Μεξικό, ζευγάρι στο παγκάκι © Άκης Λούκας @akisloukas
Με την ανασφάλεια ότι πρόκειται για μια χώρα όπου «κινδυνεύεις», λες και τα καρτέλ εσένα περιμένουν να σκοτώσουν, ξεκινήσαμε από το Ελευθέριος Βενιζέλος για το Μεξικό την Κυριακή 11 Αυγούστου 2024. Πετώντας ανάμεσα στους πυκνούς καπνούς των πυρκαγιών που ξαναέκαιγαν την Αττική, και με μια στάση στην Κωνσταντινούπολη, προσγειωθήκαμε στην Πόλη του Μεξικού στις 9 τοπική ώρα το πρωί της επόμενης μέρας, μετά από περίπου 18 ώρες ταξίδι και με καθόλου σχεδόν ύπνο.
Ταξίδι ζωής θα χαρακτήριζαν πολλοί ένα ταξίδι στο Μεξικό και δεν θα είχαν άδικο, αν αυτό δεν ήταν τελικά με… γκρουπ.
Πρώτο λάθος: Επιλέξαμε για πρώτη φορά να πάμε «οργανωμένα», με ένα ομολογουμένως από τα καλύτερα ταξιδιωτικά ελληνικά πρακτορεία. Το λάθος φάνηκε από την αρχή, όταν μετά από τόσες ώρες πτήσης αντί να πάμε στο ξενοδοχείο να κοιμηθούμε, είχαμε ακόμη ένα 4ωρο ταξίδι προς τα νότια, στην Πουέμπλα.
Όλες τις διαδρομές τις πραγματοποιήσαμε με τουριστικό λεωφορείο. Η μικρότερη ήταν περίπου 4 ώρες. Και να πεις ότι μπορούσες να κοιμηθείς; Οι αγαπημένοι μου μεξικανοί κατασκευαστές των εθνικών οδών έχουν φροντίσει για χιλιάδες λακκούβες, μετατρέποντας το πούλμαν μας σε λούνα παρκ παλαιάς κοπής!
Ταλαιπωρημένοι, φτάσαμε επιτέλους στην… πηγή και νερό δεν ήπιαμε! Στο ξενοδοχείο τα δωμάτια δεν ήταν έτοιμα (μεγάλη αστοχία του πρακτορείου). Εξαντλημένοι και βρώμικοι αναγκαστήκαμε να παρακολουθήσουμε ξενάγηση στην πόλη. Το βράδυ, όμως, που επιτέλους βγήκαμε μόνοι μας, ξετυλίχθηκε μπροστά στα μάτια μας μια πανδαισία χρωμάτων και κτιρίων που μας υπενθύμισε γιατί το ταξίδι αυτό ήταν όντως ταξίδι ζωής.
Σίγουρα η Πουέμπλα είναι στο top 3 των πόλεων που επισκεφτήκαμε. Οπωσδήποτε να την συμπεριλάβετε αν αποφασίσετε εξόρμηση στο Μεξικό, όχι μόνο για τον βομβαρδισμό χρωμάτων και γεύσεων (πατρίδα της σάλτσας mole, να δοκιμάστε οπωσδήποτε κοτόπουλο με σοκολάτα mole) και μουσικής, τις υπέροχες πλατείες και τα κτίρια και τις χιλιάδες νέων ανθρώπων που πηγαινοέρχονται στο κουκλίστικο κέντρο μπροστά στο μπορντώ-μωβ καθεδρικό τους. Εμείς ρισκάραμε (παρά την μόλις πρώτη μέρα μας) και ψωνίσαμε πολύχρωμα υφαντά – και δεν το μετανιώσαμε γιατί σε τόσο καλές τιμές και ποιότητα δεν ξαναβρήκαμε. Στα παράλληλα με την κεντρική πλατεία στενά, θα βρείτε καταστήματα νέων δημιουργών που θα σας προσφέρουν μεγάλη ποικιλία χειροποίητων υφαντών, ρούχων, κοσμημάτων και πολλών άλλων! Αποφύγετε τα τουριστικά καταστήματα, τολμήστε να μπείτε στα άλλα και θα εκπλαγείτε.
