Πως σχετίζονται οι Ικτίνος και Καλλικράτης με τον Λε Κορμπιζιέ; Η αναγεννησιακή αρχιτεκτονική της Ιταλίας με τον Παρθενώνα; Μια κατοικία που αποτέλεσε σκηνικό κινηματογραφικού σεναρίου με ένα ορυχείο λιγνίτη; Όλοι οι παραπάνω σταθμοί στην ιστορία της διεθνούς αρχιτεκτονικής λειτουργούν ως «Αφετηρίες», είναι σημεία έμπνευσης, εξέλιξης κι αναφοράς 45 νέων Ελλήνων αρχιτεκτόνων κάτω των 45 ετών που συμμετέχουν το Σάββατο 27 Μαΐου στην τέταρτη διοργάνωση της Ημερίδας «Αφετηρίες». Μια διοργάνωση που προάγει την σκέψη πίσω από την σύγχρονη αρχιτεκτονική και στην οποία έχουν παρουσιαστεί μέχρι σήμερα 124 έργα από 190 νέους Έλληνες αρχιτέκτονες.
Η ημερίδα «Αφετηρίες» είχε σαν αρχικό στόχο τη δημόσια προβολή των επιρροών της νεότερης γενιάς Ελλήνων αρχιτεκτόνων, που ζουν και εργάζονται είτε στην Ελλάδα, είτε στο εξωτερικό. Επειδή όμως, όπως εξηγεί ο Θανάσης Μάνης (αρχιτέκτονας, εντεταλμένος διδάσκων του τμήματος Αρχιτεκτόνων στο Πανεπιστήμιο Πατρών και επιμελητής του ΔΟΜΕΣ INDEX), η επιρροή είναι κάτι πολύ γενικό και δεν επιτρέπει την επιθυμητή συνοχή μιας σειράς παρουσιάσεων στα στενά πλαίσια μια ημερίδας, οι διοργανωτές αποφάσισαν να γίνουν πιο συγκεκριμένοι και να ζητήσουμε την παρουσίαση ενός και μόνο έργου. «Αυτή είναι μια σημαντική επιλογή καθώς προτρέπει τον ομιλητή στο να απομονώσει στοιχεία από ένα έργο, και τα στοιχεία που θα απομονώσει είναι αυτά που κατά πάσα πιθανότητα περνούν και στο δικό του έργο. Αυτό γίνεται μερικές φορές συνειδητά και άλλες φορές –ή μάλλον τις περισσότερες φορές– ασυνείδητα».
Στην φετινή ημερίδα που ολοκληρώνει και τον 1ο κύκλο των αντίστοιχων διοργανώσεων, τα έργα που θα σχολιαστούν από 10 καταξιωμένους αρχιτέκτονες και καθηγητές πανεπιστημίου είναι κατοικίες, περίπτερα εκθέσεων, μουσεία και πολιτιστικοί χώροι, εκκλησίες και ναοί, λουτρά και πάρκα. Η διοργάνωση που αποτελεί μια παραγωγή του αρχιτεκτονικού περιοδικού ΔΟΜΕΣ και της διαδικτυακής βιβλιοθήκης έργων ελληνικής αρχιτεκτονικής ΔΟΜΕΣ INDEX φαίνεται πως τα τελευταία τέσσερα χρόνια εκπλήρωσε τον αρχικό της στόχο, ενώ παράλληλα ενέπνευσε και κάποιες ιδιαίτερες τοποθετήσεις. «Πολλές φορές οι αρχιτέκτονες μπήκαν στην διαδικασία να αποκαλύψουν μια πολύ προσωπική εμπειρία σχετικά με το έργο που παρουσίασαν, προσεγγίζοντας την έννοια της αφετηρίας ως ένα προσωπικό βίωμα. Άλλες φορές επέλεξαν μια μικρό-ιστορία, ένα μικρό αφήγημα, από τη ζωή του ιδίου του έργου, φέρνοντας το κοινό μπροστά στις πολύ ενδιαφέρουσες και ενδεχομένως άγνωστες πτυχές ενός αρχιτεκτονικού έργου».
