Σήμερα συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ημέρα της δολοφονίας του θρυλικού Εμιλιάνο Ζαπάτα, ηγέτη της Μεξικανικής Επανάστασης (1910-17) και σύμβολο της αντίστασης των χωρικών και ιθαγενών στη λατινοαμερικανική αυτή χώρα.
Ενεργό στέλεχος του επαναστατικού κινήματος, ο δημιουργός του Απελευθερωτικού Στρατού του Νότου, ο Ζαπάτα, υπήρξε ο κύριος εκφραστής των κοινωνικών αγώνων και των διεκδικήσεων των αγροτών. Το επαναστατικό κίνημα του Ζαπάτα, μαζί με το Φιλελεύθερο Κόμμα του Μεξικού των αδελφών Φλόρες Μαγόν –με αναρχικές επιρροές–αποτέλεσαν τις δύο κύριες κοινωνικές ομάδες, που καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης προασπίσθηκαν τα αιτήματα για κοινοκτημοσύνη των αγροτικών γαιών και των κοινοτήτων των ιθαγενών, των χωρικών και των εργατών στο Μεξικό, απέναντι στην ολιγαρχία και τους γαιοκτήμονες, που υποστήριζαν το δικτατορικό καθεστώς του Πορφίριο Ντίας.
Ο Ζαπάτα, μαζί με τον αρχηγό του βόρειου τομέα, αποκλείσθηκαν από τη Συντακτική Εθνοσυνέλευση του 1917 και μολονότι ήσαν οι νικητές του αγώνα για αυτοδιάθεση, υπερφαλαγγίσθηκαν από τους συντηρητικούς και τις αντιδραστικές φατρίες, οι οποίες σφετερίσθηκαν τον πολιτικό θρίαμβο της επανάστασης, για να επιβάλλουν μία αντεπανάσταση, που απετέλεσε το ιδεολογικό πλέγμα του μελλοντικού κόμματος PRI που διατήρησε την εξουσία για σχεδόν επτά δεκαετίες.
Ο Ζαπάτα γεννήθηκε σε μία οικογένεια αγροτών στο μικρό χωριό Ανενεκουΐλκο, στην επαρχία Μορέλο, βιώνοντας εξ απαλών ονύχων την αδικία και τα δεινά των δουλοπάροικων χωρικών, που ήσαν παραδομένοι στην αυθαιρεσία των γεωκτημόνων και των αφεντικών, που ατιμωρητί τους άρπαζαν το βιός. Ορφανός από την ηλικία των πέντε ετών, εργάσθηκε σκληρά στα χωράφια και ως ξυλοκόπος, έως ότου αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τη γενέθλια γη το 1897, έπειτα από την εξέγερσή, δίωξη και φυλάκισή του, από την οποία τον απελευθέρωσε με την απειλή πιστολιού ο αδελφός του Εουφεμίνιο Ζαπάτα.
Το 1906 συμμετείχε στη Συνέλευση της Κουαούτλα για την υπεράσπιση της γης των χωρικών, γεγονός που τον οδήγησε στην καταναγκαστική στράτευσή του το 1908, ενώ το 1909 εξελέγη επικεφαλής της Συνέλευσης για την Υπεράσπιση της Γης στο Ανενεκουΐλκο, ξεκινώντας και τη θεωρητική του ανάλυση για τους νόμους περί αγροτικής μεταρρύθμισης.
Το 1910, μαζί με άλλους έμπιστούς του κατέλαβαν χωράφια για να τα αποδώσουν στους χωρικούς, επικηρύχθηκε ως ληστής και αναγκάσθηκε να διαφύγει πολλές φορές από τις δυνάμεις των αρχών. Το 1910 η κατάσταση στο Μεξικό βρισκόταν στα πρόθυρα της επανάστασης κατά του Πορφίριο Ντίας κι η οποία ξέσπασε έπειτα από την εκδίωξη του κύριου αντιπάλου του Φρανσίσκο Μαδέρο πριν τις εκλογές που θα διαιώνιζαν το υπάρχον καθεστώς. Στη διάρκεια της επανάστασης, με τα στρατεύματά του ο Ζαπάτα απελευθέρωσε πολλές γαίες, όπως το 1911 στο Κουαούτλα, τις οποίες παρέδωσε στους ακτήμονες.
Στη διάρκεια της επανάστασης, διαπιστώνοντας πως οι αστοί πολιτικοί, όπως ο Μαδέρα, αποσκοπούσαν μόνον στην αλλαγή της κυβέρνησης, κι όχι σε μία κοινωνική μεταρρύθμιση, ο Ζαπάτα υπογράφει το Σύμφωνο της Αγιάλα με καθαρά επαναστατικό περιεχόμενο και χαρακτήρα.
Οι αγώνες του Ζαπάτα για την απελευθέρωση της γης καταδιώχθηκαν κι από το νέο καθεστώς του Μαδέρο, αλλά ούτε και οι διώξεις, ούτε και οι επιφανειακές μεταρρυθμίσεις για να παραπλανήσουν τον πληθυσμό κατόρθωσαν να μειώσουν την ορμητικότητα του επαναστατικού κινήματός του, το οποίο συνεχίστηκε αμείωτο και κατά τη διάρκεια των δικτατοριών του Βικτοριάνο Ουέρτα (1914) και της κυβέρνησης του Βενουστιάνο Καράνσα (1916).
Διάσημη μένει ακόμη η φωτογραφία του, μαζί με τον Πάντσο Βίγια στο προεδρικό μέγαρο της Πόλης του Μεξικού, σύμβολο της εισόδου του στην πολιτική ζωή της χώρας. Όμως, στόχος του Ζαπάτα δεν ήταν να καταλάβει ένα έδρανο, αλλά η κοινωνική κι αγροτική επανάσταση.
Οι αντίπαλοί του, σκοπεύοντας στη διάλυση του επαναστατικού κινήματός του, του εξύφαναν μία παγίδα: κάνοντάς τον να πιστέψει πως ο πιστός στον Καράνσα, Πάβλο Γκονάλες, θα περνούσε στις τάξεις του και θα του εξασφάλιζε βοήθεια και πολεμοφόδια, ο επικεφαλής των κυβερνητικών στρατευμάτων κατά του ζαπατιστικού κινήματος συνταγματάρχης Χεσούς Γουαχάρδο τον παρέσυρε σε μυστική συνάντηση στο κτήμα Τσιναμέκα, στο Μορέλος. Όταν ο Ζαπάτα, συνοδευόμενος από δέκα άνδρες του, εισήλθε στο κτήμα, οι στρατιώτες που προσποιούνταν το τιμητικό άγημα τον γάζωσαν από κοντινή απόσταση.
Στις 10 Απριλίου 1919 πέθαινε ο άνθρωπος Εμιλιάνο Ζαπάτα, όμως συνέχιζε τη φωτεινή πορεία του ο μύθος του.