Η Hera Büyüktaşciyan και η Μαρία Τσάγκαρη «συνομιλούν» και ενεργοποιούν μηχανισμούς μνήμης

Η καλοκαιρινή έκθεση στο Art Space Pythagorion –που θα συνεχιστει ως τέλη Σεπτεμβρίου αλλά και μέσα στον Οκτώβριο κατόπιν κρατήσεων- στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος Schwarz, στη Σάμο, με τίτλο Flying too close to the sun, ενώνει δύο φωνές. Και τις αφήνει να συνομιλήσουν με τον μόνο τρόπο που γνωρίζουν.

Η Hera Büyüktaşciyan (Ήρα Μπουγιουκτασιάν) και η Μαρία Τσάγκαρη, το έργο των οποίων βασίζεται στην έρευνα και αφορά κυρίως την ιστορία και τη μνήμη της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα της Ελλάδας και της Τουρκίας στον απόηχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της παγίωσης της ιδέας του έθνους-κράτους, βγάζουν την πολυμεσική εργασία τους στην επιφάνεια και την αφήνουν να επικοινωνήσει. Μια εργασία σε επαφή, που περιλαμβάνει βίντεο, γλυπτική και εγκαταστάσεις­. Επικεντρωμένη σε μια αναμέτρηση με το παρελθόν, μέσω μιας διεπιστημονικής προσέγγισης, αναμνήσεων, διηγήσεων και στοχασμών. Οι δύο όχθες κοντά, δίπλα, πιασμένες χέρι χέρι με την σημαντική επιμέλεια της Κατερίνα Γρέγου και της Ιόλης Τζανετάκη. 

Δανειζόμενη τον τίτλο της από το ομώνυμο έργο της Μαρίας Τσάγκαρη, έργο-αναφορά στον μύθο του Ικάρου, ο οποίος έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε, πετώντας υπερβολικά κοντά στον ήλιο με φτερά φτιαγμένα από κερί, αγνοώντας τις συμβουλές του πατέρα του, η έκθεση ερμηνεύει τον μύθο με όρους μεταφορικούς – δηλαδή, ότι η απερισκεψία και η αψήφιση των περιορισμών μπορεί κατά μία έννοια να εφαρμοστεί στην ιστορία και στο παρόν της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

Το έργο των δύο καλλιτέχνιδων διερευνά τον τρόπο που η επιθυμία ή το τραύμα εκδηλώνεται μέσα από αντικείμενα και ενεργοποιεί μηχανισμούς μνήμης, ανακαλώντας εμπειρίες πολέμου, εκτοπισμού, εξόδου και μετανάστευσης, καθώς και τις παράλληλες ιστορίες που έρχονται στην επιφάνεια εξαιτίας όλων αυτών.

Όπως αναγράφεται στο βιογραφικό τους, η Hera Büyüktaşciyan γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και προέρχεται από ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον με ελληνικές, αρμενικές και τουρκικές ρίζες. Στο διεπιστημονικό της έργο, η Büyüktaşciyan αναζητά στο παρελθόν ταραχώδεις ιστορίες που βασίζονται σε εδαφικές διαμάχες, εκτοπισμένους πληθυσμούς και ρήξεις, συχνά επικεντρωμένες στην ιστορία της ευρύτερης γεωπολιτικής περιοχής της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στις γλυπτικές της εγκαταστάσεις, in situ παρεμβάσεις, σκίτσα και ταινίες, συναντά κανείς συχνά αρχειακά ή αρχιτεκτονικά στοιχεία που φέρουν μέσα τους ίχνη εξάλειψης προκειμένου να ανακαλέσουν τη μνήμη και να επιτρέψουν στο παρελθόν να ξαναγραφτεί.

Η Μαρία Τσάγκαρη γεννήθηκε στον Πειραιά με οικογενειακή καταγωγή από τη Μικρά Ασία και τη Σάμο. Αντλώντας έμπνευση από προσωπικά και συλλογικά αρχεία, ιστορικές πηγές, λογοτεχνικές και κινηματογραφικές αναφορές, η Τσάγκαρη επιχειρεί να επαναφέρει αποσιωπημένες ιστορίες που θέτουν υπό αμφισβήτηση κυρίαρχες ιστορικές αφηγήσεις και αναπαραστάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, εντάσσονται θέματα όπως ο ξεριζωμός, η απώλεια, η πίστη, το όνειρο και η αγάπη, αποκαλύπτοντας συχνά μια εσωτερική πάλη μεταξύ παρόρμησης και κοινωνικών, πολιτικών και ιστορικών δεσμών.