Από τις 6 το πρωί στο πόδι για να προλάβουμε (έτσι είναι άραγε η ζωή ενός συνταξιούχου;), ξανακουβαλήσαμε τις βαλίτσες, φορτώσαμε και ξεκινήσαμε σιγά σιγά προς την Πόλη του Μεξικού, αυτή τη φορά με δύο στάσεις.
Το Τάξκο «κρεμόταν» στο βουνό κι ενώ από μακριά ήταν απογοητευτικό, από κοντά ήταν μια ακόμη ευχάριστη έκπληξη. Πανέμορφα σοκάκια, γραφικά κτίρια, σκαραβαίοι παντού (ναι, ναι, στη Γερμανία αποκλείεται να έχουν πια τόσους πολλούς όσους είδαμε στο Τάξκο), σκυλάκια, λουλούδια και….Φρίντα! Η πρώτη μας επαφή με την «Αγία» Φρίντα, που, όπως καταλαβαίνουμε όλοι, είναι και ο λόγος του ταξιδιού μας.
Μεγάλη ποικιλία χειροποίητων υφαντών, ρούχων, κοσμημάτων και πολλών άλλων στην Πουέμπλα © Άκης Λούκας @akisloukas
Στο Τάξκο λοιπόν, η Φρίντα σύχναζε για παραθερισμό αλλά και εκεί προμηθευόταν τα εκπληκτικά ασημένια κοσμήματά της που όλοι έχουμε θαυμάσει. Πρωτεύουσα του ασημιού η περιοχή, παντού καταστήματα με κοσμήματα και φωτογραφίες της Φρίντα να φορά μερικά από αυτά που επιμελήθηκαν ντόπιοι τεχνίτες.
Στο Τάξκο παρατηρήσαμε όμως κάτι που ακόμα και σήμερα αποτελεί μυστήριο για εμάς: Κατεβήκαμε από το πούλμαν και μέχρι που φύγαμε, μας «συνόδευαν» κάποιοι πολύ ευγενικοί τύποι που ποτέ όμως δεν τους ξαναείδαμε στο υπόλοιπο ταξίδι μας. Συνεργάτες του πρακτορείου μας; Άραγε να υπάρχει και «καρτέλ» στον τουρισμό; Ποιος ξέρει… ρωτήσαμε και απάντηση δεν πήραμε!
Δεύτερο λάθος: Στο πακέτο που πληρώσαμε είχαμε και γεύματα, που στην πλειονότητά τους ήταν σε εστιατόρια στυλ 90ς παλιάς εθνικής! Ευτυχώς το συνειδητοποιήσαμε νωρίς και δεν ακολουθούσαμε μετά την τρίτη μέρα. Το φαγητό στο Μεξικό ναι μεν θέλει προσοχή, αλλά και αυτό από μόνο του είναι μια ξεχωριστή εμπειρία.
Η στάση μας στην πόλη Κουερναβάκο αποτελεί ακόμα ένα μυστήριο, μιας και δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος παρά μόνο να γεμίσει το πρόγραμμα της ημέρας μέχρι να καταλήξουμε στο ξενοδοχείο μας στην Πόλη του Μεξικού. Που λόγω του ιδανικού της κλίματος, όλοι οι κατακτητές του Μεξικού τη διάλεγαν για κατοικία τους.
Μια επιστροφή σκέτη γολγοθάς, με τους αυτοκινητοδρόμους γεμάτους κίνηση στη μεγαλούπολη (τερατούπολη, αν σκεφτεί κανείς ότι συνωστίζονται 30 εκατομμύρια) και με εμάς απλά να πέφτουμε από νωρίς για ύπνο αφού την επόμενη μέρα θα τρέχαμε πάλι σαν τον Βέγγο (δεύτερη φορά στην Πόλη του Μεξικού, και Πόλη του Μεξικού δεν είδαμε).
Κάντε το εικόνα: Ξυπνητήρι στις έξι, ντους, φτιάξιμο βαλίτσας, πρωινό και εννιά ακριβώς αναχώρηση. Δεν θα ήμουν υπερβολικός αν έλεγα ότι ήμουν ήδη κουρασμένος.
