Στο Σκαλοχώρι της Λέσβου, σταμάτησε ο χρόνος

Φέτος πήγα για πρώτη φορά στη Λέσβο και μέσα σε 10 μέρες συνέβη μέσα μου μία μικρή αποκάλυψη. Αρχικά, πλέον δεν πιστεύω ότι το νησί λέγεται Μυτιλήνη, αποτυπώθηκε για τα καλά στον εγκέφαλό μου ότι αυτή είναι η πρωτεύουσα του νησιού. Και αυτό είναι μία μεγάλη νίκη (και μεγάλη ικανοποίηση όταν διορθώνω τους υπόλοιπους που κάνουν λάθος, μπορώ να πω). 

Η Μυτιλήνη λοιπόν, όπως και η Ερεσός, όπως και η Αγιάσος, όπως και πολλά ακόμα χωριά που επισκέφτηκα, είναι στην κυριολεξία τόποι μαγικοί, ο καθένας για τους δικούς του λόγους – σίγουρα στο μέλλον θα γράψω πολλά ακόμα για αυτό το αρχοντικό νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου που αντικρίζει το Αϊβαλί και τα παράλια της Τουρκίας.

Προς τη βορειοδυτική του πλευρά όμως, μέσα στο βουνό και λίγο πιο πάνω από το ψαροχώρι Καλό Λιμάνι (Τσαμούρ λιμάνι επί Τουρκοκρατίας) της Καλλονής, βρίσκεται το Σκαλοχώρι, που κουβαλάει μια μεγάλη ιστορία. Τα πετρόχτιστα σπίτια του που είναι τοποθετημένα αμφιθεατρικά και τα λιθόστρωτα δρομάκια του το κάνουν να θυμίζει τα γραφικά πηλιορείτικα χωριά. 

Το πότε ακριβώς δημιουργήθηκε το χωριό, αποτελεί μυστήριο. Μέσα από παλιά έγγραφα που έχουν διασωθεί, υπάρχει η πεποίθηση ότι αυτό έγινε λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462 μ.Χ. Έχει όμως αλλάξει πολλά ονόματα από τότε, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένας μύθος γύρω από τη γέννησή του. Υπάρχουν αναφορές για παλιές ονομασίες όπως Αγριδιά (φορολογική οντότητα), Τσομλέκκιοϊ και Τσουκαλοχώριον (προέρχεται από το comlekci-comlek koy που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι ως ονομασία επειδή εκεί υπήρχε αργιλόχωμα με το οποίο έφτιαχναν τσουκάλια) μέχρι να πάρει τη σημερινή του ονομασία Σκαλοχώρι.

Στις αρχές του περασμένου αιώνα, γύρω στο 1919, Μουσουλμάνοι από το Σκαλοχώρι αλλά και άλλα χωριά, ζητούσαν να πάρουν την ελληνική ιθαγένεια. Κάποιοι δούλευαν ως εργάτες, τεχνίτες, αγροφύλακες και νυχτοφύλακες στην Κοινότητα. Με τη μικρασιατική καταστροφή και την καταστροφή της Σμύρνης ήρθαν πρόσφυγες στο Σκαλοχώρι. Με τη σύμβαση όμως και το πρωτόκολλο «Περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών», που υπογράφηκε στη Λωζάννη στις 30 Ιανουαρίου 1923, οι Τούρκοι έπρεπε να εγκαταλείψουν το νησί της Λέσβου και να γυρίσουν με καράβια στις Κυδωνίες (Αϊβαλί), έτσι πούλησαν κινητή περιουσία και ζώα. Πίστευαν όμως ότι μια μέρα θα γυρίσουν πίσω και έθαψαν τιμαλφή (κυρίως λίρες) σε ξωκλήσια, νερόμυλους και άλλα σημεία. Έφυγαν με μεγάλη στεναχώρια στις 14 Οκτωβρίου 1923, για τις Κυδωνίες, με το πλοίο Ζανέττα.

Η τοποθεσία του Σκαλοχωρίου είχε πάντα πολλές πηγές, οι οποίες βρίσκονται ακόμα διάσπαρτες εκεί, με πιο γνωστή αυτή στην πλατεία του χωριού όπου βρίσκεται ο μακρόβιος, τεράστιος πλάτανος, αλλά και εκείνη στον Άγιο Θεράποντα, καθώς και το παλιό καλντερίμι που οδηγούσε από το χωριό στην παραλία Καλό Λιμάνι.

Μια πανέμορφη περιπατητική διαδρομή με ξύλινες σημάνσεις, το μονοπάτι των νερόμυλων, ξεκινά από την πλατεία του χωριού και κατεβαίνει στην καταπράσινη ρεματιά και την κοίτη του ποταμού και συναντά τους νερόμυλους και τον Αγ.Θεράποντα, ενώ πιο κάτω από το πέρασμα της κοίτης του ποταμού υπάρχουν και καταρράκτες με βάθρα. Δεν κατάφερα να κάνω τη διαδρομή αυτή τη φορά, αλλά έχει ήδη μπει στη λίστα για το μέλλον. 

Ο χώρος του σημερινού χωριού συγκέντρωνε πάντα αρκετά πλεονεκτήματα. Κρυμμένος από τους πειρατές, με τα λαγκάδια και την πυκνή βλάστηση γύρω του, προστατευμένος από τους ισχυρούς βορειοανατολικούς ανέμους του χειμώνα αλλά και με υπέροχη δροσιά το καλοκαίρι. Γι’ αυτό και υπήρχε πάντα έντονη αγροτική δραστηριότητα. 

