Είτε κάνει περφόρμανς στην έρημο διδάσκοντας παιδιά Βεδουίνων, είτε οργανώνει μια συναυλία heavy metal σε ένα απομονωμένο χωριό στην έρημο, ο Wael Shawky μας κάνει να σκεφτούμε πολυεπίπεδα τι συμβαίνει στον κόσμο. Βάζει το σύγχρονο Δυτικό πολιτισμό στο πλαίσιο ενός νέου βλέμματος, μέσα από το φακό της ιστορικής παράδοσης – αλλά και το αντίστροφο. Πέρα από εμβριθής ερευνητής θρησκευτικών και εθνικών ζητημάτων, είναι «μάστορας» σε πολλά και διαφορετικά είδη τέχνης, από μουσική και κινηματογράφο μέχρι τον χειρισμό μαριονετών. Γι’ αυτό αποκαλεί τον εαυτό του «μεταφραστή σε φόρμες».
Ο Wael Shawky στην τριλογία ταινιών του “Cabaret Crusades” αναπαριστά με γυάλινες μαριονέτες τις επικές μεσαιωνικές συγκρούσεις Μουσουλμάνων και Χριστιανών και μίλησε στην Popaganda για το χθες και το σήμερα, λίγο πριν την άφιξή του στην Ελλάδα και την μουσική παράσταση “The Song of Roland” στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και του Sfeir-Semler Gallery Hamburg / Beirut.
Ξεκίνησα να διαβάζω το “The Song of Roland” το 2010. Την ίδια χρονιά ξεκίνησα και τις Σταυροφορίες του Καμπαρέ. Πριν από αυτά, το 2009, έκανα την ταινία “Telematch Crusades”. Αυτή ήταν η αρχή για ‘μένα, όταν ξεκίνησα να σκέφτομαι ότι ήθελα πραγματικά να διαβάσω ιστορία μέσα από διάφορα βιβλία. Από την πρώτη στιγμή ενθουσιάστηκα με τα θρησκευτικά ζητήματα. Μου αρέσει η ιδέα της θρησκείας, καθώς με ενδιαφέρει πολύ η μεταφυσική. Βρήκα το βιβλίο του Γαλλο-Λιβανέζου συγγραφέα Amin Maalouf, «Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων» και αποφάσισα να το χρησιμοποιήσω ως οδηγό για το χρονολόγιο. Για το σενάριο, χρησιμοποίησα τις αυθεντικές πηγές. Ήταν μεγάλη έρευνα.
Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι επειδή η Αίγυπτος είναι μουσουλμανική χώρα και δικτατορία, υπάρχει πολλή λογοκρισία. Για να είμαι ειλικρινής, δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Έκανα μια ταινία στην Αίγυπτο που είμαι σίγουρος ότι δεν θα μπορούσα να κάνω στην Αμερική, στην Ευρώπη ή οπουδήποτε αλλού. Ακριβώς επειδή το σύστημα της Αιγύπτου δεν είναι τόσο αυστηρό, μπορείς να δημιουργείς τέχνη. Μερικές φορές, ακόμη και να φτάσεις σε ακραία σημεία. Για παράδειγμα, σε μια ταινία (Al Araba Al Madfuna) χρησιμοποίησα πάνω από 60 παιδιά ή 100 στην Λαμούρ της Κένυας. Σκεφτείτε την ίδια πιθανότητα στην Γερμανία. Είναι αδύνατον. Κανένας νόμος δεν θα επέτρεπε κάτι τέτοιο εκεί. Γι’ αυτό σας λέω ότι μπορείτε να κάνετε πολλά σε χώρες όπως η Αίγυπτος, η Κένυα, η Αλγερία ή το Μορόκο.
Έχεις ακόμη την δυνατότητα να σπάσεις τους κανόνες, επειδή δεν υπάρχουν κανόνες. Είναι λίγο χάος μερικές φορές. Ειδικά όταν δεν θέλεις να ακολουθήσεις τους θεσμούς. Αυτό είναι και καλό αλλά και κακό. Το κακό είναι ότι δουλεύοντας σε χώρες όπως η Αίγυπτος ή σε οποιαδήποτε χώρα με δικτατορικό καθεστώς, μπορεί να βρεθείς στην φυλακή ανά πάσα στιγμή. Το καλό όμως είναι ότι μπορείς να συνεχίσεις να κάνεις τέχνη, έξω από τους θεσμούς και τους νόμους που είναι πολύ αυστηροί και καθορίζονται από τον καπιταλισμό και τον «Πρώτο Κόσμο».
