Στο Μέτσοβο, η pop art συνομιλεί με σημαντικά πρόσωπα της ιστορίας

Στις 12 Οκτωβρίου βρεθήκαμε στο στολισμένο με τα φθινοπωρινά του χρώματα Μέτσοβο για τα εγκαίνια της έκθεσης Δημιουργικές Συναντήσεις 2024, που φέτος κλείνει 30 χρόνια εικαστικής παρουσίας στην Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ. Εκεί, μέχρι και τις 12 Ιανουαρίου 2025, η πιο πρωτοποριακή μέχρι σήμερα συνάντηση που έχει πραγματοποιηθεί στην Πινακοθήκη φέρνει σε διάλογο το έργο του Sir Peter Blake με μία νέα δημιουργία του Σταύρου Κοτσιρέα, στον τελευταίο όροφο του χώρου που βρίσκεται πίσω από την όμορφη παραδοσιακή πλατεία του Μετσόβου.

Πρόκειται για την πρώτη έκθεση έργων του αποκαλούμενου ως «νονού» της βρετανικής Ποπ Αρτ στην Ελλάδα, με πρωτότυπα έργα χαρακτικής και γλυπτικής -ανάμεσά τους τα χαρακτηριστικά κολάζ του, μια τέχνη που τον έκανε γνωστό σε όλο τον πλανήτη- η οποία, μαζί με τη συμμετοχική εγκατάσταση του έλληνα καλλιτέχνη, μια πολυμεσική εγκατάσταση μεταμόρφωσης όπου κρυμμένα μηνύματα περιμένουν τον θεατή να τα αποκρυπτογραφήσει, μας προσκαλεί να συμβάλουμε στη δημιουργία ενός νέου αφηγήματος για την εποχή μας, σε επιμέλεια των ιστορικών τέχνης Αννίτας Αποστολάκη και Αναστασίας Μανιουδάκη.

Ο θεσμός των Δημιουργικών Συναντήσεων ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1995 με την πρόσκληση τεσσάρων γνωστών καλλιτεχνών στο Μέτσοβο, όπου φιλοξενήθηκαν για μια εβδομάδα. Σε αυτό το διάστημα γνώρισαν την κουλτούρα και τα αξιοθέατα της περιοχής, εμπνεύστηκαν και ζωγράφισαν νέα έργα, εξέθεσαν αντιπροσωπευτική δουλειά τους στην πινακοθήκη, συμμετείχαν σε ανοιχτές συζητήσεις με το κοινό και διηύθυναν εικαστικά εργαστήρια για τα παιδιά της περιοχής. Η επιτυχία αυτής της πρώτης δοκιμής οδήγησε στην καθιέρωση ενός θεσμού που επαναλαμβάνεται ανά τριετία, περίπου, με διαφορετικούς καλλιτέχνες κάθε φορά, με διαφορετικές εκθέσεις, εργαστήρια, ομιλίες, συζητήσεις, δρώμενα και εκπαιδευτικές δραστηριότητες.

Κατά τη διάρκεια των φετινών εγκαινίων, η Πρόεδρος του Ιδρύματος Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα, κα Τατιάνα Αβέρωφ-Ιωάννου, τόνισε: «Έχουμε τη χαρά να παρουσιάζουμε την πιο πρωτοποριακή ίσως δημιουργική συνάντηση, καθώς συμμετέχουν δύο καλλιτέχνες από διαφορετικές γενιές, διαφορετικές χώρες με διαφορετική καλλιτεχνική διαδρομή και θεματολογία, διαφορετικές καλλιτεχνικές εμμονές, αλλά και με διακριτές, όσο και απρόοπτες, φιλοσοφικές και εικαστικές συγγένειες στο έργο τους. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον Σταύρο και τον Πίτερ Μπλέικ για τη συνάντηση αυτή με την τέχνη τους». 

Η έκθεση είχε αρχίσει να οργανώνεται από το 2019 με σκοπό να πραγματοποιηθεί το 2021, αλλά εξαιτίας της πανδημίας τα σχέδια πήγαν πίσω και έτσι τελικά φέτος ολοκληρώθηκε και άνοιξε τις πόρτες της. Σταθερά συνδεδεμένα με τις Δημιουργικές Συναντήσεις της Πινακοθήκης είναι και τα εκπαιδευτικά προγράμματα για μικρούς και μεγάλους, τα οποία φέτος έχει αναλάβει εξ’ ολοκλήρου ο Σταύρος Κοτσιρέας, τόσο για το δικό του έργο, όσο και για του Sir Peter Blake.

