Εγγύτητες και Αποστάσεις: Το ηχηρό μήνυμα της έκθεσης της γκαλερί Citronne στον Πόρο

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να επισκεφτεί κάποιος τον Πόρο, το νησί που βρίσκεται μόλις μία ώρα από την Αθήνα με ταχύπλοο. Η γκαλερί Citronne, με το όνομα βγαλμένο από το Λεμονοδάσος που αποτέλεσε έμπνευση και για το μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη, είναι ένας από τους πιο σημαντικούς.

Στην άκρη του λιμανιού, το ολόλευκο παλιό σπίτι με την εσωτερική αυλή αντικρίζει απέναντι, στο Νεώριο, την επιβλητική Βίλα Γαλήνη. Το περίφημο “κόκκινο αρχοντικό” μέσα στον πευκόφυτο λόφο που στέκεται πάνω από την ήρεμη λιμνοθάλασσα, στο οποίο φιλοξενήθηκαν πολλοί συγγραφείς και καλλιτέχνες – και στο οποίο ο Γιώργος Σεφέρης έγραψε την Κίχλη. 

Σε αυτόν τον άκρως καλλιτεχνικό και ρομαντικό τόπο, από το 2006 η γκαλερί Citronne παρουσιάζει ιδιαίτερα εικαστικά καλοκαιρινά παντρέματα. Φέτος, αυτό το πάντρεμα περιλαμβάνει καλλιτέχνες από τρεις ηπείρους, την Ευρώπη την Αμερική και την Αφρική, με σπουδαία έργα που έχουν σταθεί και ως έμπνευση νεότερων καλλιτεχνών αλλά και φρέσκες ματιές σε ό,τι συμβαίνει σήμερα.

Οι 12 καλλιτέχνες των οποίων τα έργα φιλοξενούνται στην γκαλερί είναι οι: Αντώνης Βολανάκης, Πάνος Χαραλάμπους, Chiderah Bosah, Λελλέ Δεμερτζή, Courage Hunke, Cédric Kouamé, Αλέκος Κυραρίνης, Ebenezer Nana Bruce, Πάνος Φαμέλης, Νικόλ Οικονομίδου, Dessislava Terzieva και Kwaku Yaro.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο, η θεωρητικός τέχνης και διευθύντρια της γκαλερί Citronne, Tατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, μας υποδέχτηκε στο νησί για τα εγκαίνια της θεματικής έκθεσης που έχει τον τίτλο: “Εγγύτητες και Αποστάσεις”. Η έκθεση φέρνει στο εικαστικό προσκήνιο μια πολλαπλή ανάγνωση του κόσμου. Οι ήπειροι είναι διακριτές· ενοποιούνται, όμως, στο πλαίσιο της Τέχνης – η οποία άλλωστε, εξ’ ορισμού, υπερβαίνει τον αισθητό κόσμο.

Η “τοπική” οπτική είναι αισθητή στα έργα, αφού ο τόπος καταγωγής του κάθε καλλιτέχνη, ή γενικότερα τα τοπικά βιώματά, του κυριαρχούν σαν ένα ιστορικό μονοπάτι. Η συλλογικότητα αλλά και η εσωτερικότητα, το παρελθόν και το παρόν, η πολιτιστική κληρονομιά αλλά και η ταχύτητα της σύγχρονης εποχής, αντικατοπτρίζονται μέσα από τα έργα των νέων αλλά και των καταξιωμένων καλλιτεχνών. Τα υλικά εμπορευμάτων είναι ένα αρκετά κοινό στοιχείο στις δημιουργίες, τα οποία αποκτούν νέα διάσταση και άλλο νόημα και γίνονται αθάνατα, μέσω των έργων.

