Η Κεραμεικού διαπερνά ολόκληρη σχεδόν την ομώνυμη περιοχή του κέντρου της Αθήνας. Στον αριθμό 28, στέκεται ένα εγκαταλελειμμένο κι όμως επιβλητικό κτίριο, το οποίο, αν το κοιτάξεις από πιο κοντά, κρύβει μέσα του ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Στα χαρτιά, ακούει στο όνομα “Ένωση Πολιτών για τη Διατήρηση της Νεότερης Πολιτισμικής Κληρονομιάς με διακριτικό τίτλο Κομμιούνιτισμ (Communitism)”. Όλη η Αθήνα το ξέρει ως Communitism και το έχει αγαπήσει όσα λίγα πρότζεκτ πόλης.
Πόσες φορές δεν μπήκαμε σε αυτήν την αυλή, για τις προετοιμασίες πριν το καρναβάλι του Μεταξουργείου, για μια από τις φορές που τα χάλκινα «βαρούσαν» σε βαλκανικούς ρυθμούς, για κάποιο wet party των Κενταύρων, της queer ομάδας ράγκμπι, για ένα φεμινιστικό λάιβ ή stand-up comedy;
Πόσες φορές δεν ανεβήκαμε τα σκαλιά, μέχρι την ταράτσα, για να πάρουμε μέρος σε εργαστήρια που οραματίζονταν μια άλλη σχέση με την πόλη και ονειρεύονταν τη διάσωση της ιστορικής φυσιογνωμίας της περιοχής; Ή όταν θέλαμε να συμμετέχουμε σε workshops, όπως το “Drag 4 kids” με την drag queen Kangela Tromokratisch, κι ας μην ήμασταν παιδιά;
Η αυλή του Communitism από ψηλά. Πλάνο τραβηγμένο από την ταράτσα.
Η πρόσοψη του άλλοτε εγκαταλελειμμένου κτιρίου.
Μέσα στα τελευταία 6 χρόνια έγιναν αναρίθμητες εκδηλώσεις, καθώς το Communitism, περνώντας από το πειραματικό του στάδιο το καλοκαίρι του 2018, αναπτύχθηκε σε ένα σημαντικό πολιτισμικό hub της πόλης. Σε αυτήν την κυψέλη είχαν ήδη αναμειχθεί 100 άτομα.
Μια εξαετία αργότερα όμως, η ομάδα που ζούσε μέρα νύχτα επί της Κεραμεικού 28 μας κάλεσε στο αποχαιρετιστήριο πάρτι – να πούμε αντίο στο Communitism όπως (και όπου) το ξέραμε. Ο λόγος; Βρέθηκε αγοραστής για το κτίριο. Σε έναν τοίχο στον επάνω όροφο γράφει ωστόσο με μαρκαδόρο: «Το Communitism δεν είναι κτίριο, το Communitism είμαστε εμείς».
Το κάλεσμα για την «Αγρυπνία»
Ανεβαίνοντας τις σκάλες αυτές για πολλοστή φορά, βλέπω ξανά όλες τις σκαλισμένες στους τοίχους φράσεις, όπως το “Girls support girls”, αναμνηστικές φωτογραφίες και κείμενα των ανθρώπων της κοινότητας, κρεμασμένα σε κάθε σπιθαμή του Communitism.
«Ρίξαμε τα σύνορα που ορίζουν οι διαφορετικές μας γλώσσες και ταυτότητες, και μάθαμε πώς να λειτουργούμε ως κοινότητα. Παρακολουθήσαμε μία ιδέα να εξελίσσεται σε καθημερινή πρακτική και δημιουργήσαμε ένα δικό μας λεξιλόγιο για να περιγράψει μια ζωή που βασίζεται στη συλλογική συνύπαρξη. Νιώσαμε τη δύναμη που μπορεί να δημιουργηθεί όταν πολλοί άνθρωποι δουλεύουν μαζί», περιγράφει η πρόσκληση για την «Αγρυπνία». «Διατηρήσαμε το κτήριο ζωντανό με επιμέλεια και προσοχή, και το ανοίξαμε ως ένα κοινό πολιτισμικό αγαθό για την πόλη και τους δημιουργικούς της ανθρώπους».
Οι γυναίκες του Communitism φορώντας μαντήλες κατά την διάρκεια της τελευταίας νύχτας που ήταν ανοιχτός ο χώρος στο κοινό.