Πάλι με το ΚΤΕΛ (το τουριστικό λεωφορείο δηλαδή) για βόρεια πια, προς Κερέταρο. Σήμερα η πρώτη μέρα που έκανε σχετική ζέστη. Βέβαια αν σκεφτεί κανείς ότι φύγαμε από Αθήνα με 40 βαθμούς και είχαμε 22 με 26, δεν το λες και έτσι ακριβώς. Ξέχασα να επισημάνω ότι κάθε φορά που βρισκόμασταν έστω και για λίγες ώρες στην Πόλη του Μεξικού, έβρεχε. Περίοδος βροχών γαρ….
Το Κερέταρο είναι όμορφο, αλλά κι από αυτά τα «αποστειρωμένα» τουριστικά μέρη που δεν μας εντυπωσίασαν όσο τουλάχιστον η Πουέμπλα και το Τάξκο. Πόλη καλλιτεχνών, με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης να αποτελεί το καμάρι τους, εκτός των άλλων κτιρίων του Αποικιακού Μεξικού (μην περιμένετε οι ξεναγοί να σας το προτείνουν, αυτοί μόνο για τα παλιά θα σας μιλούν) και τον κατηφορικό δρόμο προς την κεντρική πλατεία με τις γκαλερί αριστερά-δεξιά, η πόλη αυτή έχει πλούσια καλλιτεχνική ζωή ακόμα και σήμερα, Το Κερέταρο θεωρείται μία από τις 15 «πιο αυθεντικές πόλεις του κόσμου», σύμφωνα με το National Geographic. Τα μοναστικά τάγματα καθολικών που συγκεντρώθηκαν εδώ, δημιούργησαν μια πόλη-θρησκευτικό κομψοτέχνημα, αλλά και «άβατο» για τους ιθαγενείς της εποχής, όπως μας πληροφόρησε η ξεναγός.
Το βράδυ, προς έκπληξή μας, στο μπαρ του ξενοδοχείου είχαν προσφορά στις δύο μαργαρίτες ακόμα μια δώρο και τις τιμήσαμε δεόντως. Ε δε γίνεται να είσαι στη χώρα της τεκίλας και να μην έχεις πιει ακόμα… Τουλάχιστον με τρεις ο καθένας, πήγαμε στην αγκαλιά του Μορφέα ακόμα πιο γρήγορα.
Άντε πάλι από τις έξι στο πόδι, ντους, βαλίτσα πρωινό και λεωφορείο για να πάμε όμως στην πόλη που θα μου αρκούσε από μόνη της για να χαρακτηρίσω αυτό το ταξίδι ως «ταξίδι ζωής». Το Γουαναχουάτο είναι το μέρος που βλέπουμε όλοι στις μεξικάνικες καρτ ποστάλ. Χρώμα, χρώμα, χρώμα…. η πόλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο μεγάλος εθνικός ζωγράφος Ντιέγκο Ριβέρα (και σύζυγος της Φρίντα).
Από το σημείο που μας άφησε το λεωφορείο, περπατάς περίπου ένα 20λεπτο μέχρι να πεις ότι μπαίνεις στο κέντρο της πόλης. Η ξεναγός προσπάθησε φιλότιμα να μας «συμμαζέψει», μπας και ακούσουμε καμιά χρήσιμη πληροφορία για την ιστορία της. Κάτι που αποδείχθηκε πολύ δύσκολο, γιατί δεν γίνεται να μην εντυπωσιάζεσαι σε κάθε γωνιά, σε κάθε στενό, σε κάθε στροφή, σε κάθε πλατεία!
Βαδίσαμε προς το «στενό του φιλιού», ένα στενό με δύο αντικριστά μπαλκόνια και έναν τοπικό μύθο για μια ακόμα απαγορευμένη αγάπη. Κατεβήκαμε στα έγκατα της γης για να δούμε τα υπόσκαφα περάσματα – δρόμοι που χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα παρά τη δυσοσμία. Επισκεφθήκαμε μια ακόμη φορά μια κεντρική καθολική εκκλησία. Όπως και τόσα άλλα σημεία που, μεταξύ μας, ίσως να μην χρειαζόταν, γιατί θα προτιμούσαμε να αφιερώσουμε χρόνο στο Μουσείο του Ριβέρα και όχι απλά να περάσουμε απ’ έξω. Εννοείται πως τους ξέφυγα και επέστρεψα μόνος μου για να δω το σπίτι που γεννήθηκε ο Ντιέγκο.
