Η Αθήνα είναι από τις πόλεις που έχουν τόσο εξυμνηθεί όσο κι επικριθεί για τον τρόπο με τον οποίο ενσωματώνει τις αντιθέσεις στο αστικό της τοπίο, στο οποίο ανακαλύπτουμε θραύσματα του παρελθόντος που συνυπάρχουν με το σύγχρονο, urban στοιχείο. Οι γειτονιές της αποτελούν προνομιακούς χώρους άνθησης εγχειρημάτων που αναβιώνουν το κλασσικό ή το παραδοσιακό, συνδυάζοντάς το με την καινοτομία, και επαναφέρουν μια χαμένη οικειότητα στον συχνά απρόσωπο αστικό ιστό.
Το Μπαρμπεριό, που στέκει εδώ και περίπου ένα χρόνο στον αριθμό 5 της οδού Ηρακλειδών στο Θησείο, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα, ένας τόπος συνάντησης και συμβίωσης του παραδοσιακού κουρείου με την αειφορία. Αποτελεί πρόταση της ομάδας FatCut, μιας συλλογικότητας που μεταμορφώνει φαινομενικά άχρηστα αντικείμενα μέσω του upcycling και προσπαθεί να δημιουργήσει πρότυπα μοντέλα εργασίας φιλικά προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Στη διάρκεια των επτά ετών δραστηριοποίησής της, η FatCut έχει πραγματοποιήσει δεκάδες εργαστήρια επανάχρησης και μετάποιησης, έχει ταξιδέψει στη Μεσόγειο με ιστιοφόρο πειραματιζόμενη με το zero waste και έχει κατασκευάσει το Κάδο Παραντίσο, «την πρώτη upcycled παιδική χαρά στην Αθήνα» – έναν χώρο εξ ολοκλήρου φτιαγμένο από πεταμένα υλικά που έχουν μετασχηματιστεί σε εκπαιδευτικά παιχνίδια.
Έχει κινηθεί επίσης στον χώρο των αυτοεκδόσεων, με το κόμικ “The Trashformers”, και συνεχίζει να κατασκευάζει έπιπλα, παιχνίδια και χρηστικά προϊόντα. Την συναντούμε και στον χώρο LUDD, όπου φιλοξενούνται και άλλες συνεργατικές ομάδες με παρόμοια φιλοσοφία.
Η ομάδα πειραματίζεται με μια μεγάλη γκάμα υλικών: πλαστικό, γυαλί, μέταλλο, ξύλο, φελλό, χαρτί, ύφασμα και, πλέον, μέσω του κουρείου, τρίχα. Στόχος είναι η αναβίωση, όχι μόνο της ύλης και του περιβάλλοντος, αλλά και των κοινωνικών σχέσεων.
Συνδυαστικά λοιπόν δημιουργήθηκε το Μπαρμπεριό, του οποίου η οικεία όψη παραπέμπει στα κουρεία περασμένων δεκαετιών.
Οι δράσεις της FatCut έχουν στην πλειοψηφία τους μηδενικό μπάτζετ. Η ομάδα βασίζεται στην συλλογή των υλών από τον δρόμο, παλιές αποθήκες και εκθέσεις, μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο στη μείωση του κόστους κατασκευής, αλλά και συμβάλλοντας στην αποσυμφόριση του ήδη υπερμεγέθους όγκου των χωματερών.
«Το upcycling για εμάς είναι τρόπος ζωής πλέον. Εντασσόμαστε έτσι έμπρακτα και δημιουργικά στο κίνημα της αποανάπτυξης», αναφέρει η Νούχα Ελ-Mπαραγκέ, ένα από τα ιδρυτικά μέλη της FatCut. Η πρακτική του upcycling δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Την συναντούμε στην καθημερινότητα των ανθρώπων μέχρι και δύο γενιές πριν, όπως με τα κουρέλια που γίνονταν κουρελούδες. Διαφέρει από την ανακύκλωση (recycling – downcycling), στην οποία ο ενεργειακός κύκλος που απαιτείται για τη μεταποίηση είναι πολύ μεγαλύτερος και πιο ρυπογόνος, ενώ το προϊόν που προκύπτει είναι κατώτερο σε ποιότητα και αντοχή.
Στο Μπαρμπεριό, το upcycling εφαρμόζεται με έναν ιδιαίτερα ευρηματικό τρόπο, σε συνεργασία με την ομάδα PLUCK (Permaculture Learning and Upcycling Campus for Kids), μια εστία βιωματικής μάθησης στην περμακουλτούρα (permanent agriculture / permanent culture). «Ανακαλύψαμε, μετά από έρευνα, εφαρμογές της τρίχας στην γεωργία, όπου, με την διαδικασία της κομποστοποίησης, η τρίχα από οργανικό απόρριμα μετατρέπεται σε οργανική ουσία, για να χρησιμοποιηθεί για την λίπανση των φυτών», εξηγεί η Νούχα.
Εκτός από την γεωργία, η τρίχα μπορεί να αξιοποιηθεί και στον κατασκευαστικό τομέα, αντικαθιστώντας την πολυεστερική ίνα και ισχυροποιώντας τον οπλισμό του μπετόν. «Με το τελευταίο πειραματιστήκαμε και για την ισχυροποίηση των θεμελίων των κατασκευών μας στην Πλατεία Μερκούρη, στο πλαίσιο του προγράμματος πόλη2».
