Η κατάχρηση ουσιών είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο συνεχώς αλλάζει “προσωπείο” καθώς δεν περιορίζεται πλέον μόνο στις παράνομες ουσίες αλλά έχει επεκταθεί και στις νόμιμες. Επιπλέον από τη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία προκύπτει ότι δεν υπάρχει όριο στη φαντασία, όταν πρόκειται για κατάχρηση ουσιών. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι έχουν επινοηθεί ευφάνταστοι τρόποι λήψης ακόμη και για κλασικές ψυχοδραστικές ουσίες, όπως το αλκοόλ. Ως τέτοιοι τρόποι αναφέρονται η ενδοκολπική λήψη αλκοόλ με εμβάπτιση ταμπόν σε αυτό, η λήψη με κλύσμα, αλλά και η λήψη κονιορτοποιημένων φαρμακευτικών σκευασμάτων με την κατάποση χάρτινου “αλεξίπτωτου”.
Τα παραπάνω επισημαίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η τοξικολόγος-ιατροδικαστής, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ, Λήδα Κοβάτση, με αφορμή ανακοίνωσή της με θέμα «Νέες τάσεις στην κατάχρηση ουσιών” στο 1ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο των Κέντρων Πρόληψης και Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας. Παράλληλα, υπογραμμίζει ότι η μοναδική αποτελεσματική προσέγγιση/αντιμετώπιση των εξαρτήσεων είναι η πρόληψη.
Έχει αλλάξει το «προφίλ» των χρηστών.
«Η κατάχρηση ουσιών δεν αφορά πια αποκλειστικά ουσίες παράνομες (όπως η ηρωίνη, η κοκαΐνη κλπ), αλλά έχει επεκταθεί σε ουσίες νόμιμες, εύκολα προσιτές (όπως διάφορα συνταγογραφούμενα φάρμακα ή ακόμα και μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, στα οποία έχει πρόσβαση ο οποιοσδήποτε, όπως η παρακεταμόλη). Το γεγονός αυτό έχει αλλάξει και το ‘προφίλ’ των χρηστών. Με τον τρόπο αυτό, έχουν προκύψει νέες ομάδες-στόχοι, οι οποίες μέχρι πρότινος δεν αναζητούσαν πρόσβαση σε ουσίες κατάχρησης γιατί δεν ήθελαν να εμπλακούν σε παράνομες δραστηριότητες». υπογραμμίζει η κ. Κοβάτση.
Επιδημία οπιοειδών στις ΗΠΑ
Αυτή τη στιγμή, στις ΗΠΑ, το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα ακούει στο όνομα «επιδημία οπιοειδών», αναφέρει η κ. Κοβάτση, εξηγώντας ότι πρόκειται για μία εκρηκτική αύξηση στη χρήση συνταγογραφούμενων (νόμιμων-πχ φαιντανύλη) και μη συνταγογραφούμενων (πάρανομων-πχ ηρωίνη) οπιοειδών, με αντίστοιχη εκρηκτική αύξηση στους θανάτους από αυτά.
«Είναι τόσο έντονο το πρόβλημα, ώστε τον Οκτώβριο 2017, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ ανακήρυξε το φαινόμενο ‘επείγουσα κατάσταση δημόσιας υγείας’. Επειδή υπολογίστηκε ότι ένας άνθρωπος που λαμβάνει οπιοειδή (νόμιμα, με ιατρική συνταγή) για περισσότερους από τρεις μήνες έχει 15πλάσια πιθανότητα να εθιστεί, από το 2017 τέθηκε σε λειτουργία πρόγραμμα παρακολούθησης της συνταγογράφησης οπιοειδών. Καθώς λοιπόν η διαθεσιμότητα των συνταγογραφούμενων οπιοειδών μειώνεται (επειδή ελέγχεται από το κράτος), πολλοί χρήστες στρέφονται σε κλασικά, παράνομα οπιοειδή όπως η ηρωίνη», προσθέτει η κ. Κοβάτση.