Χρησιμοποιώ μαριονέτες για την ιδέα της χειραγώγησης. Η ιστορία των Σταυροφοριών βασίζεται στην εξουσία των media. Σε μια διαφορετική εποχή φυσικά δεν υπήρχε τηλεόραση, ίντερνετ, κινητό ή αμάξι. Αλλά χίλια χρόνια πριν, μισό εκατομμύριο ανθρώπων μαζεύτηκαν για να περπατήσουν από την Ευρώπη μέχρι την Ιερουσαλήμ. Οι μισοί πέθαναν στην διαδρομή γιατί δεν είχαν αρκετά λεφτά για φαγητό ή άλογα. Φαντάσου το είδος της δύναμης που κατάφερε να συγκεντρώσει ένα τέτοιο πλήθος και να το πείσει να ακολουθήσει έναν στόχο: να πάει στην Ιερουσαλήμ και να την ελευθερώσει από τους μουσουλμάνους, κάνοντάς την σπουδαία ξανά.
Τα media τότε ήταν η εκκλησία. Έβγαζε λόγο και έδινε πληροφορίες στον κόσμο, πείθοντάς τον παράλληλα να κάνει συγκεκριμένα πράγματα. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι θεσμοί χειραγωγούν τους ανθρώπους. Ή κι αν δεν πρόκειται για χειραγώγηση, έχουν τη δύναμη να τους ελέγχουν. Στις Σταυροφορίες είχαν πείσει τον κόσμο να ταξιδέψει σε ένα μακρινό μέρος για να το κατακτήσουν, σκοτώνοντας τους ανθρώπους και τον ηγέτη. Αυτοί οι πόλεμοι γίνονται πάντα στο όνομα του Ιησού Χριστού. Στις αρχές του πολέμου, ίσως να υπήρχε ένα θρησκευτικό όνειρο του Πάπα Ουρβανού Β’, αλλά το τι συνέβη από το 1095 και μετά δεν ήταν ένας θρησκευτικός πόλεμος. Έγινε πολιτικός, σαν αυτόν που συμβαίνει σήμερα στη Μέση Ανατολή. Ακριβώς όπως αυτό που γίνεται τώρα στην Συρία, που έχει οικονομικό και πολιτικό υπόβαθρο.
Δημιουργούν όλους αυτούς τους μύθους γύρω από χώρες όπως η Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν ή Αίγυπτος ή οποιαδήποτε άλλη χώρα, γιατί προσπαθούν να κλέψουν τους πόρους της. Αυτό γινόταν και πριν από χίλια χρόνια, αλλά με λίγο πιο αφελή και πρωτόγονο τρόπο. Είναι ακριβώς το ίδιο. Αν διαβάσεις την ιστορία για τους μουσουλμάνους ηγέτες, πως κορόιδευαν τον λαό τους και έκαναν συμφωνίες με τους Σταυροφόρους, είναι ακριβώς αυτό που γίνεται σήμερα στην Μέση Ανατολή.
Μου αρέσει να χρησιμοποιώ όλα τα διαφορετικά μέσα. Βρίσκω ότι κάθε μέσο τέχνης έχει και τους περιορισμούς του. Κάθε υλικό σε περιορίζει. Οπότε, χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα, προσπαθώ να εκφράσω διαφορετικές πλευρές για το ίδιο θέμα. Αλλά έχει να κάνει αρχικά με την ιδέα από πίσω και χρειάζεται ομαδική δουλειά. Για να φτιάξω τις μαριονέτες από γυαλί Μουράνο, δούλευα με δύο διαφορετικές ομάδες, μία ιταλική και μια γαλλική. Χρειάστηκε ένας ολόκληρος χρόνος για να παράγουμε σχεδόν 200 μαριονέτες. Το γυαλί Μουράνο συμβολίζει την εμπλοκή των Τυνήσιων στην 4η Σταυροφορία. Εκείνοι ήταν πίσω από την συγκεκριμένη Σταυροφορία και γι’ αυτό αποφάσισα να κάνω όλο το σκηνικό από γυαλί απ’ το Μουράνο. Τη μουσική τη φτιάχνω συνήθως μόνος μου, γιατί δεν μπορείς να εξηγήσεις τη μουσική. Με το Song of Rolland όμως, που έχει παραδοσιακή παρτιτούρα, συνεργάστηκα με άλλους μουσικούς και τους έλεγα που να σταματήσουν και τι ήθελα να κόψουν.