Η επιμελήτρια Λελλέ Δεμερτζή τονίζει: «Φιλοδοξώντας να αποκρυπτογραφήσει τα ειδοποιά συστατικά της σύγχρονης διατοπικής συλλογικότητάς μας, η έκθεση Εγγύτητες και Αποστάσεις συγκεντρώνει ένα εύρος καλλιτεχνικών πρακτικών που εκτείνονται από τη ζωγραφική έως τη φωτογραφία και τις εγκαταστάσεις, δίνει έμφαση στα σημεία συνάντησης της συλλογικής εμπειρίας, και τιμάει τις αποκλίσεις και τις διαφοροποιήσεις μεταξύ πολιτισμών, γεωγραφικών θέσεων, ατομικοτήτων, και καλλιτεχνικών προσεγγίσεων». 

Εικαστικοί, κριτικοί και ιστορικοί τέχνης, δημοσιογράφοι και κοινό, είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν κάποιους από τους δημιουργούς που ήταν εκεί, να δουν από κοντά τα μοναδικά έργα και να ανακαλύψουν την πηγή της έμπνευσής τους. 

Οι καλλιτέχνες και τα έργα τους

Το βλέμμα της Sonia είναι στραμμένο προς τον θεατή, προκαλώντας τον με την εσωτερική της δύναμη, ενώ η Daisy, κοιτάει αλλού, ξεδιπλώνοντας την τρυφερή και ευάλωτη πλευρά της.

Οι μορφές είναι εμπνευσμένες από τον στενό κοινωνικό κύκλο του Chiderah Bosah από τη Νιγηρία, που συμμετέχει με δύο γυναικεία πορτρέτα που παραπέμπουν στους καθημερινούς αγώνες και την ανθεκτικότητα της Νιγηριανής νεολαίας. 

Τα έργα Yellow Shawl και Petals Blouse, παραπέμπουν στην υπόσταση της γυναίκας πίσω από την εμφάνισή της, και επομένως πέρα από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της, την κοινωνική της θέση ή το προσωπικό της γούστο. Ο Ebenezer Nana Bruce από τη Γκάνα εστιάζει επίσης στη γυναικεία προσωπογραφία.

Ένα ηχηρό statement προς τη βιομηχανία της μόδας. Δύο μορφές με ρούχα που ακολουθούν τα δυτικοκεντρικά πρότυπα, επηρεασμένα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την ποπ κουλτούρα, απεικονίζουν μέλη της κοινότητάς στην περιφέρεια Labadi στην Άκκρα. Τα έργα Ama Ghana και Akosua Dompe είναι στην ουσία μια αμφισβήτηση των πρακτικών της γρήγορης μόδας (fast fashion) που έχουν ως συνέπεια τις υπέρογκες ποσότητες αποβλήτων που καταλήγουν στις χώρες της Δυτικής Αφρικής. Με τη χρήση των υφασμάτινων σάκων που χρησιμοποιούνται κυρίως στην μεταφορά κακάο και καφέ, ο Kwaku Yaro από τη Γκάνα κάνει νύξη στην εκμετάλλευση και την εξαγωγή των τοπικών φυσικών πόρων μέσω τον δρόμων του παγκοσμιοποιημένου μετα-αποικιακού εμπορίου.  

Τα στρατόπεδα μαγισσών στη Γκάνα, μία από μια από τις σκοτεινότερες πτυχές της κοινωνίας εκεί, αγγίζει με τα πορτρέτα του ο Courage Hunke. Είναι η δική του προσπάθεια να ευαισθητοποίησει την παγκόσμια κοινότητα γύρω από ένα φαινόμενο μαζικής καταπίεσης, κυρίως στις βόρειες περιοχές της χώρας, όπου κάθε απόκλιση από την κοινωνική νόρμα, κάθε μορφή αντίστασης ή έκφραση ψυχικής διαταραχής στιγματίζεται ως μαγεία. Γυναίκες και παιδιά πλήττονται δυσανάλογα από αυτή τη δεισιδαιμονία και εξοστρακίζονται από την κοινότητα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης που λειτουργούν ως «χώροι ασφάλειας», τόσο για τις ίδιες, όσο και για την κοινωνία που αφήνουν πίσω ανεπιστρεπτί. Το Look (I), παρά τα έντονα χρώματα, κρύβει μέσα του αγωνία. 

