Είναι ηλίου φαεινότερο ότι η οδηγική κουλτούρα στην Ελλάδα είναι μοναδική. Δεν συγκρίνεται δηλαδή με καμιά από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μιας και φλερτάρει με την τελευταία θέση ανάμεσα στις άλλες ευρωπαικές χώρες σχετικά με τα αυτοκινητιστικά. Κάθε μέρα πεθαίνουν δύο άνθρωποι, τέσσερις μένουν τετραπληγικοί, οκτώ παραπληγικοί και 50 τραυματίζονται, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως τα παρουσιάζει η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Οδικής Ασφάλειας.
Ας περάσουμε όμως σε μια τυπική μέρα που αποφασίζεις να βγάλεις το ποδήλατό σου από την αποθήκη να το δει λίγος ήλιος, να εξασκηθείς και να χαλαρώσεις. Δεν έχεις προλάβει να διανύσεις λίγα μέτρα με το πετάλι και οι λακκούβες διαδέχονται η μία την άλλη, λες και βαθαίνουν επίτηδες όλο και περισσότερο, δοκιμάζοντας από τη μία την ισορροπία και την υπομονή σου κι από την άλλη τον μηχανισμό του ποδηλάτου πόλης σου. Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι δεν προτείνεται το «ποδήλατο πόλης» σε καμία πόλη της Ελλάδας, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις όπως τα Τρίκαλα.
Μετά βίας φτάνεις στον ποδηλατόδρο -που έχεις την τύχη(!) να έχεις κοντά στο σπίτι σου, αφού φυσικά έχει πεταχτεί από το πουθενά ένα μηχανάκι μπροστά σου, αντίθετο στο κυκλοφοριακό ρεύμα, τρομάζοντάς σε.
Εννοείται πως κανείς οδηγός δεν θα σου δώσει προτεραιότητα, ούτε την απαραίτητη προσοχή, στριμώχνοντάς σε ανάμεσα στο εν κινήσει Ι.Χ. του και το παρκαρισμένο -ευτυχώς;- φορτηγό. Κάπου εδώ έρχεται ένα άσπρο συννεφάκι σκέψης που μάλλον έχεις ακούσει πολλές φορές :
«Καλά, δεν φοβάσαι να πάρεις το ποδήλατο στην Αθήνα;»
Εύλογη η ανησυχία, παράλογη όμως και η έμμεση προτροπή που βασίζεται στην λογική «Καλά, δεν φοβάσαι να γυρίζεις μόνη σου τα βράδια;». Σε λίγο, δεν θα μπορείς να αναπνέεις από τους φόβους.
Στο ύψος του ηλεκτρικού σταθμού του Ταύρου, ο ποδηλατόδρομος διακόπτεται για λίγο και πρέπει να περάσεις απέναντι για να συνεχίσεις την ασφαλή σου πορεία. Παρόλο που ένα μέρος του ποδηλατοδρόμου «προστατεύεται» με κάγκελα από τους -αμέτρητους ή αμέτρητα;- ασυνείδητους οδηγούς, στο σημείο που ο ποδηλάτης πρέπει να διασχίσει τον δρόμο προφανώς τα κάγκελα απουσιάζουν. Μάντεψε τι βρέθηκε στην θέση τους; Ένα παράνομα παρκαρισμένο αυτοκίνητο. Πολύ πιθανόν να είναι από κάποιον που κάθισε να φάει στο απέναντι ταβερνάκι, αλλά πεινούσε τόσο πολύ που δεν είχε χρόνο να βρει μια κατάλληλη και νόμιμη θέση στάθμευσης, η οποία δεν θα εμπόδιζε τους υπόλοιπους συμπολίτες του και δεν θα καταπατούσε τα δικαιώματά τους. Σαν να ακούω ήδη τις φωνές φίλων «Μα τι περίμενες κι εσύ;».
Φυσικά, η Τροχαία λάμπει διά της απουσίας της σε τέτοιες περιπτώσεις. Έχει τύχει -ουκ ολίγες φορές- να περιμένει ομάδα ποδηλατιστών πάνω από μια ώρα για αντίστοιχη περίπτωση και να μην έχει περάσει ποτέ, συνωμοτώντας σιωπηλά στην διάπραξη του «εγκλήματος».