Η κατάχρηση έχει επεκταθεί και σε μη ψυχοτρόπες ουσίες
Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του φαινομένου της κατάχρησης ουσιών είναι, σύμφωνα με την κ. Κοβάτση, το γεγονός ότι η κατάχρηση δεν περιορίζεται μόνο σε ψυχοδραστικές ουσίες, δηλαδή σε ουσίες που επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και αλλοιώνουν την αντίληψη, τη διάθεση, τη συμπεριφορά και το επίπεδο συνείδησης.
Αφορά και σε ουσίες που δεν έχουν ψυχοτρόπες ιδιότητες, όπως είναι η ιβουπροφαίνη (μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες φάρμακο), τα αντιϊσταμινικά φάρμακα και άλλα.
Απειλή οι μη απαγορευμένες νέες συνθετικές ουσίες
Μία άλλη «απειλή» βρίσκεται στην παραγωγή νέων συνθετικών ουσιών, συνήθως διεγερτικών ή ψευδαισθησιογόνων, για ψυχαγωγική κυρίως χρήση. Όπως εξηγεί η κ . Κοβάτση, οι ουσίες αυτές προκύπτουν από μικρή χημική τροποποίηση του μορίου γνωστών, απαγορευμένων ουσιών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων μορίων.
«Τα νέα αυτά μόρια έχουν την ίδια δράση με την μητρική ουσία από την οποία έχουν παρασκευαστεί, αλλά χημική δομή που δεν εμπίπτει στη λίστα των απαγορευμένων ουσιών. Τις περισσότερες φορές οι ουσίες αυτές πωλούνται ως ‘άλατα μπάνιου’ και ο λήπτης/χρήστης δεν γνωρίζει ποια ακριβώς ουσία περιέχει το προϊόν που έχει αγοράσει. Επιπροσθέτως, οι νέες ουσίες που εμφανίζονται κάθε τόσο στην αγορά δεν είναι μελετημένες, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται απρόβλεπτα συμπτώματα και παρενέργειες” αναφέρει η κ. Κοβάτση και προσθέτει: “Αυτή τη στιγμή συντίθενται οι επόμενες, νέες χημικές ουσίες που θα διατεθούν σύντομα στην αγορά. Μέχρι να τις ανιχνεύσουμε, να τις ταυτοποιήσουμε και να τις εντάξουμε νομοθετικά στις απαγορευμένες ουσίες θα έχουν βγει στην αγορά οι επόμενες. Επιπροσθέτως, δεν υπάρχει όριο στη φαντασία, όταν πρόκειται για κατάχρηση ουσιών.»
Ευφάνταστοι τρόποι λήψης ουσιών
Η κ. Κοβάτση τονίζει ότι ένα ακόμη ανησυχητικό φαινόμενο είναι η εμφάνιση νέων, ευφάνταστων οδών λήψης, ακόμα και για κλασικές ψυχοδραστικές ουσίες όπως είναι η αλκοόλη.
«Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται η εμβάπτιση ταμπόν σε αλκοολούχα ποτά και η τοποθέτησή τους σε διάφορες κοιλότητες του σώματος, όπως επίσης και ο υποκλυσμός με αλκοολούχα ποτά. Τέλος, στην επιστημονική βιβλιογραφία, εμφανίζεται ο όρος “parachuting” (όπου ο όρος parachute σημαίνει αλεξίπτωτο). Με τον όρο αυτό εννοείται η κονιορτοποίηση φαρμακευτικών σκευασμάτων ώστε να προκύψει σκόνη, η περιτύλιξη της σκόνης σε χαρτί (συνήθως χαρτί τουαλέτας) και η κατάποση του αυτοσχέδιου χάρτινου “αλεξίπτωτου” που περιέχει το κονιορτοποιημένο σκεύασμα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται γρήγορη αποδέσμευση της δραστικής ουσίας στον στόμαχο (μόλις διαλυθεί το χαρτί) και απότομη αύξηση της συγκέντρωσης της ουσίας στο αίμα, με αποτέλεσμα η δράση της να είναι έντονη και να εμφανίζεται άμεσα», εξηγεί η κ. Κοβάτση.