Ανασκάπτοντας και φέρνοντας στο φως αναπάντεχες αφηγήσεις, συμβάντα και θεμελιακά ιστορικά γεγονότα, οι καλλιτέχνιδες επισημαίνουν τη διαπλοκή μεταξύ συγγενών γεωγραφικών τόπων και καταδεικνύουν την υλική και ψυχολογική μνήμη ασταθών και αμφισβητούμενων χώρων και περιοχών. Και μας πληροφορούν μέσα από τις απαντήσεις σε ερωτήματα που τους θέσαμε, για κάποια περισσότερα…

Μαρία, ποια ήταν η αρχική έμπνευση για τη συνεργασία αυτή; Πώς προέκυψε η ιδέα;

Μαρία Τσάγκαρη: Η γνωριμία μας με την Hera έγινε πριν μερικά χρόνια και έκτοτε έχουμε προσκληθεί και συμμετάσχει μαζί σε τρεις εκθέσεις. Σε κάθε μας συμμετοχή, οι προθέσεις, οι προσεγγίσεις και τα έργα μας θεωρώ πως χαρακτηρίζονται από συνάφεια, και σε αυτή την έκθεση που παρουσιάζουμε τώρα στο Art Space Pythagorion θα έλεγα πως σχεδόν αλληλοσυμπληρώνονται. Η ιδέα για αυτή την διπλή παρουσίαση και πρόσκληση στην έκθεση Flying too close to the sun, έγινε από τις επιμελήτριες της έκθεσης, Κατερίνα Γρέγου και Ιόλη Τζανετάκη τον χειμώνα που μας πέρασε. Έχοντας εντοπίσει τις συγγένειες και τα συναφή ερευνητικά πεδία, θεώρησαν πως η πρόσκληση και η από κοινού παρουσίαση και συνομιλία στη Σάμο θα ενεργοποιούσε και στις δύο μας πολύ γόνιμα ερωτήματα.

Hera, πώς επηρεάζει η πολυπολιτισμική καταγωγή σου την καλλιτεχνική σου έκφραση και πώς αυτό αποτυπώνεται στο έργο που παρουσιάζετε;

Hera Büyüktaşciyan: Νομίζω πως οι ταυτότητες και οι γλώσσες που ενσωματώνω είναι ένα σημαντικό μέρος της ύπαρξής μου, και σίγουρα εκδηλώνονται με διαφορετικές μορφές και στην πρακτική μου. Η προσέγγισή μου προς την αρχιτεκτονική, την ποίηση και τις εικαστικές πτυχές στα έργα μου, όπως μωσαϊκά, φόρμες, εικονογραφία και μύθοι, είναι σίγουρα σε βαθιά σύνδεση με τη δική μου ζωή και την πολυπολιτισμική μου καταγωγή. Αλλά γενικά, παρόλο που αποτελούν σημαντικό μέρος της ζωής μου, προσπαθώ να τα προσεγγίσω με προσοχή καθώς η έννοια της ταυτότητας είναι πολύ ευάλωτη και εύκολη στην κατανάλωση στους καλλιτεχνικούς και πολιτιστικούς κύκλους. Για μένα είναι εξίσου πολύτιμα, και δύσκολο να συνυπάρξουν με τις κληρονομιές και την παρουσία τους ως μέρος των μειονοτικών πολιτισμών που προσπαθούν να συνεχίσουν την ύπαρξή τους. Προσπαθώ, λοιπόν, να έχω μια υγιή απόσταση και σχέση μαζί τους μέσα από την καλλιτεχνική μου πρακτική.

Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς συνυφαίνετε τις προσωπικές σας αναμνήσεις και στοχασμούς με τις ιστορικές αφηγήσεις στο έργο σας;

Μαρία Τσάγκαρη: Οι προσωπικές εμπειρίες, τα συναισθήματα, οι μνήμες και οι σκέψεις έχουν έντονη παρουσία στη διαδικασία δημιουργίας και μάλιστα παρεμβαίνουν διαρκώς. Δεν επιδιώκω να γίνουν μέρος του έργου, συχνά παλεύω για το αντίθετο, αλλά τις φορές που συμβαίνει, γίνεται πολύ οργανικά, σαν να μην υπάρχει άλλη επιλογή. Υπάρχουν φορές που τα φορτία που κουβαλούν λειτουργούν ανασταλτικά και άλλες που λειτουργούν αποκαλυπτικά, φανερώνοντας μια σύνδεση με την ιστορία που μοιάζει να βγαίνει στο φως για πρώτη φορά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι μνήμες και τα παράγωγα συναισθήματα μεταμορφώνονται. Παραμένοντας στην ατομική σφαίρα, ερμηνεύουν έναν ρόλο σαν ηθοποιοί και αφηγητές που έρχονται να επαναδιατυπώσουν ιστορικά γεγονότα, δημιουργώντας μια αλληλεπίδραση μεταξύ του ατομικού και του συλλογικού. Μεταμορφώνονται σε καλλιτεχνική χειρονομία, αφηγηματική δομή, φορτισμένες ύλες ικανές να μεταφέρουν την αίσθηση της ιστορικής συνέχειας και της σύνδεσης με το παρελθόν. Οι προσωπικές αναμνήσεις είτε εγγράφονται στις ύλες, είτε στην εικόνα, είτε διεισδύοντας στο λόγο, λειτουργούν ως φερέφωνα ιστορικών συγκυριών και γεγονότων, ικανά να συνθέσουν μια πολυεπίπεδη αφήγηση, συχνά και αμφιλεγόμενη, προσφέροντας νέες προοπτικές και διαστάσεις στη σχέση μας με την ιστορία και τη μνήμη.

Ποια είναι η σημασία της απουσίας στα έργα σας και πώς την ενσωματώνετε στην τέχνη σας;

Hera Büyüktaşciyan: Συχνά υπάρχουν ερωτήσεις που συνεχίζουν να «τρέχουν» στο κεφάλι μου ενώ βρίσκομαι πρόσωπο με πρόσωπο με το αόρατο ή το ανύπαρκτο. Πώς ορίζει κανείς την απουσία; Πώς μιλάμε για αυτό ενώ υπάρχει μια συνεχής επανάληψη της διαγραφής και της φθοράς; Εγώ η ίδια που έχω μεγαλώσει με τα ίχνη του απόντα ως μάρτυρα ενός κύκλου εξαφάνισης, νομίζω ότι με τον καιρό άρχισα να μαθαίνω πώς να διαβάζω και να ξαναβρίσκω το αόρατο μέσα από αυτό που φώναζαν τα απομεινάρια. Στα έργα μου η απουσία συχνά απευθύνεται μέσω του ονόματος του έργου ή εμφανίζεται ως χειρονομιακή υπενθύμιση. Συχνά, υπάρχουν φορές που γίνεται πολύ δύσκολο να εντοπιστεί ένα χαμένο στοιχείο μέσα στον χρόνο, του οποίου τα κομμάτια ή τα ίχνη συχνά φαίνεται να διαγράφονται. Ωστόσο, υπάρχει πάντα ένα κομμάτι που μένει πίσω και δίνει τη δυνατότητα στον απόντα να συνεχίσει τη ζωή του μέχρι να το δει κάποιος. Αυτό μπορεί να διαφέρει από μια φυσική οντότητα, όπως ένα αρχιτεκτονικό θραύσμα, ένα ίχνος κειμένου ή ένα μόριο μνήμης που έχει μείνει αξέχαστο στη μνήμη κάποιου.