Τα τελευταία χρόνια έχει ανθίσει ο αγροτουρισμός. Το ανακάλυψα τυχαία ένα απόγευμα περπατώντας στα στενά του, αφού μου έσπασαν τη μύτη μυρωδιές από βουτυρένια γλυκά στον φούρνο και έτρεξα στην πηγή του παραδείσου. Σε ένα ισόγειο εργαστήριο είδα 6-7 γυναίκες να δουλεύουν με ζυμάρια, ξηρούς καρπούς και άλλα υλικά, πρόσχαρες και φουριόζες. “Ελάτε μέσα, ελάτε” μας φώναξαν όταν μας είδαν να τις κοιτάμε με βλέμμα ευδαιμονίας. Τις ρώτησα τι φτιάχνουν και χωρίς να το καταλάβουμε βρεθήκαμε να δοκιμάζουμε ό,τι υπήρχε στα ταψιά γύρω τους. Τρομερά φιλόξενες και χαμογελαστές, μας πρόσφεραν ζεστά κουλουράκια βουτύρου, κουλουράκια πάστα φλώρα, κουλουράκια με κανέλα, αμυγδαλωτά, και έμαθα ότι δεν φτιάχνουν μόνο αυτά αλλά και γλυκά κουταλιού και ταψιού, παξιμάδια, λικέρ και σφολιατοειδή. Πραγματικά ό,τι δοκίμασα, ήταν το πιο ωραίο που έχω δοκιμάσει ποτέ στο είδος του.  

Ο Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Σκαλοχωρίου ιδρύθηκε το 2000 από 49 γυναίκες, με τη στήριξη του Δήμου Καλλονής. Αρχική ιδέα ήταν ο συνεταιρισμός αυτός να αποτελέσει στήριξη του οικογενειακού εισοδήματος των γυναικών και να κάνει την κοινότητά τους πιο γνωστή στον κόσμο από στόμα σε στόμα (στην κυριολεξία).

Κάθε απόγευμα, οι γυναίκες του συνεταιρισμού μαζεύονται στο εργαστήριο και ετοιμάζουν ένα σωρό καλούδια. Όλα χειροποίητα, με συνταγές που προέρχονται από τις μαμάδες και γιαγιάδες του χωριού και χάνονται στο βάθος των αιώνων. Τα προϊόντα τους μπορεί κάποιος να τα βρει στο κεντρικό εκθετήριο του χωριού, σε διάφορα μαγαζιά του νησιού, ενώ (το καλύτερο απ’ όλα) μπορούν να μας τα στείλουν με ταχυδρομείο ή κούριερ σε ολόκληρη την Ελλάδα.

Η βόλτα στα δρομάκια του Σκαλοχωρίου είναι γαλήνια ακόμα και τον Αύγουστο. Λίγοι κάτοικοι στα καφενεία, καφεδάκι και τα νέα του χωριού στον Πλάτανο της πλατείας, δροσιά και χαλάρωση στο συντριβάνι του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου, αλλά και μία επίσκεψη στο πιο μοντέρνο καφέ-μπαρ “Σκάλωμα”, με την αυλή του επάνω σε μία στροφή.

Αυτό όμως που θα σου κλέψει σίγουρα την καρδιά φτάνοντας στο χωριό την ημέρα, αλλά κυρίως το βράδυ που θα φεύγεις και θα το βλέπεις φωτισμένο, είναι το Δημοτικό Σχολείο που στέκεται με μεγαλοπρέπεια στην είσοδο/έξοδο του χωριού. Η ανέγερσή του ξεκίνησε το 1929 σε σχέδια του Αρχιτέκτονα Α. Δεμίρη από την Ερεσό και την αρχική δαπάνη της κατασκευής ανέλαβαν οι ξενιτεμένοι Σκαλοχωρίτες της Αμερικής. Το φιλόδοξο σχέδιο προέβλεπε την λειτουργία δημοτικού σχολείου Αρρένων, Θηλέων και Ημιγυμνασίου.

Τα πολύτιμα πρωτότυπα σχέδια του κτιρίου διατηρούνται και φυλάσσονται στο αρχείο του Α. Δεμίρη στο Μουσείο Μπενάκη στην Οδό Πειραιώς στην Αθήνα και δείχνουν ένα κτίριο ιδιαίτερα εντυπωσιακό, με πλούσιο διάκοσμο τόσο στο ίδιο όσο και στον περιβάλλοντα χώρο. Δυστυχώς οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν από τον πρώτο χρόνο της κατασκευής του δεν επέτρεψαν την ολοκλήρωσή του σύμφωνα με την αρχική μελέτη. Δεν παύει όμως να αποτελεί ένα μνημείο της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. 

Στο Σκαλοχώρι δεν θα βρεις τουριστικά μαγαζάκια με ψάθες, φουσκωτά στρώματα, ούζο, σαρδέλες, μαγνητάκια και αντιηλιακά. Θα βρεις όμως ένα παλιό μπαρμπέρικο που μοιάζει σαν να πάγωσε στον χρόνο σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, ένα εργαστήριο τέχνης, αλλά και το εργαστήριο ενός ξυλουργού με αφίσες από δεκαετίες του περασμένου αιώνα στους τοίχους, ένα μικρό παντοπωλείο και ηρεμία. Θα βρεις και τον ασπρόμαυρο γόη με τα μακριά μουστάκια και τα αγαπησιάρικα τριψίματα. Και άντε να τον αποχωριστείς μετά.