Ο Peter Blake και το εξώφυλλο του Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band

Σε δύο αίθουσες, βλέπουμε για πρώτη φορά στη χώρα μας σημαντικά έργα του βρετανού καλλιτέχνη και βέβαια αυτό που πρωταγωνιστεί είναι ένα από τα πιο σημαντικά εξώφυλλα δίσκων που έχουν γίνει ποτέ. Γεννημένος το 1932 στο Ντάρτφορντ της Αγγλίας, ο Blake από μικρός έδειχνε μεγάλο ενθουσιασμό και ενδιαφέρον για όσα είχαν μαζική απήχηση στο κοινό. Από τα βαριετέ, τα κάθε είδους λαϊκά θεάματα και τις πυγμαχίες, έως τις ποπ και ροκ συναυλίες και τον κινηματογράφο. Οτιδήποτε είχε πρώτη θέση στην καρδιά του κόσμου, αποκτούσε πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στους πίνακές του, ως ζωγραφική αποτύπωση μιας εικόνας που είχε δει σε εφημερίδες, περιοδικά ή κάθε είδους αντικείμενα, όσο και στα γλυπτά του, όπου επικολλούσε φωτογραφίες πάνω σε αντικείμενα ή τις παρέθετε μαζί με παραφερνάλια της εποχής.

Οι εικονιστικές, ζωγραφικές και γλυπτικές συνθέσεις του Blake δεν είναι απλώς ένας φόρος τιμής στα πραγματικά ή φανταστικά πρόσωπα που περιλαμβάνουν. Αποτελούν επίσης μια προσπάθεια του καλλιτέχνη να αφηγηθεί μια νέα ιστορία γύρω από αυτά και να μετατοπίσει έστω και λίγο τις στερεοτυπικές αντιλήψεις γύρω από συγκεκριμένα θέματα. 

Ο ίδιος δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για διαχωρισμούς μεταξύ υψηλής και εμπορικής τέχνης. Οτιδήποτε ενέπιπτε στην σφαίρα του ενδιαφέροντός του, αποκτούσε ισότιμη θέση στο έργο του, τόσο στη ζωγραφική όσο και στα κολάζ του, τα οποία του έδιναν το ελεύθερο να συνθέσει πιο γρήγορα μια ιστορία με εικόνες. Ένα από αυτά τα κολάζ του, κατάφερε αυτό που πάντα επιθυμούσε: να έχει η τέχνη του απήχηση στο ευρύτερο κοινό. Φυσικά αναφέρομαι στο εμβληματικό εξώφυλλο ενός από τους καλύτερους δίσκους όλων των εποχών, το Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band (1967) των The Beatles, το οποίο συνδημιούργησε με την τότε σύζυγό του, εικαστικό Jann Haworth. 

Θεωρείται ένα από τα πιο επιδραστικά έργα του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, αφού έκανε εκατομμύρια θαυμαστές του συγκροτήματος σε όλο τον κόσμο να προσπαθήσουν να βρουν ποια είναι τα πρόσωπα που απεικονίζονται σε αυτό και να αποκρυπτογραφήσουν τη σύνδεσή τους. Στην πραγματικότητα, οι Beatles επέλεξαν τις εικονιζόμενες φιγούρες όταν ο Blake και η Haworth τους ζήτησαν να κάνουν μια λίστα με πρόσωπα, εν ζωή ή θανόντα, πραγματικά ή φανταστικά, τα οποία θα ήθελαν να τους συνοδεύουν στο εξώφυλλο και οι καλλιτέχνες προσέθεσαν κάποια επιπλέον ονόματα. Έτσι βλέπουμε ένα πλήθος προσωπικοτήτων από τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη φιλοσοφία, την ψυχολογία, την επιστήμη, τη μουσική, αλλά και την πολιτική.

Ένα βινύλιο του Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band παρουσιάζεται στην έκθεση, υπογεγραμμένο από τον ίδιο τον Blake, αφού συνήθιζε πολλές φορές να εντάσσει με καμάρι αυτόγραφα στα έργα του. 

Στη μέση της αίθουσας όπου παρουσιάζονται τα έργα του Peter Blake, είναι τοποθετημένο ένα από τα πρώτα γλυπτά του, το Man Meeting a Tiger on a Bridge (1960), χυτευμένο σε μπρούντζο. Παρ’ ότι ο ίδιος έχει ταυτιστεί στη συνείδηση του κοινού με τα κολάζ και τους πίνακές του, το αμείωτο ενδιαφέρον του για τα αντικείμενα, τον οδήγησε από νωρίς στη γλυπτική, η οποία ήταν παρούσα ήδη από την πρώτη ατομική έκθεσή του στο Institute of Contemporary Arts (ICA) του Λονδίνου το 1960. Η απλότητα με την οποία έχει δημιουργήσει το μικρών διαστάσεων γλυπτό, τοποθετώντας το ένα πάνω στο άλλο αντικείμενα που είχε βρει, του προσδίδει μια παιδικότητα αλλά και μια ευαισθησία, η οποία διαπερνά όλο το έργο του.

