Δεν υπάρχει εποχή του χρόνου που η βόλτα στα σινεμά να μην κατέχει μια ξεχωριστή θέση στα νυχτοπερπατήματά μας. Από την αφοπλιστική γοητεία των θερινών, μέχρι το απολαυστικό χουχούλιασμα στις χειμερινές αίθουσες, καμία streaming πλατφόρμα δεν μπορεί να τα φτάσει. Κι απ’ όλους τους κινηματογράφους, εμάς, «τα παιδιά του κέντρου», μας έχουν μαγέψει περισσότερο εκείνοι που ξεπροβάλλουν από τις στοές και τους ιστορικούς δρόμους της Αθήνας.
Τα τελευταία όμως χρόνια και με την πανδημία του κορωνοϊού να βάζει το χεράκι της, έχουμε γίνει θεατές μιας αποκαρδιωτικής κατάστασης καθώς οι κινηματογραφικές αίθουσες σφραγίζονται η μία μετά την άλλη. Πριν από μερικούς μήνες, μας αποχαιρέτησαν οριστικά ο κινηματογράφος Έμπασσυ στο Κολωνάκι, το Όσκαρ στα Κάτω Πατήσια, αλλά και το σινέ Χολαργός, ενώ στο κέντρο της Αθήνας, το Αττικόν και ο Απόλλωνας περιμένουν εδώ και δέκα χρόνια τη μέρα που θα βγάλουν το λουκέτο τους και θα αποκτήσουν ξανά ζωή, ύστερα από τη φωτιά της 12ης Φεβρουαρίου του 2012, που, αν και άφησε ανέγγιχτες εσωτερικά τις αίθουσες, έκαψε τα κτίρια στα οποία στεγάζονται.
Σαν να μην έφταναν αυτές οι εξελίξεις, τις τελευταίες ημέρες οι ψίθυροι που ήθελαν τους εμβληματικούς κινηματογράφους, Άστορ στην Πανεπιστημίου, Ιντεάλ στην Κοραή και Αελλώ στην Πατησίων να κλείνουν, ύστερα από απόφαση του ΕΦΚΑ για αλλαγή της χρήσης τους, μετατράπηκαν σε φωνές που ολοένα δυνάμωναν.
Όλα ξεκίνησαν όταν γνωστοποιήθηκε η πρόσκληση ενδιαφέροντος για την αξιοποίηση διαφόρων ακινήτων ιδιοκτησίας από τον e-ΕΦΚΑ (Υπ. Εργασίας & Κοινωνικών Υποθέσεων), την πώλησή τους δηλαδή σε ιδιώτες. Μεταξύ των ακινήτων που διαθέτει ο οργανισμός για εκδήλωση ενδιαφέροντας βρέθηκαν και εκείνα που στεγάζουν τις κινηματογραφικές αίθουσες «Ιντεάλ», «Άστορ» και «Αελλώ». Οι αίθουσες αυτές απειλήθηκαν με οριστικό αφανισμό, καθώς η πρόσκληση δεν περιέχει δεσμευτικό όρο για την διατήρησή τους.
Συγκεκριμένα για το Ιντεάλ, η προκήρυξη διαγωνισμού αφορούσε την αξιοποίηση ολόκληρου του εμβληματικού συγκροτήματος 7 στρεμμάτων των οδών Πανεπιστημίου – Χαρ.Τρικούπη – Φειδίου, προσβλέποντας τη δημιουργία πολυτελούς ξενοδοχείου. Το συγκρότημα κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1880, σχεδιάστηκε από τον σπουδαίο αρχιτέκτονα Έρνστ Τσίλλερ και ανήγειρε ο Ερρίκος Σλήμαν.
Υπό την απειλή του οριστικού κλεισίματος των ιστορικών κινηματογραφικών αιθουσών του κέντρου, «Άστορ» και «Ιντεάλ» και στο πλαίσιο του γενικότερου ζητήματος του ευρύτερου πολιτισμού της πόλης που αναδύεται, η Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου (ΕΑΚ) απηύθηνε έκκληση βοήθειας στην κυβέρνηση μέσω ανοιχτής επιστολής προς τον Πρωθυπουργό και πάσα υπεύθυνο, ενώ η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) εξέδωσε με τη σειρά της ανακοίνωση.