Το στενό με τα δύο αντικριστά μπαλκόνια και έναν τοπικό μύθο για μια ακόμα απαγορευμένη αγάπη, στο Γουαχανάτο © Άκης Λούκας @akisloukas
Οι βόλτες ολοκληρώθηκαν στο επιβλητικό θέατρο της πόλης, το Χουάρεζ, με τις εννέα μούσες (ναι, τις δικές μας) να το στολίζουν με μοναδικό τρόπο. Αν βρεθείτε Οκτώβριο εδώ, θα απολαύσετε και τις μοναδικές εκδηλώσεις του Φεστιβάλ Σερβαντίνο σε όλη την πόλη.
Σε αυτή την πόλη, ίσως είπαμε για πρώτη φορά μπάστα! Φτάνει δηλαδή, όχι άλλη ομορφιά! Μια πόλη που ξεχωρίζει γιατί είναι και τουριστική και σύγχρονη – βλέπεις πώς ζουν οι Μεξικανοί σήμερα. Συμβουλή: να βάλετε το Γουαναχουάτο δυο-τρεις μέρες στο πρόγραμμα σας, όποια εποχή και αν πάτε.
Μετά το «κάθετο» τελεφερίκ που μας ανέβασε σε έναν λόφο για τις απαραίτητες ινσταγκραμικές φωτογραφίες, αναχωρήσαμε για το «αποστειρωμένο» και άκρως τουριστικό Σαν Μιγκέλ ντε Αγιέντε. Εδώ πια, για να βρεις Μεξικανό κάνεις τον σταυρό σου. Πολυτελή θέρετρα και όλα στην εντέλεια, καθώς οι μόνιμοι κάτοικοι είναι πιο πολύ πλούσιοι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί παρά Μεξικανοί. Ωραία η κεντρική πλατεία με τις μουσικές και τα δρώμενα, αλλά όλα για τους τουρίστες.
Ποιος δεν ξέρει τη γιορτή των νεκρών ή δεν έχει δει εικόνες με τους Μεξικανούς να γιορτάζουν στα νεκροταφεία τους, δίπλα στους «χαμένους» συγγενείς τους; Στο Πατσκουάρο, κάθε τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου, όλο το Μεξικό (και όχι μόνο) μαζεύεται για αυτή τη γιορτή. Ποια είναι όμως αυτή η Κατρίνα;
Η Κατρίνα, η μυστηριώδης και ίσως η πιο γνωστή θηλυκή μορφή στο Μεξικό, μετά την Παναγία της Γουαδελούπης (και τη Φρίντα), γεννήθηκε σε ένα σατιρικό σχέδιο του Μεξικανού xαράκτη José Guadalupe Posada στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, με τον Ριβέρα να «βοηθά» κάνοντας την πιο διάσημη. Η Κατρίνα, ένας σκελετός ντυμένος με φόρεμα και φανταχτερό καπέλο, δεν είναι κάτι άλλο από τον θάνατο και σατιρίζει τις κοινωνικές τάξεις, οι οποίες απέναντί του είναι ίσες. Γι’ αυτό άλλωστε έχει συνδυαστεί με τη γιορτή της Ημέρας των Νεκρών (2 Νοεμβρίου γιορτάζεται, αλλά οι Μεξικανοί το γλεντούν μια εβδομάδα πριν).
Μετά από ένα 5ωρο στο πούλμαν, φτάσαμε στην Πόλη του Μεξικού, όπου και θα μείνουμε τις υπόλοιπες μέρες του ταξιδιού μας…. επιτέλους! Πρώτη στάση στο τεράστιο και πιο διάσημο μουσείο, το Εθνικό Ανθρωπολογικό, με τις πτέρυγες των Ατζέκων και των Μάγια να ξεχωρίζουν – κουράγιο να έχεις, να δεις τα χιλιάδες εκθέματα. Οι μέρες των Αζτέκων, των Μάγιας, των Ζαποτέκας, των Ολμέκων, των Τολτέκων και τόσων άλλων επανέρχονται μέσα από αυτές τις εντυπωσιακές εικόνες. Μόνο ο Ιντιάνα Τζοόυνς λείπει…
Τρίτο λάθος: Το πρόγραμμα έλεγε ξενάγηση στο κέντρο της πόλης και ξενάγηση έπρεπε να γίνει πάση θυσία ακόμα και υπό καταρρακτώδη βροχή. Μούσκεμα, με ομπρέλες τις κακιάς ώρας, ακολουθούσαμε σαν τα παπάκια την ξεναγό.