Κοιτώντας συνολικά την τέχνη του Peter Blake, καταλαβαίνει κανείς τους λόγους που μπορεί και επιδρά σε ένα ευρύ κοινό. Ο καθένας μας μπορεί να βρει σημεία επαφής μαζί του και να αποκωδικοποιήσει τα έργα του, και αυτό θα το νιώσετε στις Δημιουργικές Συναντήσεις 2024. 

Ο Σταύρος Κοτσιρέας μας καλεί στο τραπέζι των Μεταμορφώσεων

Στην τελευταία, μεγάλη αίθουσα της έκθεσης, ο Έλληνας καλλιτέχνης, που γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα και σπούδασε στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών της Χάγης, παρουσιάζει για πρώτη φορά την πολυμεσική εγκατάσταση Μεταμορφώσεις (2017-2024), η οποία αποτελεί μετεξέλιξη της προηγούμενης σειράς έργων του με τίτλο Σιωπηλή Φύση (2010), και είναι το επιστέγασμα μιας καλλιτεχνικής πορείας 40 χρόνων.

Όπως και στη Σιωπηλή Φύση, έτσι και τώρα, δίνει στα αντικείμενα πρωταγωνιστικό ρόλο και αντί να τα παρατάξει ως διακοσμητικά σε έναν πίνακα νεκρής φύσης, τα παραθέτει δίπλα στους πίνακές του. «Όταν παίρνω ένα άψυχο αντικείμενο από τον φυσικό κόσμο και το τοποθετώ μέσα σε μια ρύθμιση φύσης, σιωπηλή φύση σε παρένθεση, σκόπιμα, το απομονώνω απογυμνώνοντάς το στα βασικά χαρακτηριστικά του υλικού. Αυτό μου επιτρέπει να εξερευνήσω την ουσία και το μυστήριο του αντικειμένου», έχει πει χαρακτηριστικά ο ίδιος για τη συγκεκριμένη δουλειά. 

Σε αυτή την εγκατάσταση που βλέπουμε στην Πινακοθήκη Αβέρωφ, καλούμαστε να αποκρυπτογραφήσουμε τα μηνύματα που κρύβονται στα αντικείμενα που παραθέτει πάνω σε ένα μοναστηριακού τύπου τραπέζι και να οδηγηθούμε σε μια δική μας ερμηνεία των μεταξύ τους σχέσεων. Παρά την αρχική σύνδεση που μπορεί να κάνει κάποιος με το The Dinner Party (1974-1979) της Τζούντι Σικάγο, o Κοτσιρέας εδώ δεν καταπιάνεται με σύμβολα από μια μεμονωμένη θεματική, αλλά αντίθετα φέρνει σε διάλογο ιστορικές και σημαίνουσες προσωπικότητες που έχουν αφήσει το στίγμα τους σε διαφορετικά πεδία και με διαφορετικό τρόπο η καθεμία.

Παρατηρώντας λοιπόν προσεκτικά τα αντικείμενα που βρίσκονται μπροστά στις θέσεις του τραπεζιού, αλλά και τα έργα που αντιστοιχούν στον τοίχο πίσω τους, ανακαλύπτουμε ότι πρόκειται για πολλά διάσημα και σημαντικά πρόσωπα. Ανάμεσά τους, ο διάσημος συνθέτης Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, η πακιστανή ακτιβίστρια Μαλάλα Γιουσαφζάι που αγωνίζεται για το δικαίωμα στην εκπαίδευση των κοριτσιών και έγινε γνωστή σε όλη την υφήλιο το 2012 όταν ένας Ταλιμπάν την πυροβόλησε στο κεφάλι ενώ γυρνούσε από το σχολείο ως αντίποινα για την ακτιβιστική δράση της, αλλά και η Άννα Φρανκ, η οποία στο έργο του Κοτσιρέα μεταμορφώνεται στα ενδιαφέροντα που αποτέλεσαν το σωσίβιο της ψυχικής της υγείας κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού της. Συναντάμε επίσης τον Κομφούκιο, τον Μαχάτμα Γκάντι, τον Όμηρο, τον Κωνσταντίνο Καβάφη, τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον Νόαμ Τσόμσκι, τον Πάμπλο Πικάσο, τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, τη Σιμόν Ντε Μπωβουάρ και τον Σωκράτη.

Στα δύο άκρα του τραπεζιού υπάρχουν δύο κενές θέσεις, για εμάς, τους επισκέπτες, που καλούμαστε να καθίσουμε και να συμμετάσχουμε σε αυτόν τον υπερβατικό διάλογο, ρίχνοντας ένα χαρτάκι με τις δικές μας σκέψεις μέσα στις γυάλινες σφαίρες που βρίσκονται εκεί και να γίνουμε, με αυτόν τον τρόπο, συνδημιουργοί του έργου.