Μεταξύ άλλων, ανέφεραν πως, «Δύο από τους εναπομείναντες κινηματογράφους του κέντρου της Αθήνας, το Ιντεάλ και το Άστορ, απειλούνται με κλείσιμο, προκειμένου τα κτίρια που τους στεγάζουν να μετατραπούν σε ξενοδοχεία, γραφεία και εμπορικά καταστήματα. Τα εν λόγω κτίρια ανήκουν στο Δημόσιο και συγκεκριμένα στον e-ΕΦΚΑ ο οποίος είχε και την πρωτοβουλία της επενδυτικής τους αξιοποίησης […] Οι κινηματογράφοι υπό απειλή δεν είναι μόνο δύο από τους τελευταίους κινηματογράφους της πρωτεύουσας. Είναι δύο από τους τελευταίους κινηματογράφους της χώρας. Οι σκοτεινές αίθουσες είναι αναπόσπαστο κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμού. Είναι το πατρικό σπίτι της έβδομης τέχνης. Οφείλουμε να επενδύσουμε το ανεκτίμητο κεφάλαιό τους στον πολιτισμό».
Από τη Ν.Δ. η Ολγα Κεφαλογιάννη, αλλά και το ΚΚΕ υπέβαλαν επερώτηση στη Βουλή, ενώ ανοιχτές επιστολές και ανακοινώσεις προς την Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη έστειλαν η Εταιρία Ελλήνων Σκηνοθετών, από κοινού ο ΣΑΠΟΕ, η ΕΣΠΕΚ και η Ένωση Ελληνικού Ντοκιμαντέρ.
Ύστερα από τη σφοδρή κινητοποίηση ανθρώπων και φορέων του κινηματογράφου, πολιτικών δυνάμεων αλλά και των απλών πολιτών που αγαπούν το σινεμά, την περασμένη Τρίτη (22/11), η διοίκηση του e-ΕΦΚΑ απέστειλε Δελτίο Τύπου απαντώντας στις έντονες διαμαρτυρίες για την προοπτική αλλαγής χρήσης, ακόμη και κατεδάφισης των τριών εμβληματικών κινηματογράφων του κέντρου της Αθήνας:
«Σχετικά με τον κινηματογράφο Αελλώ, δεν υφίσταται κανένα θέμα αλλαγής χρήσης του. Στόχος είναι η σύμβαση μίσθωσης να ανανεωθεί και η χρήση του ακινήτου να μην αλλάξει. Αναφορικά με τον κινηματογράφο Άστορ, ήδη υλοποιείται ο σχεδιασμός του φορέα, προκειμένου η αίθουσα κινηματογράφου να μην αλλάξει χρήση, το υπόλοιπο κτίριο να αξιοποιηθεί από επενδυτή και να λειτουργήσει και ένα κατάστημα στο ισόγειο. Οι πρώτες μελέτες, που ήδη έχουν υλοποιήσει οι αρμόδιες διευθύνσεις του e-ΕΦΚΑ, δείχνουν πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό.
Τέλος, αναφορικά με τον κινηματογράφο Ιντεάλ, εντοπίστηκαν στατικά προβλήματα σε ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα επί της Οδού Πανεπιστημίου 46. Την κατάσταση του κτιρίου επιδείνωσε η πρόσφατη πτώση τοίχου στην πίσω πλευρά του κινηματογράφου, όπου γειτνιάζει με το κτίριο του Ελληνικού Ωδείου, επί της Οδού Φειδίου, η οποία ανέδειξε και μία σειρά από κτιριακές επεμβάσεις που έχουν γίνει και οι οποίες χρήζουν αντιμετώπισης.
