«Οι Αρμένιοι πολίτες είναι Αρμένιοι στρατιώτες», μου λέει ο ταξιτζής που με πήρε από το αεροδρόμιο. Στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν υπάρχει μη ενεργός πόλεμος εδώ και ένα χρόνο, από τον Απρίλιο του ’16. Η Αρμενία, η πρώτη χώρα που υιοθέτησε τον Χριστιανισμό, απέκτησε την ελευθερία της από την Σοβιετική Ένωση το 1991, ωστόσο βούτηξε στo αίμα σε μια σύγκρουση στην πιο πολυσυζητημένη περιοχή της χώρας, το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε το 1989 και μέχρι σήμερα δεν έχουν σταματήσει να χάνονται ανθρώπινες ζωές. Ανοίγοντας την τηλεόραση στο Γερεβάν, την αρμένικη πρωτεύουσα, θάνατοι κατακλύζουν καθημερινά τα δελτία ειδήσεων.
Τρία εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν σε αυτήν την πλευρά του νότιου Καυκάσου, ανάμεσα στη Μαύρη θάλασσα και την Κασπία και μάλιστα η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων -δηλαδή το 99,8%– είναι Αρμένιοι. Η Αρμενία, ή αλλιώς το Χαγιαστάν, περικυκλώνεται από την Τουρκία στα δυτικά, τη Γεωργία βόρεια, το Αζερμπαϊτζάν εξ ανατολής και το Ιράν νοτίως. Αλλά μόνο με τη Γεωργία και το Ιράν έχει ανοιχτά σύνορα. Εκτός από την γενοκτονία των Ποντίων από τους Τούρκους, υπάρχει και η γενοκτονία των Αρμενίων. Πριν από 29 χρόνια, την 26η Φεβρουαρίου 1988, εκατοντάδες Αρμένιοι σφαγιάστηκαν στο Σουμγκάιτ, μετά από οργανωμένη επιχείρηση των Αζέρων, απλά επειδή ήταν Αρμένιοι. Ήταν η απάντηση στην δίκαιη απαίτηση των Αρμενίων να επιστραφούν τα εδάφη του Ναγκόρνο Καραμπάχ στην τότε Σοβιετική Αρμενία. Οι σφαγές συνεχίσθηκαν έως την 1η Μαρτίου.
Η Αρμενία μοιράζεται πολλά κοινά με την Ελλάδα. Ένα από αυτά είναι η σημασία που κατέχει η οικογένεια στις ζωές και την καρδιά των δύο λαών. «Τα παιδιά είναι ιερά και τα μεταχειρίζονται ως τέτοια», σχολιάζει η Τάτεβ, 43 χρονών, μητέρα δύο κορών. Η Ελληνίδα μάνα έχει «αντίπαλο» την Αρμένισα μάνα. Η υπερπροστατευτικότητα των παιδιών είναι μεγάλο ζήτημα.
Μιας και αναφερθήκαμε στα παιδιά, μία τραγική «παράδοση» οδηγεί στο θάνατο αμέτρητα κορίτσια πριν καν βγουν από την κοιλιά της μητέρας τους. Οι επιλεκτικές -με βάση το φύλλο- εκτρώσεις αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στην χώρα του Καυκάσου με τα ποσοστά να κυμαίνονται σε τρομακτικά ύψη, που όμως δεν καταγράφονται γιατί κανείς δεν μιλάει για αυτό.
Το 2013, το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA), έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου, καταγράφοντας ότι 114 αγόρια γεννιούνται για κάθε 100 κορίτσια, σε σύγκριση με τη φυσική αναλογία 104-106 αγόρια για κάθε 100 κορίτσια. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα μιας σχολικής τάξης στο Γερεβάν, όπου υπάρχουν 26 μαθητές και μόνο 3 μαθήτριες, όπως αναφέρει η Τάτεβ. «Αν δεν αλλάξει κάτι, θα έχουμε 93.000 χαμένες γυναίκες μέχρι το 2060», λέει ο Garik Hayrapetyan, επικεφαλής του παραρτήματος του Ταμείου στην Αρμενία. Πέρυσι, ένας νέος νόμος έκανε τις επιλεκτικές εκτρώσεις παράνομες, αλλά δεν αναμένεται να αλλάξουν πολλά.
Είναι πιο επιθυμητό να έχεις γιο, παρά κόρη κι αυτό φαίνεται και στον τρόπο που μεγαλώνουν τα παιδιά εκεί. Σε ένα μπαρ βλέπεις μια κοπέλα με κοντή φούστα και κοντή μπλούζα, αλλά μετά από καμιά ώρα που περνάει από μπροστά σου, έχει φορέσει παντελόνι και ζακέτα. «Γιατί άλλαξες;» ρωτάς και σου απαντάει «Γυρνάω σπίτι…». Το βλέμμα των ανδρών το νιώθεις έντονο πάνω σου είτε φοράς παντελόνι είτε φούστα -όχι ότι θα είχε διαφορά- αλλά σίγουρα σε κάνει να νιώθεις άβολα. «Δεν είναι επιθετικό το βλέμμα τους, απλά άγαρμπο», με καθησυχάζει ένας ντόπιος φίλος.