Νομίζω ότι γενικά στα έργα μου υπάρχει μια αίσθηση αναδόμησης της απουσίας ή της θέσης ενός μέσου που θυμίζει, μάλλον, μέσω μιας χειρονομίας, μιας ελαφριάς φωνής ή μιας ημιτελούς πρότασης, πως θα ολοκληρωθεί με διαφορετικές μορφές μέσα από την προσωπική και συλλογική μνήμη του θεατή. Στα έργα με βάση την εγκατάσταση και τη γλυπτική υπάρχει μια αίσθηση κίνησης σε αντίθεση με το βάρος των υλικών. Ή ένα κομμάτι ύφασμα ή χαλί λειτουργεί ως υγροποιημένη οντότητα και ρέει από ένα απροσδόκητο σημείο. Στα έργα που βασίζονται σε ταινία, η γλώσσα της εικόνας λειτουργεί μάλλον ως μια μορφή εκφώνησης του ανύπαρκτου μέσω του «stop motion», όπου μια αρχειακή εικόνα από μια ιστορική στιγμή ενεργοποιείται μέσω της κίνησης μιας πέτρας που πέφτει στη σκηνή σαν μετεωρίτης. Μέσα σε όλα μου τα έργα υπάρχει ως θέμα το κατώφλι και η αντίθεση μεταξύ θανάτου και ζωής, κίνησης και σταθερότητας, παρελθόντος και παρόντος, διαγραφής και ανασυγκρότησης, που μου δίνει τη δυνατότητα να κάνω ερωτήσεις αντί να προσεγγίζω την ιστορία (προσωπική και συλλογική) με ορισμούς.

Πώς καταφέρνετε να αναδείξετε περιθωριοποιημένες ή καταπιεσμένες αφηγήσεις μέσα από τις δημιουργίες σας;

Μαρία Τσάγκαρη: Η αορατότητα είναι μια συνθήκη με σταθερό ρόλο στην ιστορία. Οι ιστορίες και εμπειρίες ομάδων ανθρώπων ή κοινοτήτων που έχουν παραμείνει αόρατες ή αποσιωπημένες, διεκδικούν το δικό τους χώρο, συχνά μέσα από την αποκάλυψη ξεχασμένων αφηγήσεων που δεν συνάδουν με αυτά που διδαχθήκαμε, με το μεγάλο ιστορικό αφήγημα. Έχει ενδιαφέρον η αποδόμηση και ανασύνθεση της ιστορίας μέσα από τις διόδους που η ίδια έχει χτίσει, ειδικά σήμερα που για ακόμη μια φορά είμαστε μάρτυρες της βίας, της απώλειας, της επιβολής της εξουσίας και των πολιτικών που οδηγούν ολοένα στην αύξηση της κοινωνικής ανισότητας. Η επανερμηνεία ιστορικών γεγονότων, η παρουσίαση εναλλακτικών μαρτυριών, ιστοριών και ντοκουμέντων καθώς και η δημιουργία νέων αφηγηματικών συνθέσεων, είναι για μένα εργαλεία που φέρνουν στο φως τις λανθάνουσες πτυχές της ιστορίας.

Επίσης η συνεργασία με κάποιες ομάδες, οι συμμετοχικές και από κοινού δράσεις ενισχύουν την αμφισβήτηση, την κριτική και είτε με αιχμηρότητα, είτε μέσα από μεταφορές και ποιητικότητα φέρνουν στο φως, σαν από ανασκαφή, τις ανισότητες που οδηγούν στην αποσιώπηση αυτών των αφηγήσεων, τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που διατηρούν τις αφηγήσεις αυτές στην αφάνεια ή συντηρούν την ιστορική αμνησία. Στην καλλιτεχνική επεξεργασία όλων αυτών το ζητούμενο δεν είναι να μετατρέπεται το έργο σε ένα μέσο προβολής αλλά σε ένα εργαλείο για την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της κατανόησης όλων αυτών που τείνουν να ξεχαστούν, συμβάλλοντας στην αναδιαμόρφωση της ιστορικής μνήμης και την προώθηση μιας πιο συμπεριληπτικής, ίσως και πιο δίκαιης κοινωνικής πραγματικότητας.

Ποια είναι η διαδικασία της έρευνας που ακολουθείτε για να ανακαλύψετε και να φέρετε στο φως αναπάντεχες αφηγήσεις και ιστορικά γεγονότα;

