H πρώτη φορά που είδα κατασκευή cob ήταν λίγα χρόνια πριν, στα παράλια του Κισσάβου, και μου τράβηξε αμέσως την προσοχή. Ένα οίκημα βγαλμένο από άλλη εποχή αλλά συνάμα όμορφο, γήινο, σαν να σε καλεί να το εξερευνήσεις. Η αναζήτηση λοιπόν του πώς φτιάχνονται ξανά τέτοια κτίσματα με οδήγησε στον Κώστα Κοντομάνο, ο οποίος εδώ και μια δεκαετία ασχολείται με την ξεχασμένη πια φυσική δόμηση. Αρχικά έχτισε το δικό του σπίτι με γήινα υλικά και στη συνέχεια δημιούργησε την ιστοσελίδα www.cob.gr. Η μεγάλη ανταπόκριση του κοινού οδήγησε στη δημιουργία ενός δικτύου εθελοντών που διοργανώνουν σεμινάρια, διδάσκοντας την τεχνική του χτισίματος με υλικά της γης. Έχουν ήδη κατασκευάσει το Μουσείο Πηλού στη Λέσβο, το κέντρο πληροφόρησης στα παράλια του Κισσάβου, τον ψηλότερο ξυλόφουρνο στον κόσμο (11 μέτρα) στη Θεσσαλονίκη και κάποια σπίτια ιδιωτών.
Τι είναι το cob; To cob είναι μία από τις πιο αρχαίες τεχνικές χτισίματος με γήινα υλικά, με το πιο κοινό υλικό, το χώμα. Για την πραγματοποίησή του χρησιμοποιούνται τα χέρια και τα πόδια των ατόμων που θα χτίσουν ώστε να σχηματιστούν μάζες πηλού (χώμα που αναμειγνύεται με άμμο και άχυρο) και στη συνέχεια τοποθετούνται η μία πάνω στην άλλη διαμορφώνοντας έτσι μονολιθικές κατασκευές με μεγάλη σταθερότητα. Η λέξη cob προέρχεται από μια παλιά αγγλική λέξη που σημαίνει σβώλος.
Ποια η διαφορά του cob από τις πλίνθινες κατασκευές που ήταν διαδεδομένες στην Ελλάδα; Η διαφορά του cob από το κτίσιμο με πλίνθους είναι η ευκολία της κατασκευής αλλά και η ελευθερία του σχεδιασμού γιατί δεν απαιτούνται ίσιες φόρμες. Με το cob ως υλικό δημιουργείς οργανικά σχήματα, δηλαδή τοίχους με καμπύλες, θόλους και αψίδες. Η διαδικασία μοιάζει με το να κάνεις γλυπτική με πηλό. Ακόμη και αν έχει στεγνώσει, υπάρχει η δυνατότητα να προσθέσεις, να αφαιρέσεις ακόμη ή και να αλλάξεις σχήμα στο κτίσμα.
Πώς ανακαλύψατε τη φυσική δόμηση; Ασχολούμουν με τις βιοκαλλιέργειες και αναζητώντας στο διαδίκτυο φυσικές καλλιεργητικές μεθόδους που χρησιμοποιούν τον πηλό, ανακάλυψα τις δυνατότητές του και σαν δομικό υλικό. Ήθελα να φτιάξω μία αγροικία στο Νέσσωνα στον Κίσσαβο και έτσι αποφάσισα να φτιάξω ο ίδιος το σπίτι γιατί η μελέτη της βιβλιογραφίας που έκανα με έπεισε λόγω της στιβαρότητα της κατασκευής, της απλότητα των εργαλείων που χρησιμοποιούνται και του χαμηλού κόστους. Έκανα και ένα ταξίδι στην Αγγλία με το συνεργάτη Στέλιο Γκαγκάρα όπου συμμετείχαμε στην κατασκευή ενός τέτοιου σπιτιού, και έπειτα ξεκινήσαμε να χτίζουμε το δικό μας σπίτι.
Χρειάζονται ειδικές γνώσεις για να φτιάξει κανείς ένα cob; Αντιθέτως! Το κτίσιμο είναι τόσο απλό που με συστηματική ενασχόληση δέκα ημερών κάποιος μπορεί να ετοιμάσει το κατάλληλο μείγμα και να κτίσει έναν τοίχο. Με τη συμμετοχή σε ένα εργαστήριο, θα διδαχθεί και ό,τι άλλο χρειάζεται, θεωρητικό και πρακτικό, που αφορά στο σύνολο του κτίσματος.