Πυρήνας όλων των εγχειρημάτων της ομάδας, τα οποία λειτουργούν σε συνεργατική βάση, είναι η αυτοοργάνωση: «Επιμένουμε να λειτουργούμε ως κολλεκτίβα, για εκείνες τις στιγμές που νιώσαμε την αλληλοσυμπλήρωση, την αυτοδιάθεση και την συλλογικότητα να παίρνουν σάρκα και οστά, για την αίσθηση του να αναγνωρίζεσαι με κάποιους και να μοιράζεσαι μαζί τους ένα κοινό όνειρο».
Το όνειρο αυτό έχει τις ρίζες του στο οικογενειακό παρελθόν της Nούχα. Η μητέρα της διατηρούσε κουρείο τη δεκαετία του ’60 και η επιρροές αυτού του παρελθόντος είναι ορατές στο Μπαρμπεριό: «Η καρέκλα που κάθονται οι πελάτες κρατάει από το κουρείο της μητέρας μου».
Η ίδια μεγάλωσε μέσα σε αυτό το περιβάλλον, «που ήταν ποτισμένο με μυρωδιές από σαμπουάν πικραμύγδαλου και πούδρας», παρατηρώντας κάθε είδους ανθρώπους, ακούγοντας τις ιστορίες τους, άλλοτε ανάλαφρες κι άλλοτε σοβαρές. «Τα χρόνια κυλούσαν, η παραγγελία για παιδικό κούρεμα έγινε φαλτσέτα και κάπου εκεί πήρα τη σκυτάλη».
Το αποτέλεσμα είναι ένας φιλόξενος χώρος με σαφείς vintage αναφορές, στην καρδιά μιας από τις πιο ιστορικές γειτονιές της Αθήνας, η οποία φυσικά δεν επιλέχθηκε τυχαία, αφού αποτελεί ιδανικό σκηνικό για ένα παραδοσιακό κουρείο. Μπαίνοντας στο Μπαρμπεριό, με τους βεραμάν τοίχους, το πιάνο στο βάθος, το τρανζιστοράκι και τις παλιές φωτογραφιές, σε υποδέχεται μια ατμόσφαιρα που εύκολα μπορεί να σε κάνει ξεχάσεις ότι βρισκόμαστε στο 2019.
Η αισθητική που προέκυψε συνδυάζει αρμονικά τη φιλοσοφία της FatCut (όλα τα έπιπλα είναι ανακατασκευασμένα) με τη «νοσταλγία για μια παλιά Αθήνα που χάνεται».
Αυτή η αίσθηση της παλιάς γειτονιάς επιβιώνει ακόμα στην περιοχή του Θησείου: «Ανεβαίνοντας την Ηρακλειδών θα ανταλλάξεις χίλιες καλημέρες. Θα κοντοσταθεί στην πόρτα και θα μου αφήσει η κυρα-Μάχη κουλουράκια, ο κυρ-Γιάννης θα με φιλέψει την πίτα που έφτιαξε με τα χεράκια του».
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το παραδοσιακό κουρείο δεν προσφέρει μόνο κουρέματα. Αποτελεί επίσης ένα σημαντικό πολιτιστικό κομμάτι του αστικού τοπίου, ένα κομμάτι που ο ταξιδιώτης (και όχι ο τουρίστας) μπορεί άνετα να συμπεριλάβει στη βόλτα του ανάμεσα σε μουσεία και αγορές, δημιουργώντας συχνά ευκαιρίες για ανέλπιστες στιγμές πολιτισμικής ανταλλαγής: «Τις προάλλες, μια παρέα Βραζιλιάνων μπήκε για κούρεμα, μετά από λιγο περνάει κι ένας φίλος με την κιθάρα του, και κάπως έτσι άρχισαν τα παντρέματα της samba με το ρεμπετο-swing».
Η συναναστροφή με τους ανθρώπους και τις αφηγήσεις τους είναι επομένως αναπόσπαστο κομμάτι της δουλειάς, οδηγώντας σε μια όμορφη, ανεπιτήδευτη σχέση με τον κόσμο.
«Ένα κουρείο είναι ό,τι είναι και ένα καφενείο, ένας τόπος δηλαδή κοινωνικής συναναστροφής και ψυχαγωγίας», εξηγεί η Nούχα, και καμιά φορά από αυτήν την συναναστροφή προκύπτουν ευχάριστες εκπλήξεις.
Η ίδια έχει μεταφέρει στο κουρείο όλα της τα βιβλία, για να συντροφεύουν τους πελάτες την ώρα της αναμονής. Κάποια στιγμή ένα αγόρι την ρώτησε αν θα μπορούσε να πάρει μαζί του την Φάρμα των ζώων. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα μιας ανταλλακτικής βιβλιοθήκης.
Μια άλλη φορά, ένας πελάτης κάθισε στο πιάνο και έπαιξε κλασσική μουσική την ώρα που εκείνη κούρευε, εγκαινιάζοντας μια σειρά από events κουρέματος μετά συνοδείας πιάνου.
«Αυτό που συμβαίνει στο Μπαρμπεριό είναι ότι συζητάμε και παράλληλα ανανεώνεται η διάθεση και η εμφάνιση μέσα σε ένα κλίμα οικειότητας», λέει η Nούχα. «Υπάρχουν βέβαια και φορές που κούρευα και δεν ανταλλάξαμε κουβέντα, παρά ακούγαμε τραγούδια από το τρανζιστοράκι. “Μπορεί να μη μιλήσαμε, αλλά μοιραστήκαμε τη μουσική”, μου είπε ένας πελάτης καθώς έφευγε και μου πλάτυνε το χαμόγελο».