Προσπερνάς την καταπάτηση της λογικής και του αυτονόητου που δεσπόζει σε αυτήν την χώρα και συνεχίζεις την βόλτα σου, σκεπτόμενη για άλλη μια φορά πως η χαλάρωση δεν είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μέσω του ποδηλάτου. Οπότε αυξάνεις ταχύτητα, μπας και γυμνασθείς κι εκτονωθείς τουλάχιστον. Να σου ένα ζευγάρι που σου κόβει τη φόρα, γιατί ο πεζόδρομος δίπλα μάλλον δεν φάνηκε αρκετός, έπρεπε να χρησιμοποιήσει τον ποδηλατόδρομο. «Ντριν ντριν», τίποτα. Καμία αντίδραση. Αγαπημένοι μας πεζοί, κάντε μια χάρη στην ηρεμία σας και στους ποδηλάτες και χρησιμοποιείστε τον πεζόδρομο όταν υπάρχει, για να είμαστε και οι δύο ικανοποιημένοι. Όταν δεν υπάρχει πεζοδρόμιο, σας καταλαβαίνουμε και σας καλοδεχόμαστε στην ασφαλή κόκκινη λωρίδα ασφάλτου που μας αναλογεί.
Ακολουθείς λοιπόν την διαδρομή κατά μήκος του μπαζωμένου Ιλισού και η δροσιά σε αφήνει να ξεχαστείς λιγάκι. Φυσικά, η ασυνέχεια του ποδηλατόδρομου σε οδηγεί να κατέβεις πάλι στον δρόμο μέχρι να μαντέψεις προς τα που συνεχίζει. Αφού με λίγη καλή τύχη -ίσως χρειάζεσαι αρκετή από δαύτη- βρεις το σωστό μονοπάτι και επιχειρήσεις να «ανέβεις» στον ποδηλατόδρομο, διαπιστώνεις ότι όντως πρέπει να «ανέβεις» γιατί κανείς δεν προνόησε να φτιάξει την απαραίτητη κλίση, ώστε να μην ανεβοκατεβαίνεις από το ένα επίπεδο στο άλλο, γεγονός που προκαλεί πέρα από εκνευρισμό και προβλήματα στον σκελετό του ποδηλάτου.
Φτάνοντας στο τέλος της ποδηλατοβόλτας, παίρνεις τον δρόμο του γυρισμού και αναγκαστικά πρέπει να χρησιμοποιήσεις τον δρόμο. Δεν μπορείς να φτάσεις ως το σπίτι σου πάνω σε δύο ρόδες πατώντας μόνο σε ειδική λωρίδα για ποδήλατα, γιατί δεν υπάρχει και χωρίς να ακούσεις το all time classic αγένειας «Έχει και ποδηλατόδρομο» από έναν ταξιτζή που μάλλον ήθελε να κάνει αγώνα δρόμου μέσα στα στενά του Μοσχάτου και τον εμπόδιζε ένα ποδήλατο.
Κανονικά θα προκαλούσε έκπληξη η αγενής συμπεριφορά, αλλά πολλά έχουν σταματήσει να μας εκπλήσσουν σε αυτήν την χώρα κι ίσως αυτό αποτελεί ένα από τα άνθη του κακού. Η αλήθεια είναι πως όσοι χρησιμοποιούν αυτό το δίκυκλο μέσο χρειάζεται να διεκδικούν και τον χώρο τους κάθε ώρα και στιγμή. Δεν είναι εύκολη υπόθεση, αλλά δεν είναι ακατόρθωτη και η δημόσια σφαίρα οφείλει να αποδεχτεί τους ποδηλάτες, κάνοντας την ζωή τους πιο υποφερτή.
On the brightside, κάθε Παρασκευή βράδυ οργανώνονται ομαδικές ποδηλατοβόλτες από τους «Freeday – Ποδηλάτες» όπου μαζεύεται παραδοσιακά πάρα πολύς κόσμος και είναι καλύτερα όλοι μαζί, παρά ένας-ένας μόνος του.