Hera Büyüktaşciyan: Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι που χρησιμοποιώ κατά την έρευνα που μου δίνουν συχνά τη δυνατότητα να συνδέω αποσπάσματα από διαφορετικά χρονοδιαγράμματα. Πρώτα και κύρια, η κατάδυση τόσο σε διαδικτυακά όσο και σε φυσικά αρχεία, χάρτες, εικόνες, πηγές ήχου και κειμένου είναι σημαντικά για μένα, καθώς βοηθούν στην επανεμφάνιση πολλών άγνωστων πτυχών. Αλλά φυσικά η έλξη ενός τέτοιου υλικού ενέχει έναν κίνδυνο, όπου κάποιος μπορεί να χαθεί με την ποσότητα του υλικού και τη χαλαρή σύνδεση με τη φωνή του. Υπό αυτή την έννοια, η αρχειακή έρευνα είναι σημαντική για μένα, αλλά προσπαθώ να κρατάω μια ισορροπημένη απόσταση από αυτήν για να ακούσω τη δική μου διαίσθηση και να συνδεθώ και με το σήμερα. Εκτός από αυτό, το περπάτημα είναι ένα σημαντικό κομμάτι της πρακτικής μου που μου δίνει τη δυνατότητα να αποδώσω τα μέρη από τα οποία περνώ και να νοηματοδοτήσω και να αποδομήσω νοερά πράγματα που παρατηρώ, ως περιπατητική μέθοδος σκέψης και συλλογής. Αυτό συχνά δίνει τη δυνατότητα για απροσδόκητες συναντήσεις που ευθυγραμμίζονται με το θέμα που εργάζομαι ή σκέφτομαι. Συχνά αισθάνεται κανείς ότι αυτές οι απροσδόκητες εξερευνήσεις έρχονται συμπτωματικά, αλλά φυσικά οι αισθήσεις μας τείνουν να θυμούνται πράγματα μέσω της οικειότητας και μέσω της επιλεκτικής μας μνήμης. Όλα αυτά λοιπόν τα στοιχεία αποτελούν σημαντικό μέρος της ερευνητικής μου διαδικασίας.

Ποια είναι η σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης στην καλλιτεχνική σας εργασία; Πώς συνδυάζετε διάφορες επιστημονικές και καλλιτεχνικές μεθόδους;

Μαρία Τσάγκαρη: Στην καλλιτεχνική μου πρακτική η διεπιστημονική προσέγγιση παίζει σπουδαίο ρόλο καθώς διευρύνει το φάσμα των σκέψεων, του στοχασμού, της γνώσης και των εργαλείων που μετέχουν στη δημιουργική διαδικασία. Όταν οι διαφορετικές επιστημονικές μέθοδοι συνδυάζονται με τις καλλιτεχνικές όλα αποκτούν μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και βάθος, χτίζοντας σκέψεις και έργα πολυεπίπεδα. Οι νέες οπτικές, η έρευνα, η ενσωμάτωση διαφορετικών μεθοδολογιών από διαφορετικούς κλάδους, διαρρηγνύουν τα όρια της παραδοσιακής καλλιτεχνικής πρακτικής και μας δίνουν τη δυνατότητα να πλησιάσουμε σύνθετα θέματα με σφαιρική και βαθιά κατανόηση, προσθέτοντας όλο και περισσότερα φίλτρα στον τρόπο που παρατηρούμε και εξετάζουμε την ανθρώπινη εμπειρία. Αυτή η πρακτική δε μπορεί παρά να ενθαρρύνει την κριτική σκέψη και την αμφισβήτηση των δεδομένων. Οι ποικίλες συνεργασίες, η ενσωμάτωση τεχνολογικών εργαλείων, η συλλογή δεδομένων και γνώσης ενισχύει την απήχηση του έργου και προσφέρει μια πολυεπίπεδη εμπειρία που αφενός ενθαρρύνει τον διάλογο και την αμφισβήτηση και αφετέρου αντιμετωπίζει πολύπλοκα θέματα με έναν πιο ολοκληρωμένο και σύνθετο τρόπο.