Αμέσως μετά το μουσείο, έφτασε η στιγμή που νομίζω ότι όλοι όσοι βρεθούν στο Μεξικό πρέπει να χαρούν. Όμως χωρίς ξεναγούς (διαβάστε δυο λόγια στο ίντερνετ και πάτε μόνοι σας). Αναφέρομαι στην επιβλητική τεράστια τοιχογραφία-μύθος του Ριβέρα στο Museo Mural Diego Rivera. Περνά μπροστά από τα μάτια σου η Ιστορία του Μεξικού με τον μοναδικό τρόπο του Ντιέγκο. Μείνετε όσο πιο πολύ γίνεται και παρατηρήστε κάθε λεπτομέρεια. Ντιέγκο – Φρίντα, σημειώστε 1.
Ξέρω, κάποιοι θα πουν “μα η Φρίντα είναι η σταρ”. Όμως οι τοιχογραφίες του Ριβέρα, είτε στο Theatro Bellas Artes, είτε στη σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου, στο Παλάσιο Νασιονάλ, είτε οπουδήποτε αλλού τις συναντήσετε, κλέβουν τις εντυπώσεις. Τη Φρίντα την αγαπήσαμε, όχι τόσο για τις εικαστικές της ικανότητες, όσο για την πολύπαθη ζωή της που με τόσο ιδιαίτερο τρόπο απέδωσε στους πίνακές της. Ο Ριβέρα όμως ήταν και παραμένει ο μεγάλος δάσκαλος.
Εδώ, σε αυτό το σπίτι, η Φρίντα έζησε κάποια χρόνια της ζωής της, κυρίως με τον Ριβέρα, μεταξύ πιθήκων, ζαρκαδιών, πυραμίδων και αρχαίων αγαλμάτων (γνωστός «συλλέκτης» ο Ντιέγκο… σήμερα θα τον χαρακτηρίζαμε μάλλον αρχαιοκάπηλο), αλλά σύμφωνα με τα όσα ακούσαμε όχι και τα πιο ευχάριστα χρόνια της.
Με το που μπαίνεις στο σπίτι-μουσείο, βλέπεις όσα την χαρακτήρισαν: κορσέδες ζωγραφισμένοι στα χρόνια της καθολικής αναπηρίας της, ορθοστάτες, προσθετικά όργανα, αμαξίδιο, κρεβάτι με καθρέφτες για να βλέπει και να ζωγραφίζει τον εαυτό της, καθηλωμένη και εξαρτώμενη από άλλους. Ψάξαμε να βρούμε μια κάποια «χαρά» στο σπίτι αυτό και πραγματικά δεν την εντοπίσαμε… ένα μουσείο που σε κάνει όντως να νιώθεις ότι αυτή η γυναίκα δεν έζησε ευτυχισμένη.
Οι Μεξικανοί την αγαπούν ως «αγία» τους, είτε γιατί τους φέρνει τουρισμό, είτε γιατί τους θυμίζει τα δικά τους πολύπαθα χρόνια. Είναι ένας λαός που οι κατακτητές του έκαναν τα πάντα (μα τα πάντα όμως) για να τον αλλαξοπιστήσουν και να τον «διαγράψουν» από την Ιστορία. Με την επιτυχία της Φρίντα, έγιναν «μόδα» πολλά παραδοσιακά στοιχεία τους και οι Μεξικανοί αυτό το εκτιμούν.
Στο πρόγραμμα είχαμε και την Παρθένο της Γουαδελούπης, αλλά μετά το Casa Azul θέλαμε να περπατήσουμε στα στενά και στις πλατείες που η Φρίντα προσπαθούσε να «ξεφύγει» από τα τόσα δεινά της. Μια απαραίτητη λοιπόν βόλτα στου «Ψυρρή» του Μεξικού επιβάλλεται! Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι εκεί μαζεύονται ακόμα και σήμερα οι καλλιτέχνες του δρόμου και όχι μόνο. Άσε που θα βρείτε σίγουρα μια γωνιά να χορεύουν τα ωραία τα δικά τους, μήπως και ξεχαστείτε από τα όσα είδατε στο μουσείο.