Στο κήρυγμά του, ο Πάπας Ουρβάνος έλεγε στους Ευρωπαίους: «Χριστιανοί, δεν έχετε αρκετή γη, ούτε αρκετό φαγητό. Η γη σας είναι πολύ κρύα και δεν έχετε αρκετούς δρόμους για να μετακινείστε από το ένα μέρος στο άλλο. Πηγαίνετε στην Ανατολή, στην Ιερουσαλήμ, την Συρία, την Αίγυπτο. Αν πεθάνετε, θα αναληφθείτε στους ουρανούς. Αν φτάσετε στην Ανατολή θα έχετε περισσότερη γη και καλύτερο καιρό.» Η Ευρώπη ήταν πολύ φτωχή τότε, οι άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα. Ενώ η Μέση Ανατολή ήταν πολύ πλούσια. Η Κωνσταντινούπολη και η Δαμασκός ήταν πολύ πλούσιες πόλεις και η Βαγδάτη ήταν το κέντρο της γνώσης, της επιστήμης και της ανάπτυξης όλου του κόσμου. Είχαν υδραυλικό σύστημα και τράπεζες με παρακλάδια στην Κίνα. Φαντάσου! Αυτό που συνέβη τότε δεν εκτελέστηκε μόνο από τον Πάπα Ουρβάνο, αλλά πραγματικά οι άνθρωποι πίστευαν ότι αξίζουν τον Παράδεισο, ακόμη κι αν σκοτώσουν άλλους ανθρώπους. Γιατί αυτή είναι και η ιδέα του τζιχάντ, του χριστιανικού τζιχάντ.
Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα με την τρομοκρατία. Αλλά ό,τι συμβαίνει σήμερα είναι αποτέλεσμα αυτών που έκανε η Δύση όλα αυτά τα χρόνια στον αραβικό κόσμο. Αν σκεφτείς, ποιός έφερε την Αλ Κάιντα στον κόσμο; Η Αμερική. Ποιός υποστηρίζει τις δικτατορίες τόσα χρόνια; Ποιός υποστήριξε τον Muammar Gaddafi, τον δικτάτορα της Λιβύης; Ποιός υποστηρίζει τον Bashar al-Assad στην Συρία; Και το καθεστώς στην Σαουδική Αραβία; Όλη η ιδέα για την τρομοκρατία, την οποία χειρίζονται τα media σαν δικαιολογία, είναι αστεία. Εντελώς αστεία. Κοιτάξτε τι συμβαίνει με τους Ροχίνγκια στη Μιανμάρ. Έχουν βιάσει και σκοτώσει πάνω από μισό εκατομμύριο ανθρώπους και δεν ακούς τίποτα στις ειδήσεις. Τίποτα! Λες και δεν έγινε τίποτα. Σκοτώνονται πέντε άνθρωποι στο μετρό του Λονδίνου και όλα τα μέσα μιλάνε γι’ αυτό. Μισό εκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν τιμή; Αυτό είναι τρελό.
Ζούμε σε έναν πολύ τρελό κόσμο. Ό,τι μας έχει απομείνει είναι η ελπίδα. Όμως είμαι αισιόδοξος. Όλα αυτά που γίνονται θα τελειώσουν. Τα πράγματα θα αλλάξουν. Στην Μέση Ανατολή κάτι πολύ καλύτερο θα συμβεί. Μία μέρα, μια μεγάλη επανάσταση θα έρθει και θα αλλάξει το status quo. Ελπίζω πως οι δικτάτορες θα έχουν εξαφανιστεί και θα έρθουν καλύτερες μέρες, είναι απλά θέμα χρόνου…