Ο ξενώνας που βαφτίστηκε «Αργαλειός» βρίσκεται στον Σταυρό (ή χωριό όπως συνηθίζουν να τον αποκαλούν οι ντόπιοι), στον μεγαλύτερο οικισμό και ταυτόχρονα λιμάνι της μικρής Δονούσας. Η πρόσφατη τουριστική ανάπτυξη στο νησί ήταν ραγδαία με δεκάδες «ενοικιαζόμενα» να έχουν χτιστεί, ειδικά στο Σταυρό.
Όπως παρατήρησε ένα αρχιτεκτονικό γραφείο που βρέθηκε εκεί τα νέα κτίρια έχουν κατά πολύ ξεπεράσει σε αριθμό τα παλιά, αλλοιώνοντας αναπόφευκτα το αυθεντικό κυκλαδίτικο τοπίο. Έτσι, βασικό άξονα της δικής του αρχιτεκτονικής προμελέτης αποτέλεσαν χειρισμοί για μια διακριτική αναβίωση της μνήμης ενός κυκλαδίτικου οικισμού.
Ο μικρός αυτός ξενώνας αποτελεί το πρώτο πραγματοποιημένο κτιριακό έργο της Άνκας Αρβανιτίδη, μέλους της αρχιτεκτονικής ομάδας Ecual. Η μελέτη έγινε το 2010 ενώ η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 2015. Ο Αργαλειός αποτελείται από τέσσερα σπίτια, δύο δίχωρα και δύο στούντιο, ένα πλυσταριό και την υποχρεωτική από τον ΕΟΤ ρεσεψιόν, η οποία στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε εργαστήρι αργαλειού. «Μια από της πιο δύσκολες προκλήσεις του σχεδιασμού ήταν η επιθυμία του ιδιοκτήτη να χωρέσουν τα παραπάνω σε 100 με 150 τετραγωνικά μέτρα. Τελικά το συνολικό εμβαδόν του ακινήτου μετρά μόλις 135 τετραγωνικά μέτρα, χωρίς να όμως χάνει σε λειτουργικότητα και ποιότητα», εξηγεί η αρχιτέκτονας.
Κύριο αρχιτεκτονικό μέλημα ήταν να δημιουργηθεί ένα κτιριακό σύνολο που να μη μοιάζει με τυπικό τουριστικό συγκρότημα αλλά να αποτελεί οργανικό μέρος του ευρύτερου τοπίου που στην προκειμένη είναι ένας οικισμός. «Αυτό συμβάδιζε με την επιθυμία του ιδιοκτήτη για δημιουργία κτιρίων με παραδοσιακό ύφος, που θα έχουν περισσότερο την ατμόσφαιρα της κατοικίας παρά χώρου προσωρινής φιλοξενίας, ώστε ο κάθε επισκέπτης να νοιώθει σαν στο σπίτι του και να έχει τις αντίστοιχες ανέσεις».
Το πρώτο βήμα της προμελέτης αποτέλεσε η έρευνα της υπό εξαφάνιση λαϊκής δονουσιώτικης αρχιτεκτονικής ώστε να σχεδιαστούν χώροι που συνδυάζουν τις παραδοσιακές με τις σύγχρονες αρχές δόμησης μιας κατοικίας. Για παράδειγμα, η Άνκα Αρβανιτίδη έπρεπε να βρει χρυσή τομή ανάμεσα στα πλέον χαρακτηριστικά για τις Κυκλάδες μικρά ανοίγματα με την ανάγκη για ένα ηλιόλουστο εσωτερικό χώρο που επιπλέον να προσφέρει θέα. «Ένα αρχιτεκτονικό παιχνίδι με την παράδοση γίνεται και προς αποφυγή της μίμησης», κατά την ίδια.
«Καθοριστική για την τελική εξωτερική μορφή του συγκροτήματος ήταν η παρατήρηση ότι τα παλιά σπίτια του τόπου αποτελούνται αποκλειστικά από μονώροφους όγκους που σχηματίζουν ανθρωπογενές τοπίο όπου κυριαρχούν οριζόντιες γραμμές μεταξύ γης και ουρανού». Οι όγκοι συνδέονται ακανόνιστα μεταξύ τους αφού χτίζονταν προοδευτικά ακολουθώντας τις ανάγκες και τις δυνατότητες της οικογένειας. Το χαμηλό ύψος του νέου κτιρίου θεωρήθηκε επίσης απαραίτητο ώστε να μην κλείσει τελείως η θέα του γείτονα.