Πώς βλέπετε την επιρροή της γεωπολιτικής ιστορίας της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο έργο σας;

Hera Büyüktaşciyan: Νομίζω ότι εξετάζω διάφορες πτυχές στη γεωπολιτική – αλλά κυρίως βρίσκομαι να κοιτάζω τα κατώφλια και τι έχει απομείνει στο καθαρτήριο, καθώς αυτή η θέση μπορεί να επιτρέψει μια σαφή και ευρύτερη προοπτική για να δούμε τα πράγματα από απόσταση και από όλες τις πλευρές. Αυτό εμένα με απελευθερώνει από το να έχω μονόπλευρη γνώμη για την ιστορία ή για έναν τόπο ή για οποιαδήποτε οντότητα. Επειδή βρίσκομαι ανάμεσα σε τοπία, ταυτότητες και γλώσσες, αισθάνομαι πως είμαι κι εγώ πολλές φορές σε αυτό το κατώφλι, που με κάνει να βλέπω τους διαχωρισμούς όσο και τις συγγένειες και το πώς οι δύο πτυχές έχουν μείνει μάλλον ανείπωτες στο πέρασμα του χρόνου. Οπότε υποθέτω ότι τα έργα μου εξετάζουν επίσης αυτές τις διαιρέσεις και τις συγγένειες κοιτάζοντας μέσα από τις καταστάσεις του χρόνου και της γεωπολιτικής. Ένα άλλο κομμάτι που με ενδιαφέρει πολύ είναι να παρακολουθώ τα κύματα ανθρώπων και το πώς η γνώση μεταφέρεται, λόγω αυτών των μαζικών μετακινήσεων, από το ένα μέρος στο άλλο.

Ποια είναι η σχέση σας με την Ανατολική Μεσόγειο και πώς αυτή η σχέση επηρεάζει τη θεματολογία του έργου σας;

Μαρία Τσάγκαρη: Η Ανατολική Μεσόγειος υπήρξε σταυροδρόμι πολιτισμών, θρησκειών και αυτοκρατοριών για χιλιετίες. Οι συνεχείς ανταλλαγές, συγκρούσεις και μεταναστεύσεις έχουν δημιουργήσει ένα πολυπολιτισμικό μωσαϊκό, με πολλαπλές και συχνά αντιφατικές ιστορικές αφηγήσεις. Η καταγωγή των παππούδων μου και από τους δύο γονείς είναι από Μικρά Ασία, Σμύρνη και Αϊβαλί, μετά την καταστροφή τα μέλη των δύο οικογενειών διασκορπίστηκαν σε διάφορα μέρη, Χίο, Σάμο, Πειραιά και Αμερική μεταξύ άλλων. Έφυγαν όλοι κι έμειναν οι δεσμοί και οι ιστορίες και ίσως τώρα διακρίνω πιο καθαρά πως είναι αυτές που καθόρισαν τις επιλογές που έκανα στη ζωή μου.

Μέσα από αυτές τις διαιρέσεις στην οικογένεια και στις κοινότητες στις οποίες ανήκαν, οι απουσίες άφησαν τα ίχνη τους στις ύλες, στους χώρους γύρω μας και μέσα μας. Εστιάζοντας σε αυτή την περιοχή εξετάζω τον τρόπο που οι πολιτιστικές ανταλλαγές, οι διαπολιτισμικές συγκρούσεις και οι συγχωνεύσεις πολιτισμών έχουν διαμορφώσει την ταυτότητά μας. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια περιοχή με βαθιά και σύνθετη ιστορία, πλούσια πολιτισμική κληρονομιά και έντονες γεωπολιτικές εντάσεις που έχουν εγγραφεί στη συλλογική μνήμη. Αυτή η πολυδιάστατη σχέση με την ευρύτερη περιοχή επηρεάζει σημαντικά τη σκέψη μου και τα τελευταία χρόνια έχει στρέψει το ενδιαφέρον μου στις αλληλοσυγκρουόμενες αφηγήσεις, μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα της ιστορίας και των μνημών που κατ’ εξακολούθηση μοιάζουν να εγγράφονται και να διαγράφονται.

Ποια είναι η σημαντικότητα της υλικής και ψυχολογικής μνήμης στα έργα σας;