Η Αθήνα το 2016 είχε 10.600 εγκαταλειμμένα διατηρητέα, σύμφωνα με έρευνα της ΑΜΚΕ Monumenta. Το Μεταξουργείο είχε 163, από τα οποία δέκα τουλάχιστον έχουν πια καταρρεύσει. Την ίδια χρονιά, η Νατάσσα Δουρίδα, πολιτικός μηχανικός, και η Τζένη Μάζη, είχαν μιλήσει στην Popaganda για τα πρώτα βήματα του Communitism.
Σήμερα, διαβάζουμε στην ανακοίνωση του Communitism: «Δεν είναι κρίμα σε μία πόλη που υποφέρει από συνεχείς κοινωνικές κρίσεις, να καταρρέουν κτίρια με ιστορική αξία λόγω αχρησίας; Αυτό τον παραλογισμό θέλησε να θεραπεύσει η ιδέα του Communitism, προσκαλώντας τα άτομα του Μεταξουργείου σε ένα διάλογο με τα ιστορικά κτήρια της περιοχής».
Μππροστά από το KeramoLab.
Στην αυλή γίνεται παράλληλα μπαζάρ.
Στην ταράτσα του Communitism λαμβάνει χώρα μια δημοπρασία των καλλιτεχνικών έργων που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια, με την Kangela στο μικρόφωνο να φοράει μαύρα και πέρλες και να τα δίνει όλα, ώστε να μαζευτούν κάποια χρήματα για τη συνέχιση αυτού του πρότζεκτ. Μπροστά στη σκηνή που έχει στηθεί, κάθονται γυναίκες νέες σε ηλικία, οι οποίες φορούν μαντήλες και «θρηνούν» για αυτήν την εξέλιξη.
Στη θρυλική κουζίνα βρίσκεις κονιάκ και κόλλυβα, καθώς και άσπρο χαρτί για να γράψεις κι εσύ κομμάτι από τις αναμνήσεις που έχει φιλοξενήσει αυτό το κτίριο.
«Ένας άλλος κόσμος είναι δυνατός. Θα συνεχίσουμε να μαχόμαστε και να οργανωνόμαστε για το κοινό καλό, συλλογικά και ενάντια στην τουριστικοποίηση, για χώρους ελεύθερους για την κοινότητα, τον πολιτισμό και βιώσιμους, προσβάσιμους τρόπους του να ζούμε μαζί».
Βάζοντας κόλλυβα και κονιάκ στην κουζίνα.
«Δεν τελείωσε. Δεν θρηνώ. Νιώθω και πλήρης. Γιατί αυτό ήταν μια διερεύνηση. Τώρα θα δούμε τι θα γίνει και πώς θα εξελιχθεί», μου απαντά η Νατάσα Δουρίδα. Την ρωτάω ποιές είναι κάποιες από τις στιγμές που κρατάει από αυτά τα 6 χρόνια στην Κεραμεικού.
«Οι αγαπημένες μου στιγμές είναι τα goofy moments. Φυσικά είναι τα party. Ξέρεις, τα τεράστια party που κάναμε! Είναι η αίσθηση που είχες όταν έβλεπες τον κόσμο να συμπεριφέρεται τόσο όμορφα. Μιλάμε για πολύ κόσμο. Και να νιώθεις ότι, ρε φίλε, αυτό είναι εκπαίδευση. Κατάλαβες; Αυτό είναι πολιτική. Είναι σοβαρό. Γίνεται κάτι που δεν θα τελειώσει απλά στο party. Πάει πέρα από αυτό», σχολιάζει.
Η Kangela κατά την διάρκεια της δημοπρασίας.
«Μια από τις πιο αγαπημένες μου στιγμές έγινε κατά την διάρκεια της δημοπρασίας, η οποία βγήκε πολύ Monty Python. Πέρασα απίστευτα. Δηλαδή όσο αστείο και να’ ταν, βγήκε και οικογενειακό. Μιλήσαμε για τους ανθρώπους μας, δείξαμε τέχνη, θυμηθήκαμε στιγμές μας».
Το Communitism ήταν ένα open call στους ανθρώπους που δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στα υπάρχοντα συστήματα.
