Ο Στέλιος Κόης σχεδίασε το σπίτι των ονείρων μας

Πώς προέκυψε η ιδέα για το Mirage; Ο ιδιοκτήτης του οικοπέδου στο συγκεκριμένο σημείο του νησιού μού ζήτησε να σχεδιάσω την οικογενειακή, καλοκαιρινή κατοικία του με βασική επιθυμία να είναι «καμουφλαρισμένη» μέσα στο τοπίο. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, όπως φτιάχνοντας ένα κτίσμα υπόσκαφο, αλλά εγώ επέλεξα να κάνω κάτι σαν «χειρουργική επέμβαση» εκεί, ώστε η παρέμβαση στο φυσικό περιβάλλον να είναι η μικρότερη δυνατή. Επισκέφθηκα, λοιπόν, την τοποθεσία και, λίγες μέρες αργότερα, ταξιδεύοντας προς τη Βενετία για άλλο πρότζεκτ, έφτιαξα μέσα στο αεροπλάνο το πρώτο σχέδιο για το Mirage.

Το πρότζεκτ βραβεύεται λόγω της απλότητάς του. Συχνά, εμείς οι αρχιτέκτονες οδηγούμαστε από υπερβολικό ζήλο σε ακρότητες. Όμως, η επιτυχία κρύβεται στην αρμονία.

Με ποιο τρόπο το σπίτι «χάνεται» μέσα στο φυσικό τοπίο; Το οικόπεδο βρίσκεται σε μια πλαγιά όπου, από ένα σημείο και μετά, μπορείς να κατέβεις μόνο με τα πόδια. Όταν, λοιπόν, κοιτάζει κανείς το σπίτι από ψηλά, φαίνεται μόνο το νερό στην οροφή του -η οποία λειτουργεί και ως πισίνα – κι έχει τον ρόλο του κατόπτρου όπου το πρωί καθρεφτίζει το τοπίο και το βράδυ τον έναστρο ουρανό. Έτσι, προέκυψε και το όνομα Mirage (αντικατοπτρισμός). Παράλληλα, επειδή η θάλασσα βρίσκεται δίπλα, το νερό στην οροφή δίνει την αίσθηση ότι αποτελεί προέκτασή της, σαν η στάθμη της να έχει απλώς ανέβει λίγο πιο ψηλά.

Τι κάνει το συγκεκριμένο πρότζεκτ να κερδίζει συνεχώς διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς αρχιτεκτονικής; Η απλότητά του. Ουσιαστικά, βασίστηκε σε μια εξαιρετικά απλή ιδέα και δεν περιείχε τίποτα εξεζητημένο ή σύνθετο αρχιτεκτονικά. Συχνά, εμείς οι αρχιτέκτονες οδηγούμαστε από υπερβολικό ζήλο σε ακρότητες. Όμως, η επιτυχία κρύβεται στην αρμονία: να ξέρεις σε ποιο σημείο να ξεκινήσεις και σε ποιο να σταματήσεις. Κι έτσι, μπορείς να δημιουργήσεις κάτι λιτό, αλλά, ταυτόχρονα, μεγαλειώδες.

Γεννηθήκατε και μεγαλώσατε στην Ουρανούπουλη, δίπλα στο Άγιο Όρος. Πώς ο τόπος αυτός επηρέασε την αισθητική σας; Στα έργα μου δεν θα δείτε απαραίτητα στοιχεία που θυμίζουν το Άγιο Όρος, αλλά η επιλογή των υλικών, η αγάπη μου για τον τρόπο με τον οποίο αυτά παλιώνουν, η σημασία που δίνω στην ακουστική ή τη μυρωδιά τους έχουν τις ρίζες τους στα παιδικά μου βιώματα. Επίσης, δίνω ιδιαίτερη έμφαση στο φως. Σε κάθε χώρο που σχεδιάζω, θεωρώ ότι το φως και το σκοτάδι πρέπει να συνυπάρχουν για να δώσουν ένα ολοκληρωμένο αποτέλεσμα. Κανένα από τα δύο δεν μπορεί να σταθεί από μόνο του.

Έχετε σχεδιάσει μεγάλο αριθμό έργων για την Ελλάδα και το εξωτερικό, δίνοντας σε καθένα μια διαφορετική ταυτότητα. Πώς αποφεύγετε την τυποποίηση; Βασική αρχή μου είναι να μην υλοποιώ το ίδιο πρότζεκτ δεύτερη φορά, όση επιτυχία κι αν έχει γνωρίσει. Έτσι, σε καθένα ξεκινάω από το μηδέν. Κατ’ αρχάς, ζητάω από τον πελάτη να κάνουμε το πρώτο ραντεβού στο γραφείο μου, ώστε να κατανοήσω τις επιθυμίες και τις ανάγκες του και, στη συνέχεια, επισκέπτομαι τον χώρο για να τον διαμορφώσω στο μυαλό μου κάτω από αυτό το πρίσμα. Έπειτα, κάνοντας τον πελάτη «συνδημιουργό» του πρότζεκτ, το σχεδιάζουμε μαζί βήμα-βήμα. Ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί ένα αρχιτεκτονικό έργο στο χρόνο είναι να διαμορφωθεί σύμφωνα με τις προτιμήσεις και τις συνήθειες όσων θα ζήσουν μέσα σε αυτό. Αλλιώς, αργά ή γρήγορα θα το αλλάξουν.