Hera Büyüktaşciyan: Νομίζω ότι στη φυσική, είτε πρόκειται για ένα τοπίο, έναν χώρο, ένα αντικείμενο, ένα άτομο ή έναν μη ανθρώπινο οργανισμό, το πιο σημαντικό είναι πως υπάρχει το στοιχείο της προσωρινότητας. Ωστόσο, ο νοητικός μας χώρος επιτρέπει μια αίσθηση διαχρονικότητας, όπου η μνήμη του φυσικού ή του άλλοτε υπάρχοντος συνεχίζει την παρουσία της με διαφορετικές μορφές και αποκαλύψεις. Τόσο στην πρακτική όσο και στον τρόπο σκέψης μου παρομοιάζω τον νοητικό μας χώρο ως υδάτινο χώρο που έχει παλιρροϊκή φύση. Όταν υπάρχει μεγάλη παλίρροια, τα θραύσματα στη μνήμη μας εξαφανίζονται μέσω της λήθης. Όταν υπάρχει άμπωτη, γίνεται μια προσπάθεια να θυμηθούμε όσα από τα βυθισμένα θραύσματα ξαναβγαίνουν στην επιφάνεια και αποκαλύπτονται. Πιστεύω ότι παρόλο που μια φυσική οντότητα μειώνεται μέσω της υλικής της φύσης, μεταμορφώνεται σε ένα ατελείωτο στοιχείο μέσα στο μυαλό μας που αλλάζει μορφή, αφού ποτέ δεν θα θυμόμαστε πλήρως τα φυσικά χαρακτηριστικά αυτού του στοιχείου… μάλλον ανακατασκευάζουμε μια νέα ύπαρξη από αυτό προσθέτοντας νέες πληροφορίες σχετικά με αυτό, λόγω του αριθμού των θραυσμάτων που συγκεντρώνει το μυαλό μας. Επίσης, τα κομμάτια μιας στιγμής στη μνήμη μας μοιάζουν σαν να αιωρούνται στο νοητικό μας χώρο σε μακρινά νησιά που χρειάζεται να κάνει κάποιος προσπάθεια για να φτάσει σε αυτά μέσω της ανάμνησης. Υποθέτω λοιπόν, ότι με αυτό τον τρόπο κι εγώ προσεγγίζω και την έννοια της ιστορικότητας, του χρόνου και της χρονικότητας μέσα από τα έργα μου, όπου ορισμένα στοιχεία αποκαλύπτονται και μετά εξαφανίζονται… ή εμφανίζονται ως υβριδικές μορφές που διαμορφώνονται μέσα από πολλά στρώματα που επικαλύπτονται το ένα πάνω στο άλλο, με έναν παρόμοιο τρόπο στην αθροιστική φύση του νου.

Πώς εξετάζετε και αναδεικνύετε τις εμπειρίες πολέμου, εκτοπισμού, εξόδου και μετανάστευσης στο έργο σας;

Μαρία Τσάγκαρη: Είτε στο παρελθόν, είτε στο παρόν, είτε βρίσκομαι μέσα σε κάτι, είτε δίπλα από αυτό, παρατηρώ την ανθρώπινη συμπεριφορά και εστιάζω στις εσώτερες επιθυμίες που οδηγούν σε συγκεκριμένες αποφάσεις, συμπεριφορές και διαχειρίσεις καταστάσεων. Στέκομαι στις βαθύτερες ψυχολογικές και συναισθηματικές διαστάσεις αυτών των εμπειριών, ενώ δουλεύω κοιτάζω πίσω από τις κουρτίνες, κοιτάζω την ιστορία με αδιακρισία, παρατηρώ τις ανθρώπινες εμπειρίες, σχεδόν με ένα μούδιασμα μπροστά στην απλότητα των παρορμήσεων που συνδιαλέγεται με μια φοβερή ιστορική πολυπλοκότητα. Προτιμώ να βουτήξω στις προφορικές και συλλογικές μαρτυρίες από το να ξαναδιαβάσω ένα ακόμη ιστορικό βιβλίο.

Οι εμπειρίες και οι μαρτυρίες δημιουργούν μια ηχώ στο χώρο πολύ πιο ισχυρή και σε αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιώ την τέχνη ως ηχείο, ως αναμεταδότη. Δεν στέκομαι στο γεγονός αυτό καθ’ αυτό αλλά στην εσωτερική σύγκρουση, στην αίσθηση αποξένωσης, στην προσπάθεια επανένταξης, στην απώλεια του τόπου, της ταυτότητας, στο αίσθημα του κενού. Ταυτόχρονα παρατηρώ σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της ιστορίας τον τρόπο που οι πολιτικές και κοινωνικές εντάσεις επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων, παράγοντας εσωτερικές συγκρούσεις, μια κρίση ταυτότητας και μια διαρκή αναζήτηση του “ανήκειν” διαμορφώνοντας την καθημερινή πραγματικότητα και τις αφηγήσεις που παράγουν.