Πόσος χρόνος χρειάστηκε για το κτίσιμο του σπιτιού στο Νέσσωνα και πόσο σας κόστισε; Χρειάστηκαν πέντε μήνες προσωπικής εργασίας για να χτίσουμε το σπίτι (17 τ.μ.) κυριολεκτικά με τα χέρια μας. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήσαμε κάποια υλικά που συλλέξαμε μόνοι μας, κάποια άλλα που μας προσφέρθηκαν δωρεάν ή αγοράσαμε μεταχειρισμένα, και μας κόστισε περίπου 2.000 €. Στην αυλή μας έχουμε ήδη δοκιμάσει και άλλους τρόπους δόμησης χτίζοντας έναν τοίχο με τσουβάλια που περιέχουν χώμα καθώς και μια υπαίθρια μπανιέρα.
Τι γίνεται με τη ζέστη και το κρύο όμως; Ή με τη βροχή; Τα γήινα σπίτια είναι δροσερά το καλοκαίρι και ζεστά τον χειμώνα. Οι τοίχοι με πάχος που κυμαίνεται από 40 έως και 60 εκατοστά έχουν τεράστια θερμική μάζα και επαρκή μόνωση ειδική για χρήση παθητικών ηλιακών συστημάτων θέρμανσης. Απαιτείται ελάχιστη πρόσθετη θέρμανση τον χειμώνα και καθόλου ψύξη ακόμη και τις πιο ζεστές μέρες. Για την ψύξη του σπιτιού υπάρχουν εισαγωγές αέρα χαμηλά στην βορεινή πλευρά και εξαγωγές αντίστοιχα στα ψηλότερα σημεία του σπιτιού. Επειδή δεν έχει χρησιμοποιηθεί τσιμέντο ή άλλα συνθετικά υλικά στην τοιχοποιία, το κτίριο αναπνέει και διαπνέει άριστα. Επίσης, εξαιτίας της πορώδους σύστασής του μπορεί να αντιστέκεται σε μεγάλες περιόδους βροχής χωρίς να αδυνατίζει. Καθώς το cob είναι άκαυστο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κτίσιμο φούρνων, τζακιών και καμινάδων.
Και με τη στατικότητα; Όσον αφορά στη στατικότητα και στους σεισμούς ειδικότερα, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα κτίρια από cob συμπεριφέρονται άψογα αφού το cob δημιουργεί μονολιθικές κατασκευές. Έτσι με τη σωστή θεμελίωση και όταν δεν υπερβαίνει ένα ορισμένο ύψος, δεν έχει αδύνατα σημεία.
Χρειάζεται οικοδομική άδεια; Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία αλλά και αυτή των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών, δεν μπορεί τοιχοποιία από πλιθιά ή cob να φέρει φορτία γιατί δεν υπάρχει τρόπος να αποδειχθεί η στατικότητά της. Δεν υπάρχει όμως πρόβλημα στην έκδοση οικοδομικής άδειας, στην περίπτωση που υπάρχει άλλη κατασκευή (από μπετό, σίδερο ή ξύλο) που θα φέρει τα φορτία. Σε αυτή την περίπτωση ο πηλός χρησιμοποιείται σαν μέσο πλήρωσης των τοίχων. Έχουν ήδη αδειοδοτηθεί πολλές κατοικίες με αυτό τον τρόπο ακόμη και με τους καινούργιους ενεργειακούς κανονισμούς.
Γιατί επιλέξατε τη φυσική δόμηση έναντι της συμβατικής;
Η φυσική δόμηση εμφανίστηκε ξανά τα τελευταία είκοσι χρόνια, αρχικά στην Αμερική. Η αναγέννηση του cob οφείλεται αφενός στο ότι χτίζεις με τοπικά, φυσικά, υλικά και αφετέρου στο ότι έχει το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντολογικό και οικονομικό κόστος. Αυτή η αρχαία τεχνική δεν συνεισφέρει στην καταστροφή των δασών, την κατασπατάληση των ορυκτών πόρων, την μόλυνση και ούτε εξαρτάται από βιομηχανικά υλικά και βαριά μηχανήματα. Η γη είναι μη τοξική και τελείως ανακυκλώσιμη. Συχνά το χώμα από την εκσκαφή στο χώρο του σπιτιού, αρκεί για το κτίσιμο του σπιτιού.
Η επιλογή της φυσικής δόμησης από την πλευρά σας σχετίζεται και με μια αλλαγή στη νοοτροπία της ζωής σας γενικότερα;
Ναι, πέρα από το να χτίζουμε σπίτια με υλικά της γης, έχουμε στραφεί αρκετά στη φύση και στις δυνατότητες που σου δίνει να αλλάξεις ποιοτικά τη ζωή σου. Έτσι ασχολούμαστε με ένα project που έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός ολόκληρου οικισμού με σπίτια cob που θα λειτουργεί με το μικρότερο δυνατό οικονομικό κόστος και με τις λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, βασισμένο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στη συνεταιριστική οικονομία. Ήδη προωθούμε την δημιουργία ενός κοινωνικού συνεταιρισμού που θα φέρει σε επαφή τους διάφορους παραγωγούς μεταξύ τους αλλά και με το κοινό, με σκοπό την διάθεση ή ανταλλαγή των προϊόντων τους.