Τόσο για τη συνολική αποκατάσταση του κτιριακού συγκροτήματος όσο και για την εκμετάλλευσή του, βρίσκεται ανοικτή διαδικασία εξεύρεσης επενδυτή. Όσοι υποψήφιοι επενδυτές ήρθαν σε επαφή με τον e-ΕΦΚΑ βλέπουν θετικά τη διατήρηση της χρήσης της αίθουσας ως κινηματογράφου με ταυτόχρονη αναβάθμιση αυτής μέσα από την αξιοποίησή της και για θεατρικές παραστάσεις ή άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Οι συζητήσεις βρίσκονται ακόμη σε προκαταρκτικό στάδιο, καθώς απαιτούνται επιπλέον οικονομοτεχνικές μελέτες, για να υπολογιστεί το ακριβές κόστος αποκατάστασης, αλλά και απόσβεσης της επένδυσης.
Βασικό κριτήριο για τη λήψη της όποιας απόφασης από τη διοίκηση του e-ΕΦΚΑ παραμένει η άμεση αξιοποίηση του συνόλου της ακίνητης περιουσίας που διαχειρίζεται ο φορέας και, παράλληλα, ο σεβασμός στην ιστορικότητα των κτιρίων και των χρήσεων αυτών. Καμία απόφαση δεν πρόκειται να ληφθεί χωρίς να λαμβάνει και τα δύο αυτά στοιχεία υπόψη. Προς την κατεύθυνση αυτή, η διοίκηση του e-ΕΦΚΑ βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία και συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού για όσα κτίρια έχουν αρχιτεκτονικό, ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον, συμπεριλαμβανομένων και των κινηματογράφων που βρίσκονται στην ιδιοκτησία του φορέα, όπως εξάλλου συνέβη στην περίπτωση των κτιρίων του Ελληνικού Ωδείου και του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης – και τα δύο ιδιοκτησίας e-ΕΦΚΑ, όπου το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού προχωρά με την αποκατάσταση και τη συντήρησή τους».
Ο Σπύρος Σπέντζος, ένας εκ των διαχειριστών του Ιντεάλ και ο Μπάμπης Κονταράκης, αιθουσάρχης του Άστορ και υπεύθυνος της εταιρείας διανομής Weird Wave που έδωσε πριν μερικά χρόνια νέα πνοή στο χώρο, είναι δύο από τους ανθρώπους που παρακολουθούν με αγωνία κάθε εξέλιξη στην υπόθεση της τύχης των τριών κινηματογράφων – και λίγων εναπομείναντων στην Αθήνα. Όπως αναφέρει ο πρώτος στην Popaganda, «Η συμπαράσταση του κόσμου είναι απίστευτη και συγκινητική! Όταν μοναδικός σκοπός της οικονομικής, επενδυτικής και τουριστικής ανάπτυξης είναι το κέρδος χωρίς κανένα άλλο κριτήριο, φτάνουμε σε καταστάσεις σαν κι αυτή. Κι αυτό γιατί κανείς δεν μερίμνησε να ορίσει τις κινηματογραφικές αίθουσες ως διατηρητέες και άρα τη χρήση τους υποχρεωτική ως τέτοια ακόμη και μετά από την πώλησή τους ή οποιαδήποτε άλλη αξιοποίησή τους».
Αξίζει να σημειώσουμε πως κάτι τέτοιο συνέβη στην δεκαετία του ’90 από το αρμόδιο Υπουργείο για την κήρυξη διατηρητέας χρήσης για αρκετά από τα θερινά σινεμά της Αθήνας, όχι όμως και για τις κλειστές αίθουσες, οι οποίες είναι και αυτές που πλήττονται περισσότερο τα τελευταία χρόνια από την χαμηλή προσέλευση θεατών στη χώρα.
Αυτό που ζητούν οι άνθρωποι του χώρου, είναι να προστεθούν ρήτρες προστασίας των εν λόγω κινηματογράφων στο επενδυτικό πρόγραμμα που βρίσκεται σε εξέλιξη αλλά και να θεσμοθετηθεί νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των χειμερινών κινηματογραφικών αιθουσών, όπως είχε γίνει ανάλογα στο παρελθόν με τους 47 θερινούς κινηματογράφους βάσει του νόμου της Μερκούρη (ΦΕΚ 648/Δ/25-7-1997).