Πώς αντιλαμβάνεστε την ιδέα των “ασταθών και αμφισβητούμενων χώρων και περιοχών” και πώς τις αναπαριστάτε στα έργα σας; 

Hera Büyüktaşciyan: Έχω μεγαλώσει σε ένα μέρος όπου το έδαφος και τα θεμέλιά μας συνεχίζουν να τρέμουν τόσο σωματικά όσο και εικονικά και συχνά σκέφτομαι ότι με τον καιρό τα έργα μου έχουν ενσωματώσει αυτή την κατάσταση αστάθειας μέσω της γλώσσας της μορφής και της προσέγγισής μου στο υλικό. Η ιδέα του εδάφους είναι ένα σημαντικό στοιχείο στην πρακτική μου, όπου συχνά αναρωτιέμαι τι συσσωρεύει η επιφάνειά του και φέρει μια αίσθηση συνεχούς έντασης μέσω της σύγκρουσης και της αντίθεσης δυναμικής μεταξύ καταστροφής και αναψυχής, διαγραφής και επανεγγραφής, παρελθόντος και παρόντος. Υπό αυτή την έννοια, η σημασία του εδάφους και του τι μπορεί να κουβαλάει, με καθοδηγεί σε διαφορετικά τοπία με τα οποία δουλεύω και τις ιστορίες που περιλαμβάνουν. Και φυσικά αυτά εκδηλώνονται στην υλική μου γλώσσα και στον τρόπο που προσεγγίζω τη μορφή, όπου η ιδέα της επιφάνειας και της τεκτονικής της φύσης παρουσιάζεται με διάφορες μορφές και κινήσεις μέσω υφασμάτων, χαλιών, δομικών υλικών, γωνιακών μορφών που εμφανίζονται σε έναν αστερισμό ή ένα μωσαϊκό σαν σύμπνοια.

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να περάσετε στο κοινό μέσα από την έκθεση “Flying too close to the sun”;

Μαρία Τσάγκαρη: Αυτό το σπονδυλωτό αφήγημα που έχει χτιστεί στην έκθεση έρχεται να μας υπενθυμίσει την ιστορική πολυπλοκότητα, τις προσωπικές μας συνδέσεις με το παρελθόν, το γεγονός πως τα ιστορικά γεγονότα που βιώνουμε αποτελούν ένα ιστορικό μοτίβο που μονίμως επαναλαμβάνεται. Συχνά στα τραγούδια συναντάει κανείς όσα η ιστορία άφησε πίσω της και ίσως οφείλουμε να τα ακούμε πιο προσεχτικά, να αντιμετωπίζουμε την ιστορία σαν ένα απύθμενο δοχείο, να επιστρέφουμε στις επιθυμίες των ανθρώπων παρατηρώντας τα κίνητρα που έγιναν αποφάσεις. Οι θραυσματικές αφηγήσεις παρουσιάζουν αυτή την εσωτερική σύγκρουση και μια αντιπαράθεση με τους πολιτικούς και κοινωνικούς δεσμούς που συναντώνται στο κύριο ιστορικό αφήγημα. Τα έργα συχνά προτείνουν μια επανεξέταση και αμφισβήτηση της ιστορίας, της διαδοχής και την αποδοχή μιας διαλεκτικής στάσης με το παρελθόν και την ιστορία.

---

Hera Büyüktaşciyan και Μαρία Τσάγκαρη
Flying too close to the sun
Οργάνωση: Ίδρυμα Schwarz
Επιμέλεια: Κατερίνα Γρέγου & Ιόλη Τζανετάκη
Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμου
Διάρκεια: έως 29 Σεπτεμβρίου 2024
Ώρες λειτουργίας:καθημερινά 10.00 – 13.00 και 19:00 – 24:00
Από 1η έως 25 Οκτωβρίου 2024 επίσκεψη κατόπιν συνεννόησης.
Εισιτήριο: 2 ευρώ, είσοδος ελεύθερη: παιδιά, μαθητές, φοιτητές, άνεργοι, άνω των 65
Θα υλοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία, εκπαιδευτικούς και οργανωμένες ομάδες από τις αρχές Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου 2024.