Είναι ευκρινές πλέον πως μαζί με την οικονομική κρίση ο κατασκευαστικός κλάδος οδηγήθηκε σε κατάρρευση. Διοργανωτές όπως ο Θανάσης Μάνης που αποβλέπουν στην ουσιαστική συνομιλία των σημερινών αρχιτεκτόνων με το παρελθόν και το παγκόσμιο αρχιτεκτονικό απόθεμα παρατηρούν πως «οι αρχιτέκτονες αναζητούν διέξοδο σε συγγενικά επαγγέλματα και, ευτυχώς, τα εφόδια της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης επιτρέπουν αυτή την ευελιξία. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και οι πεισματάρηδες, αυτοί που αρνούνται να εγκαταλείψουν και προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν το αντικείμενο απασχόλησης ενός αρχιτεκτονικού γραφείου».
Παρότι κάποτε το έργο ενός αρχιτέκτονα χαρακτηρίζονταν κυρίως από κατασκευές που είχαν την υπογραφή του, κατά τον καθηγητή και διοργανωτή στις μέρες μας είναι σύνηθες ένας αρχιτέκτονας να έχει έργο χωρίς όμως να έχει κατασκευάσει το οτιδήποτε. «Η πρακτική του περιορίζεται σε θεωρητικές προτάσεις, διαγωνισμούς, έρευνες και ενασχόληση με τα media. Αυτό είναι και ένα από τα υπαρξιακά ζητήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν σήμερα οι νέοι αρχιτέκτονες: Μπορούμε να κάνουμε αρχιτεκτονική χωρίς να κατασκευάζουμε; Η απάντηση δεν είναι προφανής».
Μέσα σε αυτές τις αντίξοες για τον κλάδο συνθήκες, οι αρχιτέκτονες του τώρα διακρίνονται από κοινά χαρακτηριστικά στον τρόπο σκέψης και σχεδιασμού τους; «Αυτό είναι κάτι που θα θέλαμε να αποκαλυφθεί με τις “Αφετηρίες”. Ενίοτε η θεωρία είναι αρκετά δυνατή και επισκιάζει ακόμα και την μορφή του έργου που παρουσιάζεται. Άλλες φορές υπάρχει ισορροπία μεταξύ λόγου και εικόνας. Ο τρόπος που οι ομιλητές επιλέγουν να παρουσιάσουν ένα έργο μας υποδεικνύει αν προσπαθούν να βρουν μια συνέχεια μεταξύ λόγου-πράξης στο έργο ενός άλλου αρχιτέκτονα ή αν στοχεύουν περισσότερο στην υπενθύμιση της σημασίας ενός έργου για την ιστορία της αρχιτεκτονικής».
Το ενδιαφέρον που εντοπίζουν οι διοργανωτές της ημερίδας στην συζήτηση των νέων αρχιτεκτόνων με το παρελθόν είναι αφορά στο ότι δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς μια συγκεκριμένη τάση, μια αγαπημένη δεκαετία, ένα δημοφιλές κίνημα ή έναν αρχιτέκτονα/σταρ. «Αν εξαιρέσει κάποιος το πως τα περισσότερα έργα είναι από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα μέχρι σήμερα και το ότι κάποιοι γνωστοί αρχιτέκτονες, όπως ο Αλβάρο Σίζα και ο Ρem Κούλχαας επιλέγονται συχνά, κατά τα άλλα τα έργα είναι από πολλά μέρη του κόσμου, από διαφορετικές δεκαετίες, από πολλούς αρχιτέκτονες, άγνωστα και διάσημα, υλοποιημένα και μη. Είναι εμφανές ότι η νεότερη γενιά είναι αρκετά ενημερωμένη και παρόλο που είμαστε στην περιφέρεια, η εποχή του διαδικτύου και της εύκολης μετακίνησης έχει εξασφαλίσει την απαραίτητη εξωστρέφεια».
Μπορεί να απευθύνεται σε αρχιτέκτονες, σχεδιαστές εσωτερικού χώρου και τοπίου, φοιτητές, καλλιτέχνες, πολιτικούς μηχανικούς όμως η ημερίδα είναι ανοιχτή σε όσους ενδιαφέρονται την αρχιτεκτονική και το design χωρίς να είναι επαγγελματίες. «Αν και είναι πολύ δύσκολο να συμβεί με μια ημερίδα, η φιλοδοξία των “Αφετηριών” ήταν να φανερώσει στο ευρύ κοινό τον ευφάνταστο κόσμο της αρχιτεκτονικής και τις απεριόριστες δυνατότητες που διαθέτει για τον εμπλουτισμό της καθημερινής ζωής, πέρα από τα στερεότυπα και την καχυποψία που επικρατούν συνήθως στην κοινή γνώμη».