Ένα άλλο θέμα-ταμπού στην Αρμενία είναι το σεξ και η έλλειψη ανοιχτού διαλόγου ή οποιασδήποτε μορφής εκπαίδευσης. Η σεξουαλική συνεύρεση μέχρι και τα τελευταία χρόνια ξεκινούσε μετά τον γάμο, είχε ως βασικό σκοπό την αναπαραγωγή και μετά τον γάμο σταματούσε. Η απόλαυση ήταν έξω από το παιχνίδι, ενώ προφυλάξεις δεν χρησιμοποιούνται σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και στα νέα ζευγάρια σήμερα.
Βρίθει στερεοτύπων και συντηρητισμού αυτή η χώρα, αλλά ευτυχώς η νέα γενιά φαίνεται να βλέπει αλλιώς τα πράγματα. «Μπορεί να μην ξέρω τι κάνει το σώμα μου και ποιο όργανό μου λειτουργεί ως τι, αλλά μέσα από τις συζητήσεις με φίλους και με τη βοήθεια του Ίντερνετ, κάτι μαθαίνουμε» λέει η Τζίνι, 26 χρονών. Υπάρχουν φεμινιστικές οργανώσεις όπως και οργανώσεις για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, αλλά το έργο τους είναι δύσκολο και η κοινωνία τους βλέπει σαν «εχθρούς του κράτους και της θρησκείας». Για αυτόν τον λόγο, οι συγκεντρώσεις τους γίνονται σε πολύ κλειστά πλαίσια. Συνολικά, η Αρμενία θεωρείται «εν μέρει ελεύθερη» χώρα από τον οργανισμό Freedom House, με σκορ 46, δύο μόλις πόντους κάτω από το Μπανγκλαντές και έναν πόντο πάνω από την Ονδούρα.
Ο ταξιτζής με αφήνει έξω από ξενοδοχείο, λίγο πριν μου πει πως αυτή είναι η δεύτερη δουλειά του. Το πρωί είναι αστυνομικός και όταν τυχαίνει κάτι έκτακτο, μπορεί να δουλεύει πάνω από 24 ώρες χωρίς σταματημό. «Αν δεν κάνεις δυο δουλειές, δεν μπορείς να ζήσεις. Μόνο να επιβιώσεις», εξηγεί και προσθέτει πως τα επίπεδα διαφθοράς στην χώρα είναι τόσο υψηλά που για να σε προσλάβουν σε μια «καλή» δουλειά, πρέπει να «λαδώσεις» 12.000 δολάρια.
Η φτώχεια και η εγκατάλειψη δεν κρύβονται εύκολα. Πάρα πολλά κτίρια, ειδικά στις περιοχές έξω από την πρωτεύουσα είναι εγκαταλελειμμένα, οι λακκούβες στους δρόμους απελπιστικές, ενώ τριγύρω στην χώρα, υπάρχουν διάσπαρτα αφημένα αυτοκίνητα ή φορτηγά που έχουν στην κυριολεξία φυτρώσει μέσα στα βουνά και τα λιβάδια τους.
Στο πρώτο αρμένικο δείπνο, συνειδητοποιώ πως κάτι άλλο που μας ενώνει με τους Αρμένιους είναι η κουλτούρα της φιλοξενίας αλλά και αυτή του χρόνου. Όταν κάποιος λέει «Έρχομαι σε πέντε λεπτά», εννοεί ίσως σε μισή ώρα και μια επίσκεψη σε σπίτι μπορεί να κρατήσει πάρα πολλές ώρες, με την τελευταία ώρα να γίνονται οι χαιρετούρες. Από την συνήθειά τους να επισκέπτονται συγγενείς τους σε άλλη πόλη οικογενειακώς και να μένουν εκεί πολύ καιρό αλλά ακόμη και από τις εβδομαδιαίες τους οικογενειακές επισκέψεις στην ίδια πόλη, κέρδισαν επάξια την ρήση του σοφού λαού περί «αρμένικης βίζιτας».
Πέρα από την φιλόξενη συμπεριφορά τους, αρμένικα τζατζίκια, σουβλάκια, ντολμάδες και γεμιστά σε κάνουν να νιώθεις σαν στο σπίτι σου, καθώς η κουζίνα τους είναι πολύ κοντά με την δική μας. Το “lavash”, το επίπεδο, λιγάκι αλμυρό ψωμί τους που μοιάζει με αραβική πίτα είναι βασικό κομμάτι της διατροφής τους, ενώ τους αρέσει να χρησιμοποιούν πολύ σιτάρι και βρώμη. Σε αντιστοιχία με την δική μας ρίγανη, αυτοί βάζουν παντού κόλιανδρο και μαϊντανό. Ο βασιλιάς όμως της αρμένικης κουζίνας είναι το λαχματζούν.
Οι Αρμένιοι έχουν μια πολύ χαριτωμένη συνήθεια να προσθέτουν τη συλλαβή -τζαν, στο τέλος των ονομάτων αγαπημένων προσώπων τους, δηλώνοντας την συμπάθειά τους προς τον άλλο ή την άλλη και χαρακτηριστική κατάληξη των επιθέτων τους είναι το -ιαν (βλ. Καρντάσιαν). «Χα, χα» σημαίνει «Ναι, ναι» και το όχι τους ακούγεται σαν τον «Τσε». Αν ακούσετε στον δρόμο «λαβ», μην απορήσετε, είναι η λέξη που χρησιμοποιούν για το «καλά». Μετά από μια εβδομάδα σε καυκάσια εδάφη, η αρμένικη βίζιτα έφτασε στο τέλος της, «λαβ».