H Dida, όπως την φωνάζουν τα φιλαράκια της, θυμήθηκε επίσης μια φωτογράφιση πρόπερσι τον Ιούλιο με βεντάλιες. «Το κόνσεπτ ήταν κάπως, ρε παιδί μου, η ελευθερία του να είσαι όπως είσαι και το πώς μέσα από ένα υφασματάκι της βεντάλιας μπορείς να το εκφράσεις. Είχα καλέσει φίλους και έκανε τον χειρότερο καύσωνα του Ιουλίου. Η πρόταση ήταν να είμαστε γυμνά. Είχα βάλει τις βεντάλιες πάνω σε ένα τραπέζι και το pairing συνέβη μόνο του. Ήταν πάρα πολύ όμορφα να κυκλοφορείς γύρω-γύρω στο κτίριο και να βλέπεις σε κάθε δωμάτιο ένα ή δύο γυμνά μοντέλα και το φωτογράφο και να παίζουν παντού. Ναι, αυτή ήταν σίγουρα η αγαπημένη μου ανάμνηση».
Η περίφημη φωτογραφία με την βεντάλια.
Η Νατάσα διερευνούσε τη δυναμική που μπορεί να δημιουργηθεί όταν εγκαταλελειμμένοι άνθρωποι καταλαμβάνουν εγκαταλελειμμένους χώρους. «Το Communitism ήταν ένα open call στους ανθρώπους που δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στα υπάρχοντα συστήματα. Ούτε τα υπάρχοντα συστήματα τους αναγνωρίζουν ως μονάδες με αξία. Εγκαταλελειμμένοι άνθρωποι είμαστε αυτοί που δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη και παροχή για εμάς εντός του συστήματος. Ούτε μας αναγνωρίζει, ούτε το αναγνωρίζουμε. Δεν βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα σε αυτό. Δεν νιώθουμε ότι μπορεί να μας φροντίσει. Και κάθε μια μόνη της δεν μπορεί να επιβιώσει, ειδικά τότε, το 2015, οπότε έλα να φροντίσουμε η μια την άλλη».
Πώς θα περιέγραφε την κοινότητα του Communitism; «Καλή και παράξενη. Πάντα το έλεγα αυτό. Αυτά είναι τα δύο προαπαιτούμενα για να γίνεις μέλος της ομάδας. Καλός άνθρωπος και παράξενος άνθρωπος. Όλοι ήμασταν κάπως weirdos, ήμασταν διαφορετικοί δηλαδή. Με τον τρόπο μας. Επίσης, σε αυτή την ομάδα είμαστε όλοι queer, ακόμα και αυτοί που δεν το ξέρουν. Νιώθω ότι αποδείξαμε ότι μπορείς να είσαι ένας weird άνθρωπος που μπορεί στο κανονικο σύστημα να μην μπορείς να αποδώσεις, αλλά άμα φτιάξεις το δικό σου σύστημα και ορίσεις τι μπορείς, κάνεις ένα θαύμα. Ήταν καταρχάς άνθρωποι έτοιμοι να ανοίξουν διάλογους. Άρα, ανοιχτόμυαλοι και έτοιμοι για το καινούριο. Έπρεπε να έχεις τη διάθεση να το διαμορφώσεις, αλλά και να το αφήσεις να σε διαμορφώσει».
Η Νατάσα με την Kangela στην έναρξη της δημοπρασίας.
Το κτίριο άνοιξε με το δεύτερο event του Communitism, το “Identity Issues: Does the land own you or do you own the land?”. «Στην ουσία, έδινε το μήνυμα ότι η Αθήνα μέσα σε 100 χρόνια μεγάλωσε 100 φορές. Εμείς, κλασικά, Αθηναίοι και Έλληνες, ποτέ δεν αναγνωρίζουμε. Πάντα ήμασταν σε μια μόνιμη προσπάθεια αντιγραφής του ευρωπαϊσμού. Και κάθε δεκαετία κοιτούσαμε το μέλλον, πώς θα γίνουμε πιο ευρωπαίοι, και ακυρώναμε το παρελθόν. Γι’ αυτό και δεν εκτιμούμε το πρόσφατο παρελθόν μας, γι’ αυτό τον λόγο θεωρώ ότι δεν συντηρούμε τα κτίρια μας. Δεν τα φροντίζουμε, δεν τα καθαρίζουμε, γιατί δεν τα εκτιμούμε» λέει η Νατάσα.
Ο άνθρωπος επικοινωνεί όταν συνεργάζεται, και όχι όταν μιλάει. Γιατί μπορεί να συμφωνούμε για πάντα, αλλά μετά να πάμε να μαγειρέψουμε το αβγό και η μία να το κάνει έτσι και η άλλη αλλιώς.