«Προσπαθούμε να διατηρήσουμε τον κινηματογράφο χωρίς φυσικά να εμποδίσουμε την δημιουργία του ξενοδοχείου στο τετραόροφο κτίριο», προσθέτει ο Σπύρος Σπέντζος για το Ιντεάλ. «Νομικός τρόπος δεν υπάρχει για να το πετύχουμε αυτό, μόνο με πολιτική βούληση και απόφαση μπορεί να συμβεί. Έως τώρα έχουμε έρθει σε επαφή με το Υπουργείο Πολιτισμού, ζητώντας να προστατέψει την ιστορική αυτή αίθουσα που φέτος συμπληρώνει τα 100 χρόνια λειτουργίας».
Μιλώντας στο Flix, ο Μπάμπης Κονταράκης του Άστορ, τόνισε με τη σειρά του τις ανησυχίες του για το μέλλον των κινηματογράφων. Εστιάζοντας στις νομικές διεξόδους, ανέφερε πως, «Είναι αδύνατο για έναν ιδιώτη να κινήσει μόνος του μια τέτοια διαδικασία. Από όσο γνωρίζουμε, υπεύθυνο Υπουργείο για την κήρυξη διατηρητέας χρήσης είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος (όπως έκανε με τη διαφύλαξη 47 θερινών κινηματογράφων τη δεκαετία του ’90). Αυτό μπορεί να γίνει είτε με δική του πρωτοβουλία, ή με πρωτοβουλία ενός φορέα ή σωματείου. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν μπορεί να γίνει τίποτα αν δεν υπάρχει αντίστοιχη πολιτική βούληση. Υπό αυτή την έννοια, η αφωνία του Υπουργείου Εργασίας, του Υπουργείου Πολιτισμού ή του Δήμου Αθηναίων ως αυτή τη στιγμή που μιλάμε, ίσως να είναι ενδεικτική της παρούσας πολιτικής βούλησης ως αμηχανία».
«Και όμως, ο ΕΦΚΑ, όπως φαίνεται στον διαγωνισμό για το Ιντεάλ, διατηρεί το δικαίωμα τροποποίησης των όρων του διαγωνισμού σε οποιοδήποτε στάδιο του – μπορεί δηλαδή να λυθεί άμεσα το ζήτημα, χωρίς να εξαρτάται από την έκβαση της κήρυξης διατηρητέας χρήσης των κινηματογράφων που θα έλυνε οριστικά την αβεβαιότητα για όλο το κινηματογραφικό οικοσύστημα που στηρίζουν. Ταυτόχρονα, τόσο το Ιντεάλ, όσο και το Άστορ δεν εμποδίζουν με την παρουσία τους την όποια αξιοποίηση (το Ιντεάλ είναι κτιριακά αυτόνομο, ενώ το Άστορ έχει ξεχωριστή είσοδο από την κεντρική είσοδο του υπό εκμετάλλευση κτιρίου στη Σταδίου)», επεσήμανε ο Μπάμπης Κονταράκης.
Όσον αφορά στην ανακοίνωση που εξέδωσε ο ΕΦΚΑ ύστερα από την κατακραυγή του κόσμου, ο Σπύρος Σπέντζος και ο Μπάμπης Κονταράκης τόνισαν πως χαιρετίζουν τη σαφήνεια με την οποία δεσμεύεται για το Αελλώ, ωστόσο δεν βλέπουν μια αντίστοιχη δέσμευση για το Άστορ και το Ιντεάλ πέρα από μια ανακοίνωση καλών προθέσεων. Συγκεκριμένα, η φράση «οι υποψήφιοι βλέπουν θετικά τη διατήρηση της χρήσης των αιθουσών ως Κινηματογράφων», δεν υποδηλώνει για τους ίδιους κάποια σαφή δέσμευση εκ μέρους των υποψηφίων.
Update: Μετά από πρόταση της Ανοιχτής Πόλης, το Δ.Σ. του δήμου Αθηναίων ψήφισε ομόφωνα (28/11) το αίτημα για την προστασία των ιστορικών κινηματογράφων. Απαιτούμε από το Υπουργείο Πολιτισμού την κατοχύρωση της χρήσης των συγκεκριμένων κινηματογράφων.