ετών. Έως τον Αύγουστο του 2021 η ΜΕΤΑδραση κατάφερε να αναλάβει με εισαγγελικές εξουσιοδοτήσεις το 87% των ασυνόδευτων παιδιών στην χώρα. Πρόκειται για παιδιά, που προέρχονται κυρίως από το Αφγανιστάν και τη Συρία, αλλά και από άλλες χώρες, που βρέθηκαν μόνα τους στην Ελλάδα και μένουν σε καταυλισμούς στα νησιά, στην ενδοχώρα, άστεγα, σε ανάδοχες οικογένειες, σε διαμερίσματα ημιαυτόνομης διαβίωσης και σε δομές φιλοξενίας.
Το 2020 είχε αποφασιστεί ότι η αρμοδιότητα για την Επιτροπεία των ασυνόδευτων ανηλίκων θα παρέμενε στο Υπουργείο Εργασίας και συγκεκριμένα θα την αναλάμβανε το ΕΚΚΑ. Ωστόσο, τους τελευταίους τρεις μήνες ακουγόταν ότι η αρμοδιότητα θα μεταφερόταν στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, όπως και τελικά επισήμως θεσμοθετήθηκε πρόσφατα.
Λόγω αυτής της εξέλιξης και, παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαθέσει τα αναγκαία κονδύλια για την χρηματοδότηση της Επιτροπείας, το Υπουργείο Εργασίας/ΕΚΚΑ δεν έχει προκηρύξει νέο διαγωνισμό για τη συνέχιση της εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ανηλίκων. Από την άλλη πλευρά, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, παρά το γεγονός ότι γνώριζε ότι θα αναλάβει τον θεσμό της Επιτροπείας, δεν φαίνεται να έχει προετοιμαστεί για να διασφαλίσει κάποια τουλάχιστον μεταβατική περίοδο, προκειμένου τα παιδιά να μην μείνουν χωρίς εκπροσώπηση.
Η ΜΕΤΑδραση κατέθεσε εκτενές υπόμνημα όπου αναφέρονται οι δυσκολίες, τα προβλήματα και οι προτάσεις για τη βελτίωση της εκπροσώπησης των ασυνόδευτων ανηλίκων. Παρέδωσε στο ΕΚΚΑ το σύνολο των υποθέσεων των παιδιών που ανέλαβε έως τις 23 Αυγούστου, ήτοι 2.404. Μέσα σε αυτά, περιλαμβάνονται εκατοντάδες ιδιαίτερα ευάλωτες περιπτώσεις και δεκάδες εκκρεμείς υποθέσεις. Ποιος θα αναλάβει εφεξής αυτά τα παιδιά;
Η ΜΕΤΑδραση ενημέρωσε ότι βρίσκεται στη διαδικασία εξεύρεσης πόρων προκειμένου άμεσα να υποστηρίξει έναν μικρότερο αριθμό ιδιαίτερα ευάλωτων περιπτώσεων στην ενδοχώρα, αλλά και σε συγκεκριμένα σημεία στα σύνορα, όπως η Ορεστιάδα.
Όμως, το σημαντικό κενό που έχει δημιουργηθεί με την έλλειψη εκπροσώπησης των παιδιών σε όλες τις συχνά δαιδαλώδεις διαδικασίες πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, αλλά και στο δημόσιο σύστημα υγείας, στην εκπαίδευση, στην κάλυψη των αναγκών τους, στην καταγραφή τους στα σύνορα, στον καθορισμό του βέλτιστου συμφέροντός τους και πολλές άλλες, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Κομβικό ρόλο έχει ο εκπρόσωπος/Επίτροπος και στο επίκαιρο θέμα της απασχόλησης των εφήβων 16 ετών σε ξενοδοχειακές μονάδες. Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη και ποιος θα διασφαλίζει ότι τα ασυνόδευτα παιδιά δεν θα αποτελέσουν θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης;
Γνωρίζοντας τα σοβαρά προβλήματα που θα δημιουργηθούν από την έλλειψη εκπροσώπησης των ασυνόδευτων παιδιών· γνωρίζοντας τι βιώνουν τα παιδιά αυτά, που για μία ακόμα φορά τραυματίζονται χάνοντας τον «άνθρωπο εμπιστοσύνης τους» από την απραξία των κρατικών αρχών:
Καλούμε τις αρμόδιες αρχές να συνεργαστούν, με μοναδικό γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον των ασυνόδευτων παιδιών, προκειμένου άμεσα να βρεθεί τρόπος για την εκπροσώπηση όλων των ανηλίκων, τουλάχιστον για μια μεταβατική περίοδο, έως ότου η Ειδική Γραμματεία Ασυνόδευτων Ανηλίκων, πλέον αρμόδια για τον θεσμό της Επιτροπείας, να έχει επαρκή χρόνο για να εφαρμόσει ένα αποτελεσματικό, ανεξάρτητο σύστημα για την προστασία όλων των ασυνόδευτων παιδιών που βρίσκονται στη χώρα μας.