Μα θα φεύγαμε από το Μεξικό και την πρωτεύουσά δεν θα την είχαμε δει; Αγνοήσαμε τις πυραμίδες Τεοτιχουακάν (κακώς αλλά δεν είχαμε πια άλλο χρόνο) και το Χοτσιμίλκο με τα αρχαία κανάλια του, για να ξεχυθούμε σε αυτή την πόλη που τόσα είχαμε ακούσει και ακόμα δεν είχαμε δει.
Όταν έρθετε, μην κάνετε το δικό μας λάθος και δεν αφιερώσετε τουλάχιστον τρεις μέρες. Έχει αμέτρητες γειτονιές, τουριστικές, ιστορικές, μοντέρνες, κλασικές. Δεν ξέρεις που να πρωτοπάς… Ξεκινήστε από το Ιστορικό Κέντρο με την Zocalo, την κεντρική πλατεία της πόλης (όλων των πόλεων οι κεντρικές πλατείες βεβαίως αποκαλούνται έτσι) και μια από τις τρεις μεγαλύτερες πλατείες στον κόσμο, που ήταν και το τελετουργικό κέντρο της πρωτεύουσας των Αζτέκων, της Τενοτστιτλάν και του Μεγάλου Ναού τους που καταστράφηκε από τους Ισπανούς το 1524. Την πλατεία περιβάλλουν μοναδικά μνημεία, χαρακτηριστικά κτίσματα των πολιτισμών που σημάδευσαν την ιστορία του τόπου.
Εδώ θα έχετε και την ευκαιρία -σαν δώρο- να «εξαγνιστείτε» από τους ίδιους τους αυτόχθονες. Σεβαστείτε όμως την τελετή τους, μην βγάζετε φωτογραφίες και βίντεο αν δεν θέλουν. Μιλάμε για τους ημίγυμνους «Ινδιάνους» που θα συναντήσετε σε όλες τις γωνιές της πλατείας. Παρατηρήστε με πόση ευλάβεια και υπομονή περιμένουν οι Μεξικανοί για να έρθει η σειρά τους να διώξουν τα κακά πνεύματα από πάνω τους. Οι ίδιοι Μεξικανοί που έκαναν τον σταυρό τους πριν λίγο στον διπλανό καθεδρικό ναό – γιατί έτσι είναι εδώ, όλα συνυπάρχουν όμορφα και ευλαβικά.
Αφεθείτε στους γύρω δρόμους και ανακαλύψτε έναν άλλο πολιτισμό, σύγχρονο – μερικές φορές και πιο σύγχρονο από τον δικό μας. Φάτε τσούρος, παγωτό, μπείτε στα καταστήματα με τις εκπληκτικής ομορφιάς εσωτερικές αυλές, δοκιμάστε (καλύτερα όχι από πλανόδιους) τα φαγητά τους, νιώστε τον ρυθμό τους και τη σχέση τους με τη μουσική και τον χορό, προσποιηθείτε πως είναι σκιουράκια οι αρουραίοι που περνάνε ανάμεσα στον κόσμο (όχι τόσοι πολλοί συγκριτικά με τη Νέα Υόρκη), μπείτε στα γραφικά τραμ (από ένα από αυτά βεβαίως, έπαθε ότι έπαθε η Φρίντα, μην το ξεχνάμε), καλέστε uber να σας πάει από τη μια μεριά στην άλλη, ανεβείτε σε κάποιον ουρανοξύστη και χαζέψτε από ψηλά την πόλη, κάντε τόσα και άλλα τόσα.
Ο Γιώργος Παπασταμούλος είναι ιδρυτικό μέλος του Φεστιβάλ Οίτης, το οποίο διοργανώνει εδώ και 18 χρόνια πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων, και καλλιτεχνικός διευθυντής της BelleArteLamia, ενός πυρήνα σύγχρονης τέχνης, εκδόσεων, διοργάνωσης εκθέσεων, συναυλιών κ.ά.