Επίσης, δίνετε μεγάλη σημασία στη λεπτομέρεια, όπως στην ακουστική των υλικών, τη μυρωδιά τους, τη θερμότητα που εκπέμπουν. Πώς αυτά επηρεάζουν την εμπειρία που αποκομίζουμε από έναν χώρο; Αποφεύγω τις σύνθετες φόρμες και τα έργα μου χαρακτηρίζονται σε γενικές γραμμές από την απλότητά τους. Προσπαθώ να «αγγίξω» τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο. Δεν με ενδιαφέρει να εντυπωσιάσω κάποιον τόσο με την εικόνα ενός χώρου, όσο με τον τρόπο που θα αισθανθεί όταν κατοικήσει μέσα σε αυτόν ή τον επισκεφθεί. Την όψη ενός κτίσματος μπορεί να την ξεχάσουμε σύντομα, αλλά τα συναισθήματα που μας προκάλεσε μάς ακολουθούν για καιρό.

Η Αθήνα δεν χαρακτηρίζεται από την προσεγμένη αρχιτεκτονική της. Πού οφείλεται αυτό; Όλα δείχνουν πως δεν υπάρχει διάθεση και όραμα σε σχέση με την αρχιτεκτονική και την τέχνη, ειδικά, μάλιστα, εν μέσω κρίσης. Τα κριτήρια είναι αμιγώς οικονομικά κι ακόμη κι άνθρωποι που διαθέτουν τη δυνατότητα και θα μπορούσαν να επενδύσουν σε ένα αρτιότερο αισθητικό αποτέλεσμα καταλήγουν τελικά να επιλέγουν μόνο με βάση το οικονομικό κριτήριο. Δεν υπάρχει παιδεία, σκέψη και συγκεκριμένο όραμα για την αρχιτεκτονική και την τέχνη. Τα πάντα τείνουν να αντιμετωπίζονται ως μετοχές. Ακόμη κι αν υπάρχει ενασχόληση με την αισθητική, αυτή φαίνεται να είναι καθαρά επιφανειακή. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Είχε έρθει στο γραφείο μου μια πελάτισσα ιδιαίτερα ευκατάστατη, η οποία τελικά δε θέλησε να προχωρήσει τη συνεργασία γιατί θεώρησε την αμοιβή μου περιττή. Για εκείνη, βέβαια, το ποσό ήταν αστείο, όμως αρνήθηκε να το παραχωρήσει για ένα προσεγμένο αποτέλεσμα, σκεπτόμενη μόνο τι θα έδινε και όχι τι θα λάμβανε ως αντάλλαγμα.

Ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί ένα αρχιτεκτονικό έργο στο χρόνο είναι να διαμορφωθεί σύμφωνα με τις προτιμήσεις και τις συνήθειες όσων θα ζήσουν μέσα σε αυτό. Αλλιώς, αργά ή γρήγορα θα το αλλάξουν.

Πείτε μας μια αρχιτεκτονική αστοχία που έχετε εντοπίσει στην πόλη… Η πρόσοψη του Εθνικού Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, η οποία, δυστυχώς, αποτελεί προϊόν επικίνδυνης επιρροής έργου του ιταλού αρχιτέκτονα Κάρλο Σκάρπα. Η διοίκηση του μουσείου θα έπρεπε να το γνωρίζει και να μην επιτρέψει να συμβεί κάτι τέτοιο. Πολύ περισσότερο, εφόσον το κτίριο «Φιξ» στο οποίο στεγάζεται έχει σχεδιαστεί από τον Τάκη Ζενέτο, έναν από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, κι αποτελεί ορόσημο για την αρχιτεκτονική στη χώρα μας. Είναι σα να υποβάλλεις μια πολύ όμορφη γυναίκα σε κακή πλαστική επέμβαση και η μορφή της να αλλοιώνεται πλήρως. Δεν θα είχα αντίρρηση αν μια τέτοια κόπια είχε γίνει π.χ. για την πρόσοψη μιας ιδιωτικής κατοικίας. Είναι λυπηρό, όμως, να γίνεται για ένα δημόσιο κτίριο που φιλοξενεί τέχνη και θα προσελκύσει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ένα κτίριο τοπόσημο που υπενθυμίζει το όραμα για την αρχιτεκτονική και την τέχνη που διέθεταν παλιότερα άνθρωποι όπως ο Κάρολος Φιξ.

Υπάρχουν περιθώρια για καλή αρχιτεκτονική εν μέσω κρίσης; Υπάρχουν, γιατί η αρχιτεκτονική χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: Σε εκείνη της καινοτομίας – όπως το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος – η οποία έχει στόχο τη δημιουργία ενός εντελώς διαφορετικού «κόσμου» για τους ανθρώπους και αναπόφευκτα απαιτεί υψηλό κόστος και σε εκείνη με την οποία μπορούμε να διαμορφώσουμε σωστά και λειτουργικά έναν χώρο χωρίς πολλά χρήματα. Φυσικά, υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στις δύο κατηγορίες, αλλά και η μία και η άλλη μπορούν να αποτελέσουν καλή αρχιτεκτονική.

Το δικό σας σπίτι πώς το έχετε διαμορφώσει; Βρίσκεται στην Πλάκα, σε ένα ψηλό σημείο και είναι λιτό. Έχει λίγα απαραίτητα έπιπλα. Έναν μεγάλο και άνετο καναπέ, ένα ζωγραφικό πίνακα φτιαγμένο σε χαρτί και κολλημένο απευθείας στον τοίχο χωρίς κορνίζα, βιβλία και απεριόριστη θέα προς την Ακρόπολη.