Άλλο μορφολογικό παραδοσιακό στοιχείο που επηρέασε την εξωτερική όψη του νέου κτιρίου είναι η συμμετρική πρόσοψη με την είσοδο στη μέση και δυο παράθυρα εκατέρωθεν. Το έντονο πράσινο χρώμα στα κουφώματα υπήρξε επίσης τυπικό για το νησί, καθώς και η «κουτσομπόλα» – η έξυπνη πόρτα εισόδου η οποία μπορεί να ανοίγει από τη μέση και πάνω λειτουργώντας και ως παράθυρο. Λεπτομέρειες της εσωτερικής διαμόρφωσης, όπως τα υπερυψωμένα χτιστά κρεβάτια, οι πατητές τσιμεντοκονίες μεταφέρουν την παραδοσιακή ατμόσφαιρα και μέσα. Η εσωτερική διαρρύθμιση των χώρων όμως δεν ακολουθεί τον παραδοσιακό κανόνα με τη «σάλα» στην πρόσοψη, αλλά δόθηκε προτεραιότητα στη λειτουργικότητα και σε υπνοδωμάτια με θέα στο χωριό, το Αιγαίο και τα γύρω νησιά.
Την διακόσμηση και την επίπλωση επιμελήθηκε η υπεύθυνη του ξενώνα, Πλουμίτσα Φαρατζή. Τα τέσσερα δωμάτια-σπίτια του Αργαλειού ονομάζονται Πάπια, Κατσίκα, Κόκορας και Γάιδαρος, όλα έχουν δική τους είσοδο και είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Και τα τέσσερα είναι διακοσμημένα με ξεχωριστό τρόπο. Όλοι οι χώροι είναι επενδυμένοι εσωτερικά με πατητές τσιμεντοκονίες. Οι κουζίνες, οι ντουλάπες, τα κρεβάτια και τα μπάνια είναι όλα χτιστά. Σε κάθε δωμάτιο έχουν τοποθετηθεί έπιπλα από παλιά δονουσιώτικα σπίτια, που φροντίσαμε να αναπαλαιώσουμε ώστε να γίνουν χρηστικά ξανά. Τα ταβάνια είναι με ξυλoοροφές και τα πορτοπαράθυρα ξύλινα παραδοσιακά.
Η θερμική άνεση στο εσωτερικό επιτυγχάνεται με απλές (παθητικές) μεθόδους όπως πέργκολες στη νότια όψη και μικρά ανοίγματα στην βόρεια όψη τα οποία ρυθμίζουν τον φυσικό δροσισμό των χώρων. Κλιματιστικά δεν υπάρχουν τόσο για αισθητικούς όσο και για περιβαλλοντικούς λόγους και ο επιπλέον δροσισμός γίνεται με τη βοήθεια ανεμιστήρων οροφής.
Έμφαση δόθηκε στην διαμόρφωση εξωτερικών χώρων. «Οι μεγάλες βεράντες λειτουργούν ως προέκταση του κάθε σπιτιού, ως ένα υπαίθριο σαλόνι με απρόσκοπτη θέα προς το πέλαγος οπού χωρούν μεγάλες παρέες. Η κεντρική εξωτερική σκάλα που διασχίζει διαγώνια το συγκρότημα είναι όμως το βασικό στοιχείο που δίνει το επιθυμητό χαρακτήρα ενός κυκλαδίτικου οικισμού στο συγκρότημα. Έχει σχεδιαστεί ώστε να θυμίζει ένα σοκάκι. Αποτελεί έναν ημι-ιδιωτικό άξονα που αναζωογονεί το ρυμοτομικό ιστό του οικισμού, συνδέοντας δύο αποκομμένους δρόμους και παράλληλα συμβάλλοντας στην ένταξη του όγκου στον ιστό αυτό, οπτικά και πολεοδομικά. Κατά μήκος του υπάρχουν μικροσκοπικές πλατείες και πάγκοι που προσκαλούν τον περαστικό για μια στάση. Η σκάλα-σοκάκι αποτελεί στοιχείο αρχιτεκτονικής εξωστρέφειας του συνόλου, ενώ οι μεγάλες βεράντες εξασφαλίζουν την ιδιωτικότητα στους εκάστοτε επισκέπτες». Έτσι ο Αργαλειός προσφέρει πολλαπλές ποιότητες υπαίθριων και ημιυπαίρθιων χώρων ανάλογα με τη διάθεση του καθενός από τους επισκέπτες -ή πιο σωστά για τη συγκεκριμένη περίπτωση ξενώνα- κατοίκους του.
Η ομάδα Ecual ιδρύθηκε το 2016 ως ένα ανοιχτό και συλλογικό εργαστήρι αρχιτεκτονικής, τοπίου, αστικού σχεδιασμού και αστικής αναζωογόνησης. Τα ιδρυτικά μέλη είναι η Μαρία Πετεινάκη και η Άνκα Αρβανιτίδη, επαγγελματίες με σημαντική εμπειρία στους τομείς τους. Ο στόχος τους είναι να προσφέρουν πρωτοποριακές, oικολογικές, αειφορικές και οικονομικά προσιτές σχεδιαστικές λύσεις εξασφαλίζοντας την προσεγμένη υλοποίησή τους.