Ο Cedric Kouame στο εν εξελίξει έργο του, Gifted Mold, συλλέγει και επεξεργάζεται φωτογραφίες εποχής προκειμένου να δώσει υλική υπόσταση στο πέρασμα του χρόνου, υπερθέτοντας στοιβάδες ιστορίας στο Abidjan μετά την ανεξαρτησία της Ακτής Ελεφαντοστού. Η αφετηρία του αφηγήματός του είναι πως ανεξάρτητα από τον βαθμό παραμόρφωσης του φωτογραφικού υλικού, η εικόνα εξακολουθεί να μεταδίδει μια αίσθηση υπονοώντας την προσωπική ιστορία του κάθε υποκειμένου. 

Ο χρόνος εξαντλείται. Στο έργο Time is Running out η βουλγαρικής καταγωγής Dessislava Terzieva που ζει στην Αμερική, αντλεί από την ένταση μεταξύ του ελκυστικού και του απωθητικού, του καθιερωμένου στον χρόνο και του προσωρινού. Γιορτάζει την φθορά των υλικών, την παλαίωση των δημόσιων υποδομών, καθώς και τις αυτοσχέδιες πρακτικές σε ένα βαλκανικό νοικοκυριό που εφορμούνται από την έλλειψη πόρων, οδηγώντας τις προσωπικές της αφηγήσεις προς την αφαίρεση και την επανανοηματοδότηση του υλικού πολιτισμού. Η φωτογραφία έχει εξέχοντα ρόλο στην καλλιτεχνική πρακτική της, που περιλαμβάνει κολάζ, γλυπτά και εγκαταστάσεις. Αυτή η σειρά έργων συνδυάζει μεταχειρισμένα πολύχρωμα φουλάρια και εικόνες από το άμεσο περιβάλλον στη βουλγαρική γενέτειρά της. 

Η χρήση του καθρέφτη στο έργο Disrupted Male Archetype καλεί τον θεατή να γίνει μέρος του έργου και να ταυτιστεί με τα αφηγήματα μυθικών πλασμάτων, θεών και θνητών, σε μια πορεία ανάληψης προσωπικής ευθύνης για το τραύμα και ενθάρρυνσης συλλογικής ίασης. Τα υβριδικά κολάζ της Λελλέ Δεμερτζή είναι εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία και ειδικότερα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου. Η συγχώνευση γλυπτικών και ανθρώπινων σωμάτων, μέσα από φωτογραφίες που συνέλεξε σε μητροπολιτικά μουσεία ανά τον κόσμο, παραπέμπει στη διασπορά τόσο των έργων πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και των ανθρώπων. Μέσα από μια διαδικασία αφαίρεσης, αποσκοπεί να ενσαρκώσει διαχρονικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης. 

Η επανάληψη της φράσης «I am in the box» (που είναι και ο τίτλος του περίφημου έργου που δημιουργήθηκε το 2017), σχηματίζει μια σπείρα, αντίστοιχη με το δίσκο της Φαιστού, που προκαλεί μια αίσθηση εγκλεισμού, ένα κλειστοφοβικό trance. Είτε αναφέρεται σε προσωπικά αντικείμενα, είτε σε αναμνήσεις και σε υποσυνείδητες αφηγήσεις, το περιεχόμενο της βαλίτσας αποκρύπτεται από το βλέμμα. Μπορεί ο καθένας να φανταστεί ό,τι θέλει. Αυτό το λιγοστό περιεχόμενο κουβαλά ο νομάς από τόπο σε τόπο για να του θυμίζει ποιος είναι και από πού προέρχεται, όπου κι αν βρίσκεται. Ο Αντώνης Βολανάκης παρουσιάζει ένα γλυπτό σε μορφή ξύλινης βαλίτσας που συμβολίζει την κινητικότητα των σύγχρονων νομάδων και πρέπει να παρατηρήσετε από κάθε πλευρά. 

Τα έργα από το σπουδαίο Αρχείο Καπνού του 1996, λειτουργούν ως υλικά διανοητικά τοπία, ως «στεγνοί κήποι», ως μαρτυρίες μιας παραγωγικής και οικονομικής δύναμης που άκμασε στην Ελλάδα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αλλά τώρα αργοσβήνει. Το γλωσσικό στοιχείο είναι ακόμα κάτι που τονίζεται στο Tobacco Archive: Smokers του Πάνου Χαραλάμπους, ο οποίος τυπώνει γράμματα, ονόματα, αριθμούς και ημερομηνίες σε φύλλα καπνού για να αντιπαραβάλει την εργασία των ντόπιων καπνοκαλλιεργητών με την εξύμνηση του καπνίσματος στον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και τη διαφήμιση. 

Η γλώσσα είναι ένα σημαντικό στοιχείο και στους πίνακες της Νικόλ Οικονομίδου, η οποία στην κουβέντα που κάναμε, μου αποκάλυψε ότι πηγή έμπνευσής της για το έργο της State of Being ήταν το Αρχείο Καπνού του Πάνου Χαραλάμπους. Η μοίρα το έφερε έτσι ώστε να βρίσκονται δίπλα-δίπλα μέσα στην ίδια αίθουσα της γκαλερί. Εξερευνώντας τους ενδιάμεσους χώρους της διπλής υπηκοότητάς της, με το έργο της υποδηλώνει ότι η ταυτότητα κατοικεί στον ενδιάμεσο χώρο του μη-ανήκειν: ούτε εδώ ούτε εκεί, ούτε μέσα ούτε έξω, αλλά ενδιά-μεσα. 

Το “γλυπτικό σχέδιο” silencer (draft 2/ the roar) είναι μια ευτελής ξύλινη επιφάνεια μεταφοράς εμπορευμάτων. Η επάλληλη αυτοματοποιημένη μεταγραφή ποιημάτων καθιστά τη γραφή δυσανάγνωστη: η γλώσσα μετουσιώνεται σε εικόνα και ρυθμό. Μέσα παραγωγής και πρωτόκολλα εμπορίου μετατρέπονται επίσης στο υπόβαθρο του έργου του Πάνου Φαμέλη που θέλει να τονίσει ότι όλα καταλήγουν να είναι εμπορεύσιμα. Ένα έργο που αξίζει να προσέξει κάποιος περιμετρικά και σε βυθίζει μέσα του, δίνοντάς σου όμως και παράθυρα να αναπνεύσεις. 

Οι γαλάζιες και μπεζ αποχρώσεις, του έργου Οι Μάρτυρες, όπως και τα χαμηλά ανάγλυφα περιγράμματα δημιουργούν μια αίσθηση κίνησης και ελαφρότητας σε έναν κατά τα άλλα βαρύ όγκο που ζυγίζει 110 κιλά. Τα γεωμετρικά μοτίβα και οι νατουραλιστικές φρίζες στο πάνω και κάτω μέρος αποτελούν συμπληρωματικά στοιχεία. Ιστορία, λαογραφία και χριστιανική παράδοση συνυπάρχουν. Η εικονογράφηση και η διακόσμηση, το φυσικό και το μεταφυσικό, οι έννοιες του Καλού και του Κακού συγχέονται. Ο Αλέκος Κυραρίνης εμπνευσμένος από τη βυζαντινή εικονογραφία παρουσιάζει ένα τραπεζοειδές μαρμάρινο υποστήλωμα με μια μορφή Αγγέλου στις τέσσερις πλευρές. Στην έκθεση υπάρχουν δύο ακόμα έργα του, οι πίνακες Ο Άγγελός μου και Άγγελος προτείνει τον Σταυρό.

Είναι σπουδαίο αυτό που συμβαίνει στη γκαλερί Citronne και φέτος, αφού σε έναν χώρο που ηρεμεί την ψυχή σου, μπορείς να ανακαλύψεις έναν μικρό καλλιτεχνικό παράδεισο. Η έκθεση “Εγγύτητες και Αποστάσεις” θα διαρκέσει μέχρι τις 18 Ιουλίου.