Επιπλέον, κάθε γειτονιά έχει δική της ομάδα, για παράδειγμα, στην Καλλιθέα είναι οι «Monay On Wheels». Είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να κάνεις το χόμπι σου, χωρίς φόβο αλλά με πάθος, καθώς και να γνωρίσεις άλλους ανθρώπους που αγαπούν το οικολογικό δίκυκλο όσο εσύ. Επίσης, αν ψάχνεις τους ποδηλατοδρόμους που υπάρχουν ανά την Ελλάδα, σε αυτόν τον χάρτη, ένα πολύτιμο εργαλείο που δημιούργησε ο Δρ. Συγκοινωνιολόγος Μηχανικός του ΕΜΠ Κωνσταντίνος Αθανασόπουλος, θα βρεις ό,τι χρειάζεσαι (192 διαδρομές όπου μπορείς να κινηθείς σε δύο ρόδες μαζί με 86 συστήματα ενοικίασης κοινόχρηστων ποδηλάτων).
Πότε θα εντάξει η δημόσια διοίκηση αποτελεσματικά το ποδήλατο στις επιλογές μετακίνησης μέσα στην πόλη; Πότε θα αρχίσουν οι δήμοι να το αντιμετωπίζουν ως μέσο καθημερινής χρήσης; Οι ποδηλατοδρόμοι είναι ελάχιστοι έως ανύπαρκτοι, ενώ δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο που να ορίζει την συμπεριφορά των ποδηλατών και των υπόλοιπων χρηστών απέναντί τους στο δρόμο.
Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού έχει πολλαπλασιάσει στους δρόμους τα ευάλωτα δίτροχα (μοτοσικλέτες, ποδήλατα), χωρίς την απαραίτητη πρόνοια. Υπάρχουν ωστόσο τεχνικές λύσεις, μέσω των οποίων μπορεί να αποφευχθεί σύγκρουση οχήματος με ποδήλατο, μέσω ενός ήχου ειδοποίησης, που ακούγεται από το όχημα όταν πορεύεται ένας ποδηλάτης δίπλα του. Εν μέσω κρίσης εγκαινιάζουν αυτοκινητόδρομους, γιατί όχι και ποδηλατόδρομους; Παράλληλα, το μάθημα της κυκλοφοριακής αγωγής των νέων στα σχολεία, αντιμετωπίζεται σαν πολυτέλεια. Θα καλυφθεί ποτέ το τεράστιο κενό της βιώσιμης και ασφαλούς μετακίνησης;
Σε ευρωπαϊκές μελέτες διαπιστώνεται ότι, η αύξηση των μετακινήσεων με το ποδήλατο συνεπάγεται και τη μείωση των ατυχημάτων. Θα πρέπει, οπωσδήποτε, να γίνουν υποδομές για το ποδήλατο, πράγμα που συνεπάγεται ποδηλατοδρόμους, σημάνσεις και όχι αποσπασματικά έργα.
Το ποδήλατο είναι ένα σημαντικό μέσο για την κυκλοφορία εντός των πόλεων που έχει μόνο πλεονεκτήματα: είναι οικολογικό, συντελεί στην σωματική άσκηση των ανθρώπων και η επέκταση της κυκλοφορίας των ποδηλάτων θα συντελέσει και στην άμβλυνση της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Για να μην αναφερθούμε και στα θετικά που προσφέρει στην ψυχική υγεία και την κοινωνικοποίηση.
«Χάρη στο ποδήλατο οι γυναίκες κυκλοφορούσαν χωρίς τη βοήθεια κανενός, το ‘σκαγαν από το σπίτι κι απολάμβαναν το επικίνδυνο παιχνίδι της ελευθερίας. Κι εξαιτίας του, ο καταπιεστικός κορσές, που τις εμπόδιζε να κάνουν πεντάλ, έφυγε από την ντουλάπα και πήγε στο μουσείο», γράφει ο Εντουάρντο Γκαλεάνο και η σουφραζέτα Σούζαν Άντονι επιβεβαιώνει πως το ποδήλατο έχει συμβάλλει όσο τίποτα και όσο κανείς άλλος και στην χειραφέτηση των γυναικών.
Η αλλαγή παγιωμένων συμπεριφορών των χρηστών του οδικού δικτύου προϋποθέτει ευαισθητοποίηση, εκπαίδευση, επιμόρφωση, συχνή πληροφόρηση, έλεγχο, αξιόπιστο σύστημα ποινών και κατάλληλο σχεδιασμό, ώστε να διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων: οδηγών, πεζών, μοτοσυκλετιστών και ποδηλατιστών.