«Τα references μας είναι στην αρχαία Ελλάδα πολύ περισσότερο από ό,τι είναι στο 1920. Πράγμα που στην πραγματικότητα είναι ένα συναισθηματικό και κοινωνικό τραύμα. Υπάρχει ένα λογικό κενό που τραυματίζει. Όταν μες στην πόλη σου δεν μπορείς να δεις ένα κτίριο που σου θυμίζει την παιδική σου ηλικία και δεν μπορείς να θυμάσαι κάτι καλό γι’ αυτό, αυτό είναι τραυματικό. Τότε η πόλη δεν είναι δική σου, είναι κάποιου άλλου, την κάνει κάποιος άλλος, δεν είναι δική σου ευθύνη και δεν την αγαπάς και δεν σε αγαπάει. Βλέπω πολλές ομοιότητες με τα Βαλκάνια. Σε αυτό το συναισθηματικό τραύμα θέλαμε να αναφερθούμε», εξηγεί.
Έτσι, έγινε ένα open call ώστε δεκαέξι Έλληνες καλλιτέχνες να προτείνουν εργαστήρια. «Είχαμε μία υπόθεση εργασίας, ότι ο χώρος διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας και ίσως και τον χαρακτήρα μας μακροπρόθεσμα. Άρα, οι άνθρωποι, ζώντας μέσα σε αυτά τα κτίρια, θα άλλαζαν. Αν έχεις, για παράδειγμα, ψηλό ταβάνι, γύψινα και ξύλινα, θα αλλάξεις, γιατί αλλάζει η αυτοεκτίμησή σου. Το δεύτερο σκέλος είναι ότι ο άνθρωπος επικοινωνεί όταν συνεργάζεται, και όχι όταν μιλάει. Γιατί μπορεί να συμφωνούμε για πάντα, αλλά μετά να πάμε να μαγειρέψουμε το αβγό και η μία να το κάνει έτσι και η άλλη αλλιώς. Οπότε φέραμε σε επικοινωνία τρεις κοινότητες που κινούνταν και χρησιμοποιούν το Μεταξουργείο: το δημιουργικό κοινό, οι τοπικοί καλλιτέχνες και οι διεθνείς καλλιτέχνες».
Διαβάζοντας Λένιν και Μαρξ εναλλάξ.
Η Νατάσα υπογραμμίζει το γεγονός ότι η Αθήνα έχει 10.600 εγκαταλελειμμένα διατηρητέα. «Είδαμε αυτά τα 6 χρόνια πόσους φανταστικούς ανθρώπους έχει η Αθήνα. Το όραμα δεν ήταν ποτέ για ένα κτίριο. Δηλαδή, όσο ήμασταν εμείς μέσα εδώ, έχουν πέσει 10 κτίρια γύρω-γύρω στο Μεταξουργείο κι εγώ πονούσα για αυτά. Αισθανόμουν ότι γινόμασταν αυτο-αναφορικές στο Communitism, ότι γουστάραμε με όλα όσα καταφέραμε και ξεχνούσαμε το urgency που συνέβαινε απ’ έξω. Τώρα μιλάμε για τη γειτονιά που χάνουμε, που είτε πουλιέται είτε πέφτει. Μιλάμε για την πόλη. Το όραμα είναι πολλά μικρότερα κτίρια με πολύ μεγαλύτερες, με πολύ περισσότερες ομάδες ενεργές. Ο σκοπός μου ήταν να διαδοθεί μια πρακτική. Θα ήθελα να δω πολλούς άλλους να το κάνουν. Γιατί τώρα ξέρουμε ότι μπορούν. Γιατί άμα μπορέσαμε εμείς, μπορούν οι πάντες», αναφέρει η project coordinator και curator του Communitism.
«Πιστεύω ότι είναι για καλό. Είναι blessing in disguise για όλους μας! Στο νέο μας κτίριο στον Βοτανικό, θα κρατήσουμε το εργαστήριο επεξεργασίας υφάσματος, το δωριστήριο και ένα ήπιο programming για να διατηρήσουμε αυτήν την ανοιχτότητα και το ‘doing together’. Το βασικό είναι να σχεδιάσουμε και να ασχοληθούμε με το πώς μπορούμε να διεκδικήσουμε ένα κτίριο μακροπρόθεσμα, είτε με κάποιον ιδιοκτήτη που είναι έτοιμος να το δώσει για 30 χρόνια ή αλλιώς, μέσω συνεργατικής ιδιοκτησίας» συμπληρώνει.
Το κεφάλαιο του Communitism στην Κεραμεικού αλλάζει σελίδα και το πιο σημαντικό μάθημα που παίρνουμε από αυτό είναι αυτό που λέει ο Eduardo Galeano: «Πολλοί μικροί άνθρωποι, σε μικρά μέρη, κάνοντας